Tíminn - 01.04.1973, Blaðsíða 15

Hún gerir það svo dyggilega að
ég verð að smyrja þykkt svo
eitthvað verði eftir, sem hand-
festa er i. Annars eru það minar
sælustu stundir þegar hlutverka-
skipun riðlast og hún hvessir sig.
Þá er ég filósófinn i hásætinu,
maðurinn með stáltaugarnar. En
hún er bara þvi miður of fljót að
átta sig og snaka sér aftur i sitt
hlutverk
— Og þið eigið þennan eina
son?
— Hann á sig sjálfur, þessi
herramaður. Hann heitir Jón
Gauti i höfuðið á ömmu Jónu og
afa Jóni. Við erum aðeins tima-
bundnir leiðbeinendur hans i
tæknitrylltum heimi. Annars
kennir hann okkur á þessu
aldursskeiði meira en við getum
kennt honum. Við erum með hans
sjónfærum alltaf að endurheimta
sitthvað i umheiminum, sem van-
inn hafði þokað i skuggann.
Fyrir ofan vinnuborðið, háfætt
teikniborð, er stór mynd af Beet-
hoven og ljós skin á hana dag og
nótt.
— Þú hefur sýnilega mætur á
Beethoven eins og fleiri.
— Ojá — og ekki svo litlar.
Annars hefur myndin þann kost
að maður hugsar a.m.k. ekki eins
og svin rétt á meðan maður horfir
i augun á honum.Horfðu.
— Ég þarf þess ekki.
— Þú verður áreiðanlega rit-
stjóri á endanum
— Hvernig likar þér það hlut-
skipti að vera hættur að skrifa og
farinn að vinna á safni?
— Það er ekki um neitt að
velja. Ég þarf að lifa og búa i húsi
eins og annað fólk. Annars geri ég
ráð fyrir að annarhver maður i
landinu stundi ekki nákvæmlega
það starf, sem hann helzt kysi
sér.
— Þú hefur sem sé engan tima
til að semja.
— Ekki nema með þvi aö van-
rækja konu og barn. Þá hefði ég
ofurlitinn tima — i eitthvert kák.
Það eru margir að hætta — og
fleiri þegar hættir.
— Nú er byrjað að þýða þig á
austantjaldsmál. Hefurðu ekki
hug á að koma bókunum á fram-
færi á Vesturlöndum?
Jóhannes Helgi. Gömul mynd ai
skáldinu, tekin um það bil sem
hann vann að Húsi málarans, en
svo nefndist fræg bók hans um
Jón Engilberts, listmálara.
Konumynd úr Allra veðra von, eftir Jóhannes Helga. Myndina gerði Jón Engilberts.
— Það er tilgangslaust að
reyna það meðan Halldór
Laxness er á dögum. Þýðendur
læsir á islenzku á Vesturlöndum
eru ekki fleiri en svo, að þeir eiga
fullt i fangi með einn virkan
höfund. Við erum svo einangrað
samfélag málfarslega, að þess
eru engin sambærileg dæmi i hin-
um svokallaða menntaða heimi.
Ég held að menn geri sér ekki
ljóst hver fjötur um fót þetta er
okkur. Ég skildi það ekki til fulls
fyrr en fyrir nokkrum árum
þegar ég skrifaði á ensku ávarp
til Ho Chi Minh og birti i islenzku
blaði, svona i briarii. Tveim
mánuðum seinna var það komið á
vietnömsku — á mál þjóðar i
striði, birtist i afmælisblaði um
Ho sjötugan — og vinir hans
sendu mér gjöf, sem ég met mjög
mikils. Hváð heldurðu að það
hefði verið mörg þúsund ár á leið-
inni, ef ég hefði skrifað það á
islenzku. Ég óttast að ef ekki
verði undinn bráður bugur að þvi
að mennta útlendinga við háskól-
ann gagngert til að þýða islenzkar
bókmenntir, þá verði þess ekki
langt að biða að islenzkir
höfundar fari aftur að skrifa á
öðrum málum, eins og gerðist
fyrr á öldinni — og þá yrði fram-
hald á þvi og ekki aftur snúið.
Þróunin i veröldinni sæi fyrir þvi,
alþjóðahyggjan. Heinesen væri
t.d. óþekktur maður og sennilega
blásnauður, væri hann ekki hrein-
lega dauður, ef hann ekki skrifaði
á dönsku.
— Nú hafa höfundar hér heima
kvartað undan gagnrýnendum
hér og borið þá þeim sökum að
þeir þjóni einhverju allt öðru en
bókmenntunum i landinu með
skrifum sinum.
