Fréttablaðið - 07.09.2003, Blaðsíða 21

21SUNNUDAGUR 7. september 2003
Samkvæmt laganna hljóðan erKarl Th. Birgisson, fram-
kvæmdastjóri Samfylkingar, tví-
mælalaust að brjóta lög með skrif-
um sínum. Hins vegar koma þau
brot ekki til kasta Tóbaksvarna-
nefndar, sem ekki er aðili að því að
framfylgja lögum – aðrir eru um að
sinna kærum og eftirliti,“ segir
Þorsteinn Njálsson, læknir og for-
maður Tóbaksvarnanefndar.
Mál Karls Th. komið
til lögreglu
Þorsteinn vísar á umhverfis- og
heilbrigðisstofu í því sambandi og
þar verður fyrir svörum Örn Sig-
urðsson lögfræðingur. Eftir því
sem hann best veit er búið að koma
máli Karls til lögreglu eftir ein-
hverjum leiðum honum ókunnum.
„Mér virðist maðurinn skrifa þetta
til að fá úr því skorið hvort það
standist lagaákvæði eða ekki að
tala með þessum hætti um tóbak,“
segir Örn. „Það er ekki okkar sem
sinnum eftirliti með auglýsingum
og sölu á tóbaki að fella úrskurð-
inn. Við gerum oft athugasemdir
við tóbaksauglýsingar ef við rek-
umst á þær. Það hefur reyndar far-
ið mjög minnkandi með árunum.
Við myndum gjarnan vilja sjá ein-
hvern úrskurð svo við vitum hvar
við stöndum, því við vitum ekki al-
mennilega hvernig við eigum að
hegða okkur í þessu. Tækin sem
við höfum gagnast lítið á skrifum
sem þessum.“
Örn lýsir yfir efasemdum um að
ákvæðið um bann við jákvæðum
skrifum um tóbak standist prent-
frelsisákvæði stjónarskrárinnar.
„Ég sé ekki heldur hvernig eftirlit
gerir gagn eða ógagn í þessu. Ekki
getum við setið á ritstjórnum fjöl-
miðla og lesið yfir allt sem heitir
umfjöllun um tóbak. Ef þetta er
brot á tóbaksvarnarlögum er það
að mínu mati lögreglumál og eftir-
litsaðili getur lítið gert í því. Við
brot á tóbaksvarnarlögum skal far-
ið að hætti opinberra mála. Það er
ríkissaksóknari og/eða lögreglu-
stjórar sem hafa ákæruvald sam-
kvæmt lögum. Þeir eiga að fylgjast
með brotum og kæra ef ástæða
þykir til. Við megum hins vegar
beita þvingunarúrræðum sam-
kvæmt lögum um hollustuhætti og
mengunarvarnir. Við getum veitt
mönnum áminningu og fresti til að
bæta úr tilteknu ástandi, stöðvað
starfsemi og beitt dagsektum. Ekk-
ert af þessu gerir gagn í tengslum
við greinaskrif. Mín persónulega
skoðun er að ákvæðið um þau
gangi mjög langt í að takmarka
prentfrelsisákvæði stjórnarskrár-
innar.“
Tóbaksfyrirtæki greiða
pistlahöfundum
Þorsteinn bendir á að Karl Th.
sé ekki einn um að valsa inn á hið
gráa svæði með slíkum hætti.
„Þegar þessi lög voru hvað mest til
umræðu tóku sig til tveir virðuleg-
ir herramenn og lögmenn sem
stundum hafa gaman að því að
ræða landsins gagn og nauðsynjar,
þeir Jón Steinar Gunnlaugsson og
Haraldur Blöndal, og skrif-
uðu greinar á svipuð-
um nótum. Ég tek því
svo að þetta sé gert með svipuðu
hugarfari. Menn eru að diskútera
þetta og velta því upp.“
Helst er á Þorsteini að skilja að
tiltækið sé í ætt við strákapör
fremur en annað. Hann bendir á að
það sé misskilningur að ákvæðið
um bann við því að tala vel um tó-
bak í fjölmiðlum hafi farið inn við
lagabreytingar árið 2001 heldur
kom þetta ákvæði inn strax árið
1996. Og nú eru sambærileg
ákvæði að koma inn í lög annarra
landa.
