Morgunblaðið - 30.01.2005, Blaðsíða 25

styrksnefnd Reykjavíkur vinna
sjálfboðastarf. Nefndin hefur
löngum staðið fyrir fjáröflun en
starfsemi hennar byggist þó ekki
síst á gjöfum. Við erum afskaplega
þakklátar öllum þeim sem gefið hafa
til starfsins hér. Bæði fyrirtæki og
einstaklingar hafa styrkt okkur
rausnarlega, fyrir jólin fengum við
t.d. 10 milljónir króna frá Bónus og
byggðist sú gjöf á 5.000 króna mat-
armiðum. Væru fleiri en tveir í heim-
ili fékk viðkomandi tvo matarmiða,
en auk þess voru viðkomandi afhent-
ar matargjafir og fatnaður.
Í boði er hátíðamatur Íslendinga
Í boði var hangikjöt með venju-
legu meðlæti – hátíðamatur Íslend-
inga, ís og ávextir, vel útilátið.
Fyrir þá peninga sem inn komu
keyptum við mat og fengum hann á
afskaplega góðu verði,“ segir Ragn-
hildur.
„Þegar upp var staðið fannst okk-
ur þetta fé nýtast betur svona. Einn-
ig var í boði heilmikið af gjöfum, bók-
um, leikföngum og fleira,“ segir
Guðlaug Jónína.“
En hverjir eru það sem nýta sér
fyrirgreiðslu Mæðrastyrksnefndar?
„Það er nokkuð stór hópur fólks
sem af einhverjum ástæðum býr við
erfiðar kringumstæður,“ segja þær
stöllur.
„Sumir hafa misst ástvini eða lent
í veikindum, aðrir eru atvinnulausir,
enn aðrir í erfiðleikum sem hafa
dregið úr þeim baráttuþrek og þann-
ig mætti telja.
Margar einstæðar mæður
leita til nefndarinnar
Talsvert margar einstæðar mæð-
ur leita til okkar, sumar þeirra hafa
ekki fjölskyldunet á bak við sig og
eru illa launaðar eða atvinnulausar.
Aldrað fólk á líka margt hvert erfitt
með að lifa af ellilaunum sínum, eink-
um þeir sem leigja.
Erfiðleikar setja mark sitt á fólk
og margir finna líka sárt til einsemd-
ar.
Mér virðist sem hópurinn, sem
leitar eftir fyrirgreiðslu hjá Mæðra-
styrksnefnd, sé að yngjast og einnig
fjölgar öryrkjum – sá hópur er líka
að yngjast.
Okkar hlutverk er að veita fyrir-
greiðslu fólki sem býr í Reykjavík,
einkum mæðrum og börnum. En við
höfum farið aðeins út fyrir þetta svið
og miðum þá við að viðkomandi hafi
börn á sínu framfæri. Í öryrkjahópn-
um eru nokkrir karlmenn sem við
höfum tekið ákvörðun um að veita
fyrirgreiðslu, sumir þeirra búa í ná-
grenninu og koma hingað oft. Við
förum eftir reglum – en engin regla
er án undantekninga.
Oft er sem betur fer aðeins um
tímabundna erfiðleika að ræða hjá
þeim sem til okkar koma. Sumir sem
eru í námi eru kannski illa settir í
bili, sem og þeir sem eru atvinnu-
lausir. En þegar úr rætist kemur
sumt af því fólki sem fengið hefur
fyrirgreiðslu hér og gefur til starfs-
ins eða býður fram aðstoð. Slíkar
heimsóknir eru mikið gleðiefni, bæði
er gaman þegar vel gengur hjá fólki
á ný og líka erum við ánægðar þegar
við finnum að fyrirgreiðslan hjá okk-
ur hefur verið mikils virði fyrir við-
komandi.“
gudrung@mbl.is
Þær Kristín Njarðvík og Halldóra Sigurbjörnsdóttir flokka föt. F.v. Anna Kristjánsdóttir, Steinunn V. Jónsdóttir og Magnea Tómasdóttir í eldhúsinu.
Fremri röð f.v. Ragnhildur Guðmundsdóttir, Halldóra Sigurbjörnsdóttir og Guðlaug Jónína Aðalsteinsdóttir. Aftari röð f.v.
Anna Kristjánsdóttir, Brynja Guðmundsdóttir, Steinunn V. Jónsdóttir, James Rice mannfræðingur, Kristín Njarðvík,
Magnea Tómasdóttir og Margrét Kr. Sigurðardóttir.
og um fóstureyðingar“, sem varð að lögum
1935. Þá voru fóstureyðingar hvergi leyfðar
nema í Rússlandi og á Grikklandi ef líf móður
var í stórri hættu. Í íslensku lögunum var gert
ráð fyrir að fóstureyðingu mætti leyfa ef konan
hefði alið mörg börn með stuttu millibili og af
félagslegum ástæðum.
