Tíminn - 07.07.1974, Síða 14

14
TÍMINN
Sunnudagur 7. júli 1974
Finn Söhol blaðamaður og lan Rankin stúdent fró Oxford voru
í Ungverjalandi d dögum uppreisnarinnar þar 1956.
KÚLURNAR LENTU
í BÍLNUAA
— svo heyrðum við
skotin
ÞEGAR sovézkur her
flæddi yfir Ungverja-
land til þess að bæla nið-
ur uppreisnina 1956, var
ég fréttamaður VG i
Búdapest. Brátt var allt
simasamband við útlönd
rofið, og ekki var lengur
hægt að senda fréttir
heim , svo ég ákvað að
halda til Vinarborgar,
svo ég gæti sent blaði
minu fréttir um það,
sem gerzt hafði. Ég
ferðaðist á puttanum til
austurrisku landamær-
anna i fylgd með ensk-
um stúdenti. Á leiðinni
var skotið á bílinn, sem
við vorum i, og á einni
varðstöðinni lá við að
Englendingurinn væri
skotinn vegna þess, að
frelsisherinn hélt að
þarna væri á ferðinni
IVAN, Rússi á flótta. Af
þessum ástæðum man
ég enn svo glöggt nafn
Englendingsins, Ian
Rankin.
Þannig farast Finn nokkrum
Söhol orð i inngangi að grein, sem
birtist nýlega i norska blaðinu Vi
menn. Blaðið hefur að undan-
förnu birt greinaflokk um menn,
sem eitt sinn áttu leið saman, en
hafa ekki sézt siðan. Hefur blaðið
komið þvi til leiðar, að þessir
menn hafa hitzt og getað rifjað
upp sameiginlegar endurminn-
ingar sinar, og þeir Rankin og Sö-
hol eru þar á meðal.
Finn Söhol starfaði lengi sem
blaðamaður i Noregi, en frá þvi
hann hitti Rankin fyrir 17 árum i
Ungverjalandi, hefur margt
breytzt hjá honum. Hann er hætt-
ur blaðamennsku, en starfar nú
sem forstjóri fyrir Upplýsinga-
skrifstofu niðursuðuiðnaðarins i
Noregi. Hann skrifar þó við og
við greinar fyrir norsk blöð og
kemur fram i sjónvarpi. Hann er
búsettur á Eiksmarka, er giftur
og á tvö börn.
Rankin lauk námi i Oxford,
stundaði siðan blaðamennsku og
auglýsingastörf, þar til hann setti
á fót alþjóðlega ráðningarskrif-
stofu með skrifstofum i Hollandi,
Frakklandi og Englandi.
Það reyndist auðvelt að finna
Ian Rankin i simaskránni yfir
London, og ákveðið var, að þeir
Söhol og hann skyldu hittast á
■heimili Rankins i London og rifja
þar upp gamlar minningar um
hættulega ferð i Ungverjalandi.
Hvað gerðist
i Ungverjalandi?
Rankin: — Ég var 24 ára
gamall og stundaði nám i Oxford,
þegar uppreisnin hófst i Ung-
verjalandi 1956. Fólk fylgdist náið
með þvi, sem þar var að gerast,
af fréttum i blöðum. Nokkrir stú-
dentar stofnuðu með sér eins kon-
ar Ungverjalands-nefnd, og
ákveðið var, að ég skyldi halda til
Budapest með félaga minum og
ná þar sambandi við stúdenta-
samtök þarlenzk, sem tóku þátt i
uppreisninni. Við tókum með okk-
ur nokkurt magn af penisillini, en
okkur skyldist, að mikill skortur
væri á þvi i Ungverjalandi. Ég
gerði einnig samning við tvö ensk
blöð, News Chronicle og The Ob-
server um að senda greinar og
fréttir.
Söhol: — Ég var 26 ára gamall,
þegar ég var sendur til Ungverja-
lands af blaði minu með Arne
Bonde. Við fórum akandi frá Osló
til ungversku landamæranna, og
tók ferðin okkur eina 40 tima. Mér
tókst að komast yfir landamærin
falinn i vöruflutningabil, sem var
fullur af brauði og pylsum. I bæn-
um Altenburg (Magyarovar) fór
ég úr bilnum, en i þessum bæ
höfðu 83 saklausir menn verið
drepnir og um það bil 200 særðir,
sallaðir niður með vélbyssum, og
fyrir þessu höfðu fjórir ungversk-
ir lögreglumenn staðið, en þeir
voru i hinum hötuðu AVO-sam-
tökum.
Eftir að ég hafði tekið viðtöl við
nokkra, sem lifað höfðu af þessi
fjöldamorð, og lágu nú á Caro-
lina-sjúkrahúsinu, hélt ég aftur til
landamæranna til þess að senda
frásagnir minar heim. Þetta var
sunnudaginn 29. október — sex
dögum eftir að uppreisnin hófst.
Rankin: — Ég fór yfir landa-
mærin vandræðalaust með vini
minum mánudaginn 30. október.
Mikil ringulreið rikti við landa-
mærin, og við komumst til bæjar-
ins Sopron, sem liggur nokkuð
innan landamæra Ungverjalands.
Við höfðum meðferðis 200 milljón
penisillin-hylki, sem við reyndum
að senda áleiðis til Budapest. I
Sopron var tiltölulega friðsælt
þessa stundina. Það eina, sem ég
heyrði um aðgerðir, var að menn
höfðu hengt leiðtoga ungra
kommúnista og rifið niður eitt
minnismerki...
Með bil til Budapest
Söhol: — Daginn eftir fór ég ak-
andi inn i Ungverjaland með Arne
Bonde og Olav Maaland frá Berg-
ens Tidende. Við komum frá
Vínarborg. Við áttum ekki i nein-
um erfiðleikum með að komast til
Budapest. Alls staðar mættu okk-
ur fagnandi Ungverjar. 1 höfuð-
borginni var sönn 8. mai stemmn-
ing. Þar var i rauninni margt,
sem liktist okkar eigin sjálf-
stæðisdegi. Annars var þetta allt
rammað óhuggnanlega inn af
sundurskotnum byggingum,
brunnum sovézkum skriðdrekum
með dauðum hermönnum innan-
borðs, skothvellum, sem heyrðust
af og til, og þegar verið var að
draga einn og einn AVO-mann út
úr fylgsni hans.
Rankin: — Ég kom akandi i
brauðbil inn til Budapest, eftir að
hafa sent fyrstu fréttirnar minar
heim. Ég fór til brezka sendiráðs-
ins, og eftir það fór ég i gönguferð
um borgina. Á nokkrum klukku-
timum taldi ég ekki færri en 26
eyðilagða skriðdreka á götunum.
Ég heimsótti stúdentaleiðtoga,
sem hafði verið i forsvari fyrir
uppreisninni, en við háskólann
voru menn önnum kafnir við að
senda út sveitir, sem áttu að taka
AVO-fólk til fanga. Uppreisnar-
leiðtogarnir höfðu ekki mikinn
tima til þess að ræða við blaða-
menn. Ég gekk einnig framhjá
útvarpshúsinu og Astoria-hótel-
inu, og báðar þessar byggingar
voru mikið skemmdar.
Með vélbyssur
á ganginum
Söhol: — Þegar Bonde og Maa-
PARK-REMAX
rafmagnshlutir í
BEDFORD MORRIS
TRADER VAUXHALL
LAND ROVER GIPSY
CORTINA FERGUSON
tEqjcetrijcjcJ
miÁíú&nll LU7
Suðurlandsbraut 20 * Sími 8-66-33