„Ástæðan er sú að tóbaksfyrir-
tækin hafa verið mjög kræf að aug-
lýsa vöru í gegnum pistla hinna og
þessara sem svo fá greiðslu frá tó-
baksfyrirtækjum,“ segir Þor-
steinn. „Þau halda beinlínis úti
„pennum“ sem taka að sér að aug-
lýsa þeirra afurðir með þeim hætti.
Við erum einfaldlega að takmarka
möguleika þeirra á að koma sínum
varningi á framfæri. Þetta er
glamorvara eins og hún er teiknuð
upp. Ég vil reyndar taka það fram
að ekki hvarflar að mér eina mín-
útu að þeir þrír greinahöfundar
sem hér hafa verið nefndir hafi
fengið greiðslu frá tóbaksfyrir-
tækjum.“
Stækkuðu miðana
umfram tilmæli
Þorsteinn segir tóbaksfyrirtæk-
in ofboðslega öflug, útfarin og
leggja mikla peninga í að verja
hagsmuna sína. Og telja þeim pen-
ingum vel varið. „Þau fóru í mál
við íslenska ríkið varðandi það
lagaákvæði að sígarettupakkarnir
skildu teknir úr augsýn þeirra sem
koma í verslanir. Þar var tekinn frá
þeim mikill auglýsingamáttur, því
nú blasa pakkarnir ekki við fólki.
Þessi aðgerð hefur hins vegar
reynst áhrifamikil og til marks um
það er sú staðreynd að tóbaksfram-
leiðendum hefur ekki tekist að
koma einni einustu tegund nýrri á
markað hér. Enn er verið að bíða
niðurstöðu héraðsdóms í málinu.
Ríkið fór fram á frávísun. Í leiðinni
fóru tóbaksframleiðendur fram á
að þessi klásúla, að umfjöllun væri
bönnuð, væri tekin út og hún dæmd
ómerk. Þessir aðilar fara ekki í mál
við ríkisstjórnir nema það sé eitt-
hvað verulega mikið undirliggj-
andi,“ segir Þorsteinn. Fleiri lönd
munu vera að fylgja í kjölfarið, að
sögn Þorsteins, með að taka tóbak
úr augsýn í verslunum.
Þorsteinn lýsir yfir efasemdum
vegna hinna nýju merkinga sem
komnar eru á sígarettupakka. „Tó-
baksfyrirtækin voru grunsamlega
snögg að samþykkja þetta og fljót
að setja þetta á. Ótrúlega lipur með
það. Þau stækkuðu merkingarnar
og höfðu þær stærri en við fórum
fram á. Hvað segir það okkur?
Sennilega eru þau búin að finna
það út að með svona stórum merk-
ingum sjái fólkið þær ekki.“ Að
sögn Þorsteins er Tóbaksvarna-
nefnd að undirbúa næsta skref
hvað varðar merkingar, sem felst í
svokölluðu kanadísku módeli sem
sýnir myndir af sködduðum líffær-
um á tóbaksumbúðum. „Vonandi
verður það komið til framkvæmda
næsta vor.“
80 prósent reykja ekki
„Sorglegt að heyra,“ segir Þor-
steinn um það tiltæki Jóhannesar
Bjarnasonar og félaga að framleiða
merkimiða sem vísa til eins og ann-
ars sem heita má jákvætt við reyk-
ingar. „Tóbaksiðnaðurinn verður
að fá nýja reykingamenn og í þá
nær hann í aldurshópnum18 ára og
yngri,“ segir Þorsteinn. „Þar liggur
gróðinn hjá þessum fyrirtækjum.
Þá eru þeir komnir með trygga
neytendur næstu þrjátíu árin. Við
verðum að athuga að eina hugsun
þessara manna er gróðinn. Og fólk
getur ánetjast strax við fyrstu
sígarettu. Ég hef ekki kynnst nein-
um reykingamanni sem vill öðrum
svo illt að byrja á þessu. Það er
leiðinlegt að heyra af þessum mið-
um. Líklega eru þetta einhverjir
stælar, en slíkt höfðar einkum til
yngsta aldurshópsins.“
Þorsteinn segist oft hafa heyrt
þá gagnrýni að Tóbaksvarnanefnd
fari offari í áróðri sínum en segir
þá gagnrýni koma frá tiltölulega
litlum hópi einstaklinga.
„Við verðum að athuga að stór
hluti þjóðarinnar reykir ekki og
réttur þeirra er fótum troðinn. Þeg-
ar við heyrum frá þessum hópi fyll-
umst við eldmóði að gera enn betur.
Þá er ég að tala um fólk sem ekki
kemst út úr húsi, getur ekki hugsað
sér að lykta illa, þorir ekki á kaffi-
hús þar sem reykt er... hver eru
mannréttindi þess fólks? Meira en
80 prósent fólks reykja ekki. Um
21% fólks á aldursbilinu 18 til 89 ára
reykir. Ef við tökum börnin með í
reikninginn, þá erum við með meira
en 80 prósent sem ekki reykja. Við
spyrjum um réttindi þeirra.“
Þorsteinn segir árangurinn sem
náðst hefur segja sína sögu og
mæla gegn þeirri gagnrýni sem Tó-
baksvarnanefnd hefur sætt. „Við
höfum farið um eitt og hálft pró-
sent niður í reykingahlutfalli, sem
er neðar en við höfum náð um ára-
bil. Samkvæmt því erum við á rét-
tri leið. Menn átta sig ekki á hinni
miklu grasrótarvinnu Tóbaks-
varnanefndar. Auglýsingarnar eru
minnsta starfið. Við erum á kafi í
vinnu með íþróttafélögum, skólum,
ungmennafélögum, ýmsum sam-
starfsverkefnum sveitarfélaga...
og þannig má lengi telja. Við erum
úti um allt og vinnum lárétt í sam-
félaginu. Það virkar. Mjög mikið af
félagasamtökum leita til okkar um
samstarf. Ímynd tóbaksvarna
er mjög jákvæð.“ ■
OF LANGT GENGIÐ?
Eitt af mörgum veggspjöldum og auglýsingum sem Tóbaksvarnanefnd hefur látið gera.
Mörgum finnst nefndin ganga allt of langt í áróðri sínum en Þorsteinn segir þann hóp
samanstanda af fáum einstaklingum. Eitt er víst, að auglýsingarnar hafa vakið athygli og
hafa verið verðlaunaðar á auglýsingahátíðum.
ÞORSTEINN NJÁLSSON
Segir Tóbaksvarnanefnd vera á réttri leið. Það staðfesti tölur um árangur. Rúmlega 80
prósent þjóðarinnar reykja ekki og Þorsteinn spyr hver réttur þess fólks sé. Tóbaksfyrir-
tækin eru gróðafyrirtæki sem einskis svífast að hans mati, og eru þau með pistlahöfunda
á sínum snærum - og telja þeim peningum vel varið.
Þorsteinn Njálsson læknir er formaður Tóbaksvarnanefndar. Hann segir tóbaksfyrirtækin með pistlahöfunda á sínum snærum og
þau svífist einskis í gróðahyggju sinni. Þorsteinn lýsir yfir vonbrigðum sínum með stæla á borð við merkimiða sem boða jákvæða
þætti reykinga. Hann segir skrif Karls Th. Birgissonar í ætt við strákapör.
Tóbaksfyrirtækin svífast einskis
Tóbaksiðnaðurinn
verður að fá nýja
reykingamenn og í þá nær
hann í aldurshópnum18 ára
og yngri. Þar liggur gróðinn
hjá þessum fyrirtækjum. Þá
eru þau komnir með trygga
neytendur næstu þrjátíu
árin.
,,
VÆNTANLEGAR MERKINGAR
Þorsteinn Njálsson segir Tóbaksvarnanefnd
ætla að fylgja fordæmi Kanadamanna og
birta myndir af skemmdum líffærum á
sígarettupökkum. „Vonandi kemur það til
framkvæmda næsta vor.