Framfærslulög tóku gildi í ársbyrjun 1936.
Með þeim áttu fátækraflutningar að vera úr
sögunni og innheimta barnsmeðlaga var ein-
földuð. Í þessum lögum kom loks að hinum
langþráða ekknastyrk, en orðalagið var óljóst
og olli deilum milli Mæðrastyrksnefndar og
framfærslunefndar Reykjavíkur. Þótt lagabálk-
urinn um framfærslu og alþýðutryggingar væri
til bóta voru lögin stórgölluð að mati Mæðra-
styrksnefndarkvenna, sem höfðu vakandi auga
með framkvæmd þeirra og veitti ekki af. Fimm
ekkjur stóðu í miklu stappi við framfærslu-
nefnd og höfðu að lokum sigur, í framhaldi af
því var Mæðrafélagið svokallaða stofnað.
Mæðradagurinn festi sig fljótt í sessi í hug-
um bæjarbúa en erfitt reyndist stundum á
þessum haftatímum að fá að flytja blómin
hingað frá útlöndum og kostaði bréfaskriftir og
oft eftirgangsmuni við gjaldeyrisyfirvöld.
Starfið á níunda áratugnum gekk vel
Eftir því sem ríkidæmi Íslendinga jókst á eft-
irstríðsárunum óx einnig þörfin fyrir aðstoð við
fátæka.
Í áranna rás þróuðust mál þannig að æ meiri
vinna hlóðst á tiltölulega fáar konur þótt
Mæðrastyrksnefnd væri fullskipuð.
Farið er nú fljótt yfir sögu. Árið 1981 var
Unnur Jónsdóttir kosin formaður Mæðra-
styrksnefndar Reykjavíkur í stað Aldísar Bene-
diktsdóttur og varð fimmta konan sem gegndi
formennsku í nefndinni. Fyrsti formaðurinn var
sem fyrr greindi Laufey Valdimarsdóttir, þá
Guðrún Pétursdóttir og svo Jónína Jónsdóttir.
Unnur tók við blómlegu búi að því leyti að
fasteignir Mæðrastyrksnefndar tvær, að Njáls-
götu 3 og Hagamel 19, voru metnar á rúmlega
1200 þúsund krónur. Sjálft starfið var í sömu
skorðum og verið hafði um alllangt skeið; jóla-
söfnun, úthlutun peninga og fatnaðar fyrir hver
jól og sala mæðrablóms í maí, til ágóða fyrir
orlofsdvöl kvenna á vegum nefndarinnar.
Starfið á níunda áratugnum gekk vel og mik-
ið safnaðist fyrir hver jól, nefndin fékk einnig
fjárframlög frá ríki og Reykjavíkurborg. En
heimilum sem þurftu fjárhagsaðstoð fjölgaði
líka talsvert.
Snemma árs 1993 barst Mæðrastyrksnefnd
íbúð að gjöf frá aldraðri konu, Ástu Guðjóns-
dóttur. Íbúðin var seld 1995 og andvirðið látið
renna inn í jólasöfnun nefndarinnar að ósk gef-
anda.
Á útmánuðum 1980 hafði verið ákveðið að
hætta að fá skólabörn til að selja mæðrablóm-
ið, eins og gert hafði verið í nærri hálfa öld, en
virkja félagskonur í sölustarfið. Um þetta leyti
tók að gæta samkeppni við blómasala borg-
arinnar sem farnir voru að selja blóm á
mæðradaginn og loks mótmæltu þeir því að
Mæðrastyrksnefndin fengi að selja lifandi blóm.
Máli þessu lauk með sáttum.
Nefndin hélt áfram að selja blóm á mæðra-
daginn í mörg ár eftir þetta og fór ágóðinn í að
greiða fyrir uppihald aldraðra kvenna í orlofs-
dvöl á vegum Reykjavíkurborgar.
Árið 1984 bauð Gísli Sigurbjörnsson, for-
stjóri elliheimilisins Grundar, konum frá Mæðra-
styrksnefnd að dvelja í húsum sínum í Hvera-
gerði og gekk það svo til í mörg sumur.
Manneskjan minnkar ekki
þótt hún stríði við vandamál
Fataúthlutun Mæðrastyrksnefndar hefur haft
aðstöðu á nokkrum stöðum í miðbæ Reykjavík-
ur en í byrjun árs 1991 óskaði Sigrún Bene-
diktsdóttir, lögmaður nefndarinnar, leyfis til að
svipast um eftir nýju húsnæði fyrir fataúthlut-
unina. Reykjavíkurborg keypti húsnæði nefnd-
arinnar að Hagamel 19 en nefndin keypti þess í
stað götuhæð að Sólvallagötu 48.
Æ meira barst af fatnaði til nefndarinnar en
árið 1993 voru öll met slegin. En þörfin var líka
mikil og var fataúthlutun einu sinni í viku allt
árið og opið flesta daga fyrir jólin. Mæðra-
styrksnefnd tók að standa fyrir flóamörkuðum
með notuð föt í kirngum 1990.
Mæðrastyrksnefnd hefur lengi gefið fólki
kost á ókeypis lögfræðiaðstoð. Flest málin
vörðuðu sifjamál. Lögfræðingar hennar voru
m.a. Auður Auðuns og Ragnhildur Helgadóttir.
Sigrún Benediktsdóttir starfaði fyrir Mæðra-
styrksnefnd frá árinu 1984 allt til ársins 1999
er hún fór í framhaldsnám. Hún sagði grund-
vallaratriði að hún ynni með konum en ekki
fyrir þær. „Manneskjan minnkar ekki þótt hún
eigi við einhver vandamál að stríða. Það skiptir
geysilegu máli að setja sig ekki á háan hest,“
sagði Sigrún þegar hún rifjaði upp störf sín fyr-
ir nefndina. Nú hafa aðrir tekið að sér lög-
fræðiaðstoðina.
Allan síðasta áratug sótti æ fleira fólk eftir
fyrirgreiðslu Mæðrastyrksnefndar, stærsti hóp-
urinn var þó einstæðar mæður sem höfðu fyrir
að sjá allt upp í fjórum til sex börnum.
Markmiðið að liðsinna
mæðrum og bágstöddum
Um miðjan áratuginn varð breyting á starfs-
háttum Mæðrastyrksnefndarinnar. Árið 1995
var annarri grein laga nefndarinnar breytt
þannig að „einstæðar“ var fellt út og greinin
orðuð þannig: „Markmið Mæðrastyrksnefndar
er að liðsinna mæðrum og bágstöddum“.
Fyrir jólin 1999 bar jólasöfnunin minni árang-
ur en verið hafði næstu árin á undan og varð
nefndin að ganga á eigin sjóði til að geta veitt
öllum sem leituðu til hennar einhverja úrlausn.
Á aðalfundi 1999 var samþykkt að hætta al-
veg sölu á mæðrablóminu, þar sem ekki væri
lengur grundvöllur fyrir henni. Voru það nokkur
tímamót, þar sem sala mæðrablómsins hafði
sett svip á bæjarlífið í meira en 60 ár.
Upp úr árinu 2000 varð mikil umræða um
fátækt í samfélaginu og blandaðist Mæðra-
styrksnefnd inn í þá umræðu. Æ fleiri leituðu
eftir fyrirgreiðslu hjá nefndinni, svo eftir því var
tekið og fréttir þar um birtar í fjölmiðlum. Enn
eitt söfnunarmetið var sett fyrir jólin 2001, þá
var fjöldi þeirra sem leitaði fyrirgreiðslu 1.335
og úthlutanir námu 11 milljónum króna, mest í
matarmiðum. Úthlutun var á Sólvallagötunni
hvern miðvikudag allt árið og fjóra daga í viku í
desember. Biðraðir mynduðust og fengu 200
manns afgreiðslu þegar flest var.
Mæðrastyrksnefnd hafði fyrir nokkru tekið
að styrkja fátækar fjölskyldur vegna ferminga
en árið 2002 fór nefndin að veita sjúkum fjár-
hagsaðstoð til að leysa út lyf, var það gert í
samvinnu við starfsfólk lyfjabúða.
Haustið 2003 urðu deilur innan Mæðra-
styrksnefndarinnar sem lyktuðu með því að
Ásgerður Jóna Flosadóttir formaður sagði af
sér og við tók Hildur G. Eyþórsdóttir. Nýja
stjórnin fékk góðar viðtökur hjá fyrirtækjum og
einstaklingum þegar jólasöfnun hófst, rétt eins
og endranær. Fé og matvæli streymdu inn og
eru félagskonur fullar þakklætis fyrir þá rausn
fyrirtækja og einstaklinga.
Enn er þörf fyrir
Mæðrastyrksnefnd Reykjavíkur
Evrópusambandið skilgreindi fátækt í sam-
þykkt sinni 1984: „Þeir einstaklingar, fjölskyldur
eða hópar skulu teljast fátækir sem búa við
svo takmarkaðar bjargir (efnahagslega, menn-
ingarlegar og félagslegar) að þeir eru útilokaðir
frá ásættanlegum lágmarkslífsháttum sem
tíðkast í þjóðfélagi þeirra.“
Meðan enn eru til hópar sem lifa við eða
undir fátæktarmörkum um lengri eða skemmri
tíma er þörf fyrir Mæðrastyrksnefnd Reykja-
víkur. Nefndin starfar enda ótrauð að sömu
markmiðum og sett voru fram við stofnun
hennar fyrir hartnær 80 árum – að leggja þeim
lið í samfélaginu sem stríða við fátækt og ein-
semd.
(Samantekt GG úr handriti að sögu
Mæðrastyrksnefndar Reykjavíkur)
á háan hest
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. JANÚAR 2005 25