Morgunblaðið - 06.01.2005, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 6. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
A
ð undanförnu hafa
komið fram þær
skoðanir að hinn
vestræni heimur
haldi öðrum heims-
hlutum í gíslingu. Orðið þræla-
hald hefur verið notað í þessu
sambandi, því mörg dæmi eru um
að vestræn stórfyrirtæki starf-
ræki verksmiðjur í fremur
vanþróuðum löndum, þar sem
laun eru lægri en hér. Því er nán-
ast haldið fram, að þrælar haldi
uppi þessum miklu lífsgæðum,
sem við njótum í hinum vestræna
heimi.
Fyrir það fyrsta er þarna verið
að gengisfella orðið þrælahald.
Grundvallaratriðið er, að fólkið
sem þiggur
vinnu hjá
stórfyrirtæki
hefur val. Það
má hafna
starfinu.
Vissulega
kunna samt að vera dæmi þess,
að fólk sé skikkað til að sinna
slíkum verksmiðjustörfum í
vanþróuðum löndum. Það geta
stórfyrirtækin ekki gert ein. Þar
þarf atbeina ríkisvaldsins. Það er
þrælahald; ósiðlegt og óásætt-
anlegt.
Nú kunna sumir að segja, að
aldrei sé um fullkomlega frjálst
val að ræða. Þetta fólk búi við
sáran kost og neyðist til að slá af
kröfum sínum, annars þurfi það
að svelta. Auðvitað er það rétt, að
ýmsar aðstæður valda því að fólk
verður stundum að gera fleira en
gott þykir. „Gott“ er hins vegar
afstætt orð, því þessi kostur er að
öllum líkindum betri en hinn.
Annars væri hann ekki valinn.
Erum við þess umkomin, að
meina fólki að taka þennan val-
kost og dæma það til þess að
velja óbreytt ástand með þeim
ömurleika sem því e.t.v. fylgir?
Það er ansi áreynslulítið að
segja svona, hérna í vöggu vel-
megunarinnar, en staðreyndin er
hins vegar sú, að við erum ekki í
sporum þessa fólks. Við stöndum
ekki frammi fyrir sömu val-
kostum. Það er auðvelt að segja:
„Þetta fólk nýtur ekki sann-
gjarnra kjara. Það á meira skilið
fyrir erfiðið,“ en við megum ekki
slá okkar velmegunarmælikvarða
á þessi fátæku lönd. Auðvitað er
hægt að setja reglur um há-
marksvinnutíma, lágmarkslaun,
lífeyrisgreiðslur og sumarleyfi,
en hver yrði árangurinn?
Fyrirtækin myndu einfaldlega
hætta að sjá hag sinn í því að
starfrækja verksmiðjur í þessum
löndum. Ef þau á annað borð
héldu því áfram hefðu þau ekki
bolmagn til að veita jafnmörgum
atvinnu og áður og þar með
möguleikann á að hífa sig upp í
lífinu.
Þetta er nefnilega ekki enda-
stöð. Þessi lönd eru á byrj-
unarreit, eins og velmeg-
unarlöndin voru einu sinni.
Forfeður okkar, hér á Vest-
urlöndum, þurftu fyrst að stunda
sjálfsþurftarbúskap. Hver fjöl-
skylda eyddi öllum sínum tíma í
að sjá sér fyrir nauðþurftum.
Svo, smám saman, kom verka-
skiptingin og sérhæfingin. Ágúst
Þorsteinsson uppgötvaði, að
hann gat gert það gott með því að
sníða skótau. Georg Einarsson sá
sér líka leik á borði. Hann fór að
einbeita sér að því að járna hesta.
Í staðinn fyrir skópör handa fjöl-
skyldunni járnaði Georg Birgittu,
reiðhest Ágústs.
Svo komu peningar í spilið.
Menn komu sér saman um gjald-
eyri, sem væri í rauninni ávísun á
verðmæti. Þetta var mikið hag-
ræði, því þá þurfti Georg ekki
lengur að reiða sig á, að þann sem
hann vildi eiga viðskipti við vant-
aði járningu. Á sama hátt fékk
hann peninga fyrir þjónustuna.
Þetta skipulag, sem enginn
skipulagði heldur komst smám
saman á, leiddi til þess að lífs-
gæði okkar bötnuðu til muna. Til
þess að standa sig þurftu menn
að sinna þörfum annarra, á sem
hagkvæmastan hátt, og veita
þjónustuna á eins góðu verði og
mögulegt var. Þessi nauðsyn
leiddi til tækniframfara, því
menn voru sífellt að leita að ódýr-
ari framleiðsluaðferðum.
Tækniframfarir voru á vissan
hátt erfiðar viðfangs, til skamms
tíma. Ágúst Þorsteinsson stóð
allt í einu frammi fyrir því, að vél-
ar gátu framleitt skó og þannig
tekið við hlutverki hans. Í staðinn
fyrir þau fimm skópör sem hann
gat framleitt á dag framleiddi
vélin fimm hundruð pör á dag.
Þannig snarminnkaði kostnaður
á hvert par, sem aftur leiddi til
þess að Georg og allir aðrir
þurftu að eyða miklu minni hluta
tekna sinna í skó.
En þetta var mikið áfall fyrir
Ágúst. Hann varð umsvifalaust
atvinnulaus. Hvað átti hann að
gera? Hann varð að gjöra svo vel
að finna sér annað lífsviðurværi;
snúa sér að einhverju sem sinnti
þörfum fólks og það vildi borga
fyrir. Það var erfitt, en nauðsyn-
legt. Ágúst þurfti að byrja upp á
nýtt.
Hefði verið rétt að banna
tækniframfarirnar, svo Ágúst
missti ekki vinnuna? Eða leggja
auknar álögur á fjöldaframleidda
skó, svo Ágúst væri samkeppn-
ishæfur? Varla dettur neinum
það í hug.
Á sama hátt er ekki skyn-
samlegt að meina vestrænum
fyrirtækjum að ráða til sín erlent
vinnuafl, jafnvel þótt það þiggi
margfalt lægri laun en hið inn-
lenda. Til skamms tíma er það
erfitt; fólk verður atvinnulaust til
lengri eða skemmri tíma, en eftir
því sem meira frjálsræði er í
þjóðfélaginu er líklegra að fólk
finni sér einhverja aðra vinnu,
sem aðrir eru reiðubúnir að
borga fyrir.
Það lýsir líka ákveðinni þröng-
sýni gagnvart útlendingum, að
vilja meina þeim um störf sem
þeir velja af fúsum og frjálsum
vilja. Við megum ekki beita okkar
vestræna mælikvarða á fólk ann-
ars staðar í veröldinni, vegna
þess að við stöndum ekki í þess
sporum. Það væri ekkert til að
vera stoltur af, að sjá til þess, t.d.
með áróðri, að vestræn fyrirtæki
þyrðu ekki lengur að leita til
þessa fólks um vinnu og þannig
héldist fólkið lengur í fátækt.
Þræla-
hald?
Það væri ekkert til að vera stoltur af að
sjá til þess, t.d. með áróðri, að vestræn
fyrirtæki þyrðu ekki lengur að leita til
þessa fólks um vinnu og þannig héldist
fólkið lengur í fátækt.
VIÐHORF
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
SAMGÖNGURÁÐHERRANN
ítrekaði í sjónvarpsfréttum skömmu
fyrir áramót að ekki yrði fjölgað
frekar að sinni ferðum Herjólfs milli
lands og Eyja. Sá boðskapur kemur
ekki sérstaklega á
óvart eftir umræður
um Herjólfsmálið á
Alþingi fyrir jól og
síðan fréttir í kjölfarið
af niðurstöðu þess
sem ráðherrann
kynnti í ríkisstjórn.
Útvegsbændafélag
Vestmannaeyja hafði
áður afhent Halldóri
Ásgrímssyni, for-
sætisráðherra, und-
irritaða áskorun um
að ríkisstjórnin beitti
sér fyrir því að ferð-
um Herjólfs yrði fjölgað í 13 á viku,
þ.e. að ferðir skipsins yrðu að
minnsta kosti tvær alla virka daga
ársins. Forsætisráðherra tók áskor-
uninni vel en greinilegt er hins vegar
að sá sem fer með samgöngumál á
vegum ríkisstjórnarinnar telur sig
ekki þurfa að velta lengi vöngum yfir
erindi Eyjamanna ef marka má
frumkvæði hans að afgreiðslu máls-
ins í ríkisstjórn örfáum dögum eftir
að forsætisráðherra heimsótti Vest-
mannaeyjar.
