Fréttablaðið - 31.05.2006, Blaðsíða 49

MARKAÐURINN 31. MAÍ 2006 MIÐVIKUDAGUR22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Hvað er smásöluverslun?
Smásala er þegar vara og þjón-
usta eru seldar beint, venjulega
í litlu magni, til endanlegs
neytanda, oftast einstaklinga.
Smásala er það sem gerist í
hefðbundnum verslunum þegar
fólk kaupir inn til að fullnægja
daglegum þörfum sínum.
Hvernig hefur smásöluverslun
þróast hérlendis í áranna rás?
Á árum áður hafði fólk ekki
mikið val í verslun. Verslun
með innfluttan varning var
um aldir í höndum útlendinga,
oft einokunarkaupmanna.
Almenningur varð að taka því
sem að honum var rétt, verslun
var bundin við ákveðna staði
og peningar
sáust ekki í
slíkum viðskipt-
um. Smásalan
komst smátt og
smátt í hend-
ur Íslendinga
í upphafi 20.
aldar og heild-
sala, þ.e. sala til
smásöluversl-
ana, nokkru
síðar. Frelsi
jókst og mikil
bylting var
þegar sjálfsaf-
greiðsla hófst
hérlendis. Síðar
komu smásölu-
verslanir sem
lögðu mikið upp
úr lágu verði
og fjölbreyttri
þjónustu.
Kaupmenn
eins og Silli og
Valdi (Sigurliði
Kristjánsson
og Valdimar
Þórðarson) og
Pálmi Jónsson í Hagkaup ruddu
brautina fyrir aukinni fjöl-
breytni í verslun.
Hvernig var þróunin í smásölu-
verslun á Norðurlöndum?
Á Norðurlöndum var mun
meira frjálsræði í verslun á
18. og 19. öld en hérlendis enda
voru þær þjóðir að stíga stór
skref í iðnbyltingunni sem
hófst um 1750. Íslendingar hófu
ekki þátttöku í þessum nýja
tíma fyrr en í upphafi 20. ald-
arinnar en þá gekk það svo vel,
m.a. í verslun, að við náðum
nágrannaríkjunum í lífskjör-
um á nokkrum áratugum. Það
vinna margir í smásöluverslun
á Norðurlöndum, verðlag er
frekar hátt og vöxtur er mikill.
Hvað er ólíkt með Norðurlönd-
um og öðrum löndum?
Norðurlöndin eru meðal ríkustu
þjóða í heimi og lífskjörin eru
afburða góð. Einkenni smásölu-
verslunar á Norðurlöndum er
mikil samþjöppun fyrirtækja.
Það eru einungis nokkrar
verslunarkeðjur sem ráða nær
allri smásöluverslun á hinum
fimm Norðurlöndum, einkum
í matvöruverslun. Mun minni
samþjöppun er í matvöruversl-
un í öðrum löndum Evrópu
en er á Norðurlöndunum.
Risamarkaðir eða verslanir
sem eru yfir 3.500 fermetrar
að stærð eru enn sjaldgæfar á
Norðurlöndum
fyrir utan
Finnland.
Neysluvenjur eru
ólíkar milli landa.
Úrval af matvöru
á Norðurlöndum
er mun minna en
í öðrum löndum
Evrópu og er
ein ástæðan lítil
samkeppni vegna
fárra aðila á
markaði.
Hver er munur á
smásöluverslun
á Íslandi og í
öðrum löndum?
Matvöruverslun,
sem er ein helsta
tegund smásölu-
verslunar, ein-
kennist hérlendis
af mikilli neyslu
lambakjöts, fisks
og sykurs í sam-
anburði við aðrar
Norðurlanda-
þjóðir. Samþjöpp-
un í matvöruverslun er hér
mikil og ráða þrjár keðjur
nær allri smásöluverslun með
matvæli og er það sama staðan
og er á öðrum Norðurlöndum.
Matvælaverð er hérlendis mjög
hátt og einungis Norðmenn
geta státað af slíku ef menn
vilja státa sig af því. Ástæða
þessa er einstaklega óhagkvæm
landbúnaðarstefna í þessum
löndum. Á Íslandi búa flestir
á sama svæðinu en 63% þjóð-
arinnar búa á höfuðborgar-
svæðinu, sem er nær einsdæmi
í heiminum. Ísland er orðið
borgríki án þess að fólk hafi
tekið eftir því og það hefur
mikil áhrif í smásöluverslun og
á öðrum sviðum þjóðlífsins.
Samþjöppun í
smásöluverslun
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Ágústs
Einasrssonar
Prófessors í viðskipta- og hag-
fræðideild Háskóla Íslands
Sam Walton opnaði fyrstu Wal-
Mart verslunina í Bentonville í
Arkansas-ríki í Bandaríkjunum
árið 1962. Mikið vatn hefur
runnið til sjávar frá stofnun
verslanakeðjunnar en á síðasta
ári voru Wal-Mart verslanirnar
orðnar 1.631 talsins í níu lönd-
um. Verslunarsamstæðan keypti
eina af stærstu verslanakeðjum
í Japan fyrir skömmu og virðist
vexti fyrirtækisins hvergi nærri
lokið.
Þetta kom fram í erindi sem
Örn D. Jónsson, prófessor við við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands, hélt um sögu smásölu-
verslunarinnar á seinni hluta
tuttugustu aldar og við upphaf
þessarar aldar á alþjóðlegri ráð-
stefnu um vöxt smásöluverslunar
í alþjóðlegu samhengi í Háskóla
Íslands í síðustu viku. Örn sagði
stórar verslanakeðjur hafa í
auknum mæli tekið yfir eða keypt
ráðandi hlut í smærri keðjum í
hinum ýmsu löndum með það fyrir augum að auka
markaðshlutdeild sína. Vitnaði Örn í ummæli sem
Jón Ásgeir Jóhannesson, forstjóri Baugs Group, lét
falla þess efnis að eftir áratug yrðu einungis fjórar
stórar verslanakeðjur eftir í heiminum. Sagðist
Örn hafa spáð svo fyrir að Baugur yrði ein þessara
fjögurra keðja.
MIKILL VÖXTUR Í ÁRATUG
Neil Wrigley, prófessor við University of
Southampton, var annar tveggja bresku prófessor-
anna sem fluttu erindi á ráðstefnunni. Wrigley er
þekktur fræðimaður á sviði smásölu-
verslunar og hefur skrifað bækur um
vöxt og breytingar í geiranum. Hann
sagði vöxt verslanakeðja á heimsvísu
gamlar fréttir og benti á að bandaríska
verslanakeðjan F. W. Woolworth hefði
sett á stofn verslanir í Bretlandi og
Kanada snemma á síðustu öld. Þá hefðu banda-
ríska smásöluverslunin Safeway og hin franska
Carrefour jafnframt hafið starfsemi í Bretlandi á
áttunda áratug síðustu aldar.
Í erindi sínu sýndi Wrigley fram á mikinn vöxt
smávöruverslanakeðja á tólf ára tímabili. Árið 1990
var Carrefour með verslanir í sex löndum, Ahold
í tveimur löndum en Wal-Mart og breska smá-
vöruverslanakeðjan Tesco báðar með starfsemi í
einungis einu landi hvor. Tólf árum síðar höfðu fyr-
irtækin hins vegar vaxið gríðarlega. Carrefour var
með verslanir í 30 löndum, Ahold í 28 löndum en
Wal-Mart og Tesco bæði með starfsemi í 11 löndum,
meðal annars á nýmörkuðum í Austur-Asíu, Suður-
Ameríku og í Austur-Evrópu. Þá hefðu verslana-
keðjurnar allar valdið breytingum á neyslu lands-
manna í þeim löndum þar sem þær hefðu komið sér
fyrir, með innflutningi á vörum frá Vesturlöndum.
Wrigley benti enn fremur á að þegar Tesco hefði
farið til Asíu hefði keðjan meðal annars keypt ráð-
andi hluti í þeim verslunarkeðjum sem fyrir hefðu
verið á markaðnum. Tesco hefði meðal annars keypt
75 prósenta hlut í verslanakeðjunni Lotus í Taílandi
og 81 prósents hlut í Homeplus í
Suður-Kóreu. Þótt verslanakeðjan
hefði tekið yfir innlendar verslan-
ir í landnámi sínu hefði hún hald-
ið nafni viðkomandi fyrirtækis í
hávegum í stað þess að flagga sínu
eigin. Slíkt hefði hjálpað til við
landnám Tescos, að hans mati.
Að sögn Wrigleys er athyglisvert
að Tesco fann engan samstarfsað-
ila í Taívan þegar verslanakeðjan
hugðist hefja starfsemi þar í
landi. Afleiðingarnar urðu þær að
landnám fyrirtækisins reyndist
árangurslaust og hvarf fyrirtækið
af landi brott í september á síð-
asta ári.
MINNI SAMKEPPNI Á NORÐUR-
LÖNDUNUM
Ágúst Einarsson, prófessor í við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands, ræddi í erindi sínu um smá-
söluverslun á Norðurlöndunum og
greindi hvað væri líkt og ólíkt
með einstökum löndum. Í erindi
hans kom fram að samþjöppun smásöluverslana
væri mikil á Norðurlöndunum, sem gjarnan væru
talin lítill markaður enda íbúar landanna fimm
ekki nema 25 milljónir samtals. Samþjöppunin
væri mest hér á landi en stærsta verslunarkeðjan
hefði 45 prósenta markaðshlutdeild. Minnst væri
samþjöppunin hins vegar í Noregi en þar er stærsti
aðilinn með 35,8 prósenta markaðshlutdeild.
Þá benti Ágúst jafnframt á að Íslendingar væru
nokkuð frábrugðnir nágrönnum sínum að því
leyti að 63 prósent landsmanna byