Fréttablaðið - 16.12.2004, Side 30

Hólanefnd hefur gefið út fræðirit
um vinnu við tilgátuhúsið Auðunar-
stofu að Hólum í Hjaltadal í rit-
stjórn Þorsteins Gunnarssonar
arkitekts. Hér er um vandað rit að
ræða og aflað fanga um hina fornu
byggingu svo sem kostur er. Fróðir
menn fjalla um þau tilteknu svið
sem þeir unnu við. Því rekur það
mig til þessa pistils hve rýr þáttur
séra Bolla Gústafssonar fyrrver-
andi biskups að Hólum er í þessu
verki. Að Bolli var farinn að heilsu
þegar þessi bók var samin átti ekki
að hindra að leitað yrði fanga um
þátt hans í öflun efnis og vinnu er
til þurfti við byggingu þessa. Langt
mál og mikil vinna er í umfjöllun
þeirri hvernig Auðunn biskup
væntanlega varð sér úti um fag-
menn og efni til byggingar stofu
sinnar fyrir 1317. Flestir þeirra
sem voru til staðar þegar Bolli
biskup vann að sinni stofu eru til
frásagnar, undirritaður er meðal
þeirra. Mig langar því að geta um
boðunardag tilgátuhússins og ferð
þá sem farin var í september 1994.
Það var um mitt sumar 1994 að
Bolli kom að máli við mig, hvort ég
gæti hugsað mér að fara með hon-
um til biskupsvígslu í Björgvin þá
um haustið. Ég væri staðkunnugur
þar um slóðir. Þetta var áhugaverð
beiðni og sá ég fyrir mína hönd
upplifun í biskupsvígslunni og kon-
ungsveislu í Hákonarhöll. Þarna
tæki ég að mér ólaunað starf umba
(umboðsmanns biskups). Það væri
tilbreytni frá forstöðumannsstöðu
Geðdeildar Sjúkrahúss Reykja-
víkur í Arnarholti. Undirbúningur
ferðarinnar fólst aðallega í að búa
vini undir komu okkar til Noregs.
Þannig með tilliti til knapps farar-
eyris gætum við nýtt gistivináttu
og greiða í ferðinni. Þess verður að
geta að Bolla var yfirleitt meinilla
við flug. Ég taldi því í upphafi ferð-
ar að hann væri að dreifa kvíða
þegar hann var stöðugt að blaða í
skræðum. Kom nú í ljós að ferðin
yrði til fleiri hluta notuð en lands-
lagsskoðunar. Á þessum tíma-
punkti kynntist ég Auðuni rauða
Þorbergssyni Hólabiskup.
Vinur okkar Dr. Ole D. Lærum
háskólarektor tók á móti okkur í
gestabýli háskólans í Björgvin.
Hann sagðist geta haldið fund með
okkur og nokkrum valinkunnum
mönnum á skrifstofu rektors dag-
inn eftir 16.september. Ole kom því
verkinu af stað með sinni hröðu og
skilvirku stjórnkænsku. Á þessum
fundi, sem ég vil nefna boðunar-
daginn, mæddi allt á því hvernig
tækist til að fá Norðmenn að þessu
verkefni. Bolli kynnti Auðun rauða
frá Jondal í Harðangri og hvernig
hann hefði líklega nýtt sér þetta
svæði til efnisöflunar. Hólar hefðu
auk þess átt ítök í skógum í Noregi.
Norðmenn kváðust nokkuð bundnir
af loforði um fjársöfnun til upp-
byggingar í Reykholti. Þeir mundu
samt leita annarra leiða við að
koma þessu verkefni í höfn. Sú leið
er nú kunn að skógarbændur í
Hörðalandi gáfu furuvið til bygg-
ingarinnar. Í Noregi var timbur-
vinnsla svo sem getið er um í bók-
inni um Auðunarstofu. Eftir þenn-
an fund var Bolli viss um að hann
myndi reisa Auðunarstofu hina
nýju. Ferðinni eftir biskupsvígslu
var nú allri hagað með tilliti til
þessa verkefnis. Fyrst var skoðuð
uppbygging Fantoft stafakirkju í
Björgvin sem skemmdist í eldi árið
áður. Á Voss gistum við á Kringsjå
sem er í eigu Ole Bulls Akademis-
ins og þar var þjóðlagamenning á
boðstólum. Tekið var við okkur
blaðaviðtal á Finneslofti daginn
eftir komu okkar þangað. Þá segist
Bolli vera að sækja um stuðning
við byggingu biskupsstofu. Sams-
konar byggingu og stóð á biskups-
setri hans að Hólum til 1810. Auð-
unarstofa var því kynnt þar á Voss
20. september 1994. Stafakirkjan í
Vík í Sogni og öryggisbúnaður
hennar var skoðaður. Þar sem
Norðmenn eru mjög hræddir um
þessar gersemar sínar upplifðum
við mjög skondið tilfelli í Vík.
Tæknifræðingur Víkur vildi fræða
okkur um ágæti búnaðarins, en þá
fór allt kerfið í gang og var við ekk-
ert ráðið fyrr en lögreglan var
komin á staðinn. Tíðir brunar í
norskum kirkjum á þessum árum
var mikið áhyggjuefni.
Hefðinni samkvæmt héldum við
til Niðaróss og fannst Bolla á þess-
um tíma að hann yrði að heimsækja
staðinn sem Auðunn var kórfélagi í
áður en hann var vígður til Hóla.
Við fórum því með næturlest til
Ósló og tókum daglest um Austur-
dal gegnum Rörós, án þess að
stoppa á leiðinni. Þetta var sólar-
hrings ferðalag. Í Niðarósi var tek-
ið á móti okkur í biskupsstofu og
fenginn leiðsögumaður um dóm-
kirkjuna og fræðsla um sögu henn-
ar. Þegar okkur voru sýnd áform
um fornleifagröft og endurgerð
biskupsgarðs nefndi Bolli sín
áform um Auðunarstofu. Frá
Niðarósi fórum við í bítið föstudag-
inn 23. september áleiðis til Ósló
um Guðbrandsdal. Þó löngun væri
til að skoða rústirnar að Hamri var
talið mikilvægara að ná fundum
Arne Bergs arkitekts, þar sem
helgin væri framundan. Arne Berg
var ég kunnugur frá námsárum
þegar hann kenndi mér bygginga-
sögu að Ási. Það stóðst á endum að
við náðum fundi með honum til að
leita stuðnings við væntanlegt
verkefni að Hólum.
Með þessu ferðayfirliti vil ég
benda á hvað séra Bolli Gústafsson
var vakinn yfir því að ýta endur-
gerð biskupsstofu á laggirnar.
Hann náði að sjá þetta verkefni í
höfn. Fyrst með táknrænni
skóflustungu Ole D. Lærum og síð-
an hornsteini Davíðs Oddssonar.
Markmið Bolla um nýtingu stofunn-
ar voru ljós. Hann vildi traustan
kjallara til að varðveislu dýrgripa
staðarins og þá sérstaklega tengda
prentverki Guðbrands biskups. Að-
staða fyrir vígslubiskup átti að vera
í anda lýsingar Gunnars skálds
Gunnarssonar þegar Jón Arason
kemur á fund Gottskálks biskups í
Auðunarstofu. Rómantísk sýn sem
tók á þolinmæði að mjaka áfram
hægt og bítandi oft í andbyr. ■
16. desember 2004 FIMMTUDAGUR30
Um aðdraganda Auðunarstofu á Hólum
FERDINAND FERDINANDSSON
SKRIFAR UM AUÐUNARSTOFU
Á HÓLUM Í HJALTADAL
„Sá lærdómur sem draga má af
hugfræðilegum rannsóknum á trú-
arbrögðum er að þau eru nokkuð
„náttúruleg“ í þeim skilningi að
þau samanstanda af aukaafurðum
venjulegra hugrænna ferla.“ Þetta
er kjarninn í sjónarmiðum mann-
fræðingsins Pascal Boyer sem
Guðmundur Ingi Markússon gerir
að umtalsefni í grein í Fréttablað-
inu þar sem hann bregst við skrif-
um undirritaðs. Það er rétt að
Boyer hefur verið gagnrýndur fyr-
ir að hugsa helst til lítið um félags-
og menningarlega þætti í skrifum
sínum um uppruna trúarbragða, en
það breytir því ekki að hugmyndin
um trúarbrögð sem „aukaafurð
venjulegra hugrænna ferla“ er
mjög áhugaverð og á lítið skylt við
ýkta aðlögunarhyggju Steven Pin-
kers, eins og Guðmundur gefur í
skyn. Frá lokum seinni heimsstyrj-
aldar hefur hræðslan við erfða-
fræðilega nauðhyggju orðið þess
valdandi að rannsóknir á tengslum
erfða og atferlis hafa þar til nýlega
verið litnar hornauga. Raunar er
svo komið að það er enginn fræði-
legur grundvöllur fyrir erfða-
fræðilegri nauðhyggju en mikið
verk er óunnið svo almenningur og
fræðimenn utan erfðavísindanna
átti sig á þessu. Ef hugað er að trú-
arbrögðum sem afleiðingu þróunar
innan Homo-ættkvíslarinnar þá
þurfa þau annars vegar að eiga sér
rætur í ónefndum fjölda gena og
hins vegar að hafa aukið lífslíkur
forfeðra okkar og gert þeim kleift
að eignast fleiri afkvæmi. Ef horft
er á fyrra atriðið þá virðist ekki
með nokkru móti hægt að tengja
genabreytingar við trúarbrögð því
það er 99,4% samjöfnuður á genum
manna og simpansa, en þessar teg-
undir áttu sameiginlegan forföður
fyrir u.þ.b. 5 milljónum ára. Varð-
andir seinna atriðið þá er trúarlegt
atferli svo kostnaðarsamt fyrir ein-
staklinginn að hæpið er að tala um
það sem þróunarfræðilega aðlögun.
Í þessum orðum felst neikvætt
svar við spurningunni „er Guð í
genunum okkar?“, sem birtist á
forsíðu tímaritsins Time þann 25.
október síðastliðinn. Hvort hug-
myndin, um trúarbrögð sem auka-
afurð venjulegra vitsmunaferla í
manninum, mun standast tímans
tönn er ómögulegt að segja. Svo
gæti raunar farið, eins og mann-
fræðingurinn Scott Atran benti á í
bókinni In Gods We Trust (2002),
að hún reynist ekki betur en
tilraunir höfuðlagsfræðinga 19.
aldar að lesa úr lögun höfuðkúp-
unnar vitsmunastig einstaklings-
ins. „Þetta þarf þó ekki að verða
raunin, sem gerir tilraunina
ómaksins verða.“ ■
Orð í belg um Guð, gen og trúargagnrýni
Ég hef nú búið í Mosfellsbæ í
rúmt eitt ár, flutti í nýtt fallegt
hús í nýju hverfi. Ég heimsótti
leikskólann í fyrrasumar, áður en
ég keypti húsnæðið og fannst ynd-
islegt að geta gengið með barnið
mitt í leikskólann, en hann var að
fara á þann aldur að bjóðast vist í
leikskóla. Drengurinn minn fékk
bréf í vor frá bæjaryfirvöldum
þess efnis að hann væri nú vel-
kominn í leikskóla sem er 4 km
frá heimili mínu inn í bæinn, þ.e.
öðrum leikskóla en er við heimili
mitt. Að keyra piltinn í leikskóla
og að sækja hann, eru því 16 km á
dag. Ég fór á fund leikskóla-
fulltrúa og hitti bæjarstjórann, en
ekkert var hægt fyrir mig að
gera. Ég þarf að greiða meira fyr-
ir vistun drengsins hér í Mosfells-
bæ, heldur en ef ég byggi í
Reykjavík; það munar um 4.000
krónum á mánuði. Nú eru leik-
skólagjöld í Reykjavík að hækka
og því mun þessi samanburður
e.t.v. breytast.
Við að flytja í Mosfellsbæ fékk
ég lægri niðurgreiðslu fyrir dag-
móðurina, og varð því að greiða
hærra verð fyrir daggæslu. Ég
fékk síðan sent bréf í sumar þess
efnis að nú væri verið að hækka
niðurgreiðsluna, en að það ætti
við um gifta foreldra, eða foreldra
í sambúð. Hvers vegna ég fékk
bréfið, er mér hulið. Síðan þegar
ég kynni mér málið varðandi
gjöld í leikskóla, þá kemur í ljós
að leikskólagjaldið er lægra fyrir
gifta eða fólk í sambúð í Mosfells-
bæ, heldur en er í Reykjavík. Það
á alla vega við um barn í gæslu
hálfan daginn. Einnig langar mig
að nefna það hér í lokin, að mér
bauðst viðbótarlán hjá Reykjavík-
urborg, en það stóð mér ekki til
boða hér í Mosfellsbæ. Stefna
Mosfellsbæjar er því skýr: ein-
stæðir foreldrar eru ekki æski-
legir íbúar í bæjarfélaginu. Ég
hef heyrt sveitastjórnarfólk fjalla
um þessi mál í fjölmiðlum en þeir
slá ryki í augu fólks með því að
hamra á að verðlisti leikskólanna
sé lægri en í öðrum sveitarfélög-
um sem er eingöngu rétt að hluta,
því þeir nefna ekki að niður-
greiðslan á móti er lægri í ein-
hverjum tilvikum t.d. hjá einstæð-
um foreldrum, og því þurfa ein-
stæðir foreldrar t.d. að greiða
meira úr eigin vasa fyrir þessa
þjónustu en sami hópur í Reykja-
vík. Mér finnst rétt að þetta komi
fram þar sem verið er að byggja
upp nýtt hverfi í Mosfellsbæ og
því er mikilvægt að einstæðir for-
eldrar kynni sér þessi mál áður en
þeir festa kaup á fasteign. ■
Um einstæða í Mosfellsbæ
STEINDÓR J. ERLINGSSON
VÍSINDASAGNFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
TRÚ OG TRÚLEYSI
Frá lokum seinni
heimsstyrjaldar hef-
ur hræðslan við erfðafræði-
lega nauðhyggju orðið þess
valdandi að rannsóknir á
tengslum erfða og atferlis
hafa þar til nýlega verið
litnar hornauga.
,,
HÓLAR Í HJALTADAL
Stefna Mosfells-
bæjar er því skýr:
Einstæðir foreldrar eru ekki
æskilegir íbúar í bæjarfélag-
inu.
,,
HREFNA GUÐMUNDSDÓTTIR
MOSFELLSBÆ, SKRIFAR UM MÁLEFNI
EINSTÆÐRA FORELDRA
30-51 (30-31) Umræðan 15.12.2004 14.48 Page 2