— Égþarfekkertaðkvarta. Ég
hef bæði fengið oflof og nið, og
meira að segja verið reynt að fá
mig dæmdan i háar fésektir fyrir
eina bókina, þannig að þetta
jafnast upp. Það versta við
gagnrýnendur hér er að það er
ekkert gagn af þeim að hafa, ein
eða tvær undantekningar
kannski. En það er bót i máli að
það sem maður heyrir utan að
sér frá venjulegu óvitlausu fólki
um bækur, segir manni nokkurn
veginn það sem maður þanf að
vita. Lestarkvöðin, sem hvilir á
gagnrýnendum hér siðustu mán-
uöi ársins, nær ekki nokkurri átt,
þeir melta hreinlega ekki þessa
bókastafla, sem ekki er von, og
það sem menn ekki melta verður
að óþverra i þeim og siðan i blöð-
unum. Og þvi neyðast þeir sér til
hægri verka að búa sér formúlu,
einskonar skapalón, sem þeir
spenna fyrir augun og falli inni-
hald bóka ekki þétt i þennan
ramma, þá verða þeir ókvæða
við, sem von er, dauðþreyttir
vansvefta mennirnir. Skapalónið
sem Olafur á Visi notar um
þessar mundir er sænsksmiðað —
og hann gaf Arna Bergmann
kópíu af þvi. Jóhann Hjálmarsson
þáði það ekki, enda hefur hann
gert meira en að reyna að vera
skáld, hann hefur skrifað bækur
og þorað að gefa þær út, og ég fæ
ekki betur séð en hann taki ólafi
og Árna langt fram um tvo veiga-
mikla hluti, skrif hans eru ekki
klisjuskrif og hann gerir sér far
um að vera sanngjarn og ætlar
sér af, skrifar sumsé eins og
siðaður maður.
— Bókaútgefendur hafa haldiö
þvi fram að gagnrýnendur hafi
hreinlega drepið bækur fyrir sér.
— Ég hef ekki trú á,að þeir geti
drepið aðrar en þær, sem hefðu
drepizt hvort eð er. En þeir geta
flýtt gangi mála á báða vegu.
þvælzt fyrir góðri bók i bráð — en
engu umbreytt i lengdinni. Það
var stundum ekki mikið mark
takandi á bókmenntaskrifum
Bjarna frá Hofteigi, ekki svo að
skilja, að ég hafi þurft að kvarta
undan umsögn hans, siður en svo,
en það var stundum engu likara
en umsagnir hans gætu oltið á þvi
hvernig stóð i bólið hans þegar
bækur bárust honum. En Bjarni
var sannleiksleitandi eldsál,
alltaf skemmtilegur, alltaf
snerpa i framsetningunni, oft
geniall. Þess vegna fyrirgáfust
honum mörg klámhöggin. Það er
færni Bjarna sem þá Ólaf og Arna
vantar svo sárlega, fyrir utan
heiðarleikann, það er þessa til-
hneigingu til að draga fjöður yfir
kosti bókar — en blása út gallana
— og öfugt, allt eftir þvi hver
höfundurinn er. Ólafur t.d. er
sljór penni, hann geldir alveg
blygðunarlaust og forstikkaöur
orð og orðasambönd með
ofnotkun, rétt eins og hver annar
ótindur málsóði. Þetta er auð-
vitað greindarskortur. Um það er
engum blööum um að fletta. Og
nú er búið að sparka þessum
manni uppávið, fá honum sæti i
dómnefnd Norðurlandaráösverð-
launanna, mann sem ekki gat
skrifað smásögu og varð að
athlægi fyrir, ég á við delluna um
Hausinn,sem fór til tunglsins. Þaö
er kannski til of mikils mælzt að
bókrýrnar geti skapað sjálfir og
færi þannig sönnur á, að þeir viti
um hvaða starf þeir séu að fjalla,
en maður hlýtur að tortryggja þá
þeirra,sem hafa reynt það og
heykzt á þvi — enda sýnir
reynslan af Ólafi að full ástæða er
til tortryggni, að annarlegar
hvatir ráði ekki svo litlu I
skrifum hans. Aftur á móti hef ég
ekkert á móti hinu að svo kallaðar
bókmenntamafiur séu i gangi,
kjaftaklúbbarnir: hitt er var-
hugavert að svona menn nái
tangarhaldi á fjölmiðlum.
Að lokum, Jóhannes. Þú hefur
bannað útlán á þremur siðustu
bókum þinum. Hefurðu hugsað
þér að halda þessu áfram.
— Já — svo lengi sem forsend-
an fyrir banninu blifur. Það er
idjótiskt að kosta stórfé til aö
framleiða vöru til sölu og liða
siðan söfnum að aka vörunni
heim að húsdyrum fólks ókeypis.
Bækur eru ekkert annað en vara
— og skili framleiöslukostnaður-
inn sér ekki, gerist annaö
tveggja: framleiðslan stöðvast —
ellegar farið verður að svikja
vöruna.
Jónas Guðmundsson.
Brunalúöurinn úr Svartri messu, eftir Jóhannes Helga. Myndin er ein
af 12 myndskreytingum I rússneskri þýöingu bókarinnar, Vladimar
Alekseev myndskreytti.