Ég skal játa það hér og nú að ég
bjóst allt eins við því að áskorun út-
vegsbændanna yrði fálega tekið í
samgönguráðuneytinu en var jafn-
framt sannfærður um að kjörnir
fulltrúar Eyjamanna á Alþingi, þing-
menn Suðurkjördæmis, legðust á ár-
ar með okkur af miklum þrótti, allir
sem einn. Það fór á annan veg og svo
mikið er víst að ég er ekki einn um að
undrast þetta hæglæti atvinnu-
stjórnmálamannanna, mér liggur við
að segja geðleysi. Áhugasvið sam-
gönguráðherrans virðist annars tak-
markast að mestu við eigið kjör-
dæmi. Eyjamenn hefðu þegið þó ekki
væri nema brot af athafnasemi hans í
samgöngumálum þar eins og hún
birtist nú síðast í vegi og brú yfir
Kolgrafarfjörð. Ráðherrann lætur að
vísu sjá sig af og til í öðrum sóknum
líka, rétt er það. Hann sprengdi til
dæmis síðasta haftið í Almanna-
skarðsgöngum í október síðast-
liðnum á sögulegan hátt. Spreng-
ingin bergmálaði korteri á undan
áætlun og einhverjir gestir tóku á
rás í skelfingu. Gárungar eystra
sögðu þetta táknrænt, samgöngu-
ráðherrann væri alltaf á hraðferð við
embættisverk í öðrum
kjördæmum en sínu eig-
in.
Óviðunandi
vetraráætlun
Hjálmar Árnason, einn
af þingmönnum Suður-
kjördæmis, tók Herjólfs-
málið upp á Alþingi 8.
desember og fór vel yfir
stöðu samgöngumála
Vestmannaeyja með
staðreyndum og rökum,
án upphrópana. Hann á
þakkir skildar fyrir
frumkvæðið og málflutninginn.
Hjálmar benti réttilega á að nýlegt
samkomulag Vestmannaeyjabæjar
og Vegagerðarinnar væri vissulega
skref í rétta átt en dygði samt engan
veginn til að fullnægja þörfum
byggðarlagsins. Æpandi þörf væri á
að Herjólfur sigldi líka tvisvar í viku
alla virka daga að vetrarlagi til að
halda uppi eðlilegri þjónustu við
sjávarútvegsfyrirtækin og aðra sem
á þurfa að halda. Stjórnarand-
stöðuþingmenn, sem blönduðu sér í
umræðurnar, tóku flestir undir kröf-
ur um að fjölga ferðum Herjólfs og
hafi þeir þakkir fyrir það. Hins vegar
fannst mér stjórnarliðarnir bregðast
heldur dauflega við þrátt fyrir að
málshefjandinn væri úr þeirra röð-
um, meira að segja þingflokks-
formaður forsætisráðherrans. Sumir
þeirra virtust reyndar ekki hafa ann-
að erindi í ræðustólinn en að lýsa yfir
ánægju með að ástandið hefði heldur
skánað!
Það er ekki af neinu vanþakklæti í
garð stjórnvalda eða samgöngu-
ráðherrans sérstaklega sem ég segi
að vetraráætlun Herjólfs sé enn
óviðunandi. Staðreyndin er bara sú
að Herjólfur er þjóðbraut fólks og
fyrirtækja í Vestmannaeyjum og ein
ferð á dag, frá mánudegi til miðviku-
dags, jafngildir því að sú leið sé lokuð
stærstan hluta sólarhringsins. Það
er sem ég heyri hljóð úr horni ein-
hvers staðar á meginlandinu ef Hval-
fjarðargöngum væri af einhverjum
ástæðum ekki haldið opnum allan
sólarhringinn þrátt fyrir að vegfar-
endur komist jafnan fyrir Hvalfjörð
ef svo ber undir.
Háir bæði fólki og fyrirtækjum
Ég tók eftir ummælum Orra Hlöð-
verssonar, bæjarstjóra í Hveragerði,
í fréttaviðtali á dögunum. Íbúum í
Hveragerði hefur fjölgað og bæj-
arstjórinn þakkaði það góðum sam-
göngum. Að sjálfsögðu eru bein
tengsl þarna á milli! Þarna er einmitt
komin ástæðan fyrir erindi útvegs-
bænda vegna Herjólfsmálsins. Þegar
vantar síðdegisferð Herjólfs þrjá
virka daga vikunnar að vetrarlagi
háir það sjávarútvegsfyrirtækjum
hér að kaupa fisk á mörkuðum á
meginlandinu og flytja hann sam-
dægurs til Eyja til vinnslu að morgni
næsta dags. Þetta háir jafnframt fyr-
irtækjunum að koma fiskafurðum
greiðlega frá sér áleiðis á markað er-
lendis og háir fólki og fyrirtækjum
yfirleitt í hvers kyns samskiptum og
viðskiptum. Óþarft er að rökstyðja
málið frekar, svo augljóst er að góðar
samgöngur skipta öllu máli til að nú-
tíma byggðarlag standi undir nafni.
Við Eyjamenn komumst með Herj-
ólfi upp á meginlandið á morgnana
en ekki aftur til baka samdægurs
nema stundum. Að komast „að heim-
an en ekki heim aftur“ er ástand sem
ekki er hægt að una við.
Að heiman en
ekki heim aftur
Magnús Kristinsson
fjallar um samgöngur til
og frá Vestmannaeyjum ’…Herjólfur er þjóð-braut fólks og fyr-
irtækja í Vestmanna-
eyjum og ein ferð á dag,
frá mánudegi til mið-
vikudags, jafngildir því
að sú leið sé lokuð
stærstan hluta sólar-
hringsins.‘
Magnús Kristinsson
Höfundur er formaður
Útvegsbændafélags Vestmannaeyja.
Eftirfarandi greinar eru á
mbl.is:
Jakob Björnsson: „Það á að
fella niður með öllu aðkomu
forsetans að löggjafarstarfi.“
Guðrún Lilja Hólmfríðar-
dóttir: „Ég vil hér með votta
okkur mína dýpstu samúð
vegna þeirrar stöðu sem kom-
in er upp í íslensku þjóðfélagi
með skipan Jóns Steinars
Gunnlaugssonar í stöðu
hæstaréttardómara. Ég segi
okkur af því að ég er
þolandinn í „Prófessorsmál-
inu“.“
Ólafur F. Magnússon: „Ljóst
er að án þeirrar hörðu rimmu
og víðtæku umræðu í þjóð-
félaginu sem varð kringum
undirskriftasöfnun Umhverf-
isvina hefði Eyjabökkum ver-
ið sökkt.“
Ásthildur Lóa Þórsdóttir:
„Viljum við að áherslan sé á
„gömlu og góðu“ kennsluað-
ferðirnar? Eða viljum við að
námið reyni á og þjálfi sjálf-
stæð vinnubrögð og sjálf-
stæða hugsun?“
Bergþór Gunnlaugsson:
„Ég hvet alla sjómenn og út-
gerðarmenn til að lesa sjó-
mannalögin, vinnulöggjöfina
og kjarasamningana.“
Á mbl.is
Aðsendar greinar
Á NÝLIÐNU ári hóf hópur
áhugafólks sérstaka fjársöfnun
til að koma á framfæri þeirri
staðreynd að tveir ráðherrar í
ríkisstjórn Íslands hefðu ákveð-
ið að lýsa yfir stuðningi við inn-
rásina í Írak í mars 2003, þvert
á afstöðu yfirgnæfandi meiri-
hluta kjósenda. Það er fagnað-
arefni að þetta framtak hefur
fengið góðar undirtektir og
stuðning þúsunda landsmanna
sem hafa hringt í söfnunarsíma
Þjóðarhreyfingarinnar, 90-20-
000, eða lagt málinu lið með öðr-
um hætti.
Allar forsendur innrásarinnar
voru upplognar tylliástæður og
síðar meir hefur verið reynt að
endurskrifa söguna með því að
halda því fram að stjórnarskipti
í Írak hafi verið meginmark-
miðið. Virðist þá einu gilda að
alþjóðalög banna slíkt í ríkjum
þar sem stjórnvöld eru viður-
kennd af Sameinuðu þjóðunum.
Ákvörðunin um að lýsa yfir
stuðningi við innrásina, sem var
vissulega ólögleg, og setja nafn
Íslands á lista hinna vígfúsu
ríkja, var tekin á eins ólýðræð-
islegan máta og hugsast getur:
af tveimur ráðherrum sem
hundsuðu lögboðið samráð við
utanríkismálanefnd þingsins og
virðast jafnvel ekki vita hvort
gerð hafi verið samþykkt um
málið á ríkisstjórnarfundi.
Hörmungarnar, sem þessi
herför hefur leitt yfir almenning
í Írak, eru nær ólýsanlegar.
Mannfallið skiptir tugum þús-
unda, ef það er þá ekki þegar
komið yfir eitt hundrað þúsund,
og borgarastyrjöld geisar í
landinu.
Eru þetta ekki nægar ástæð-
ur til að leiðrétta misskilninginn
um stuðning Íslendinga við
árásarstríðið þótt seint sé?
Steingrímur J. Sigfússon
Ríkar ástæður
til að leiðrétta
misskilninginn
Höfundur er formaður
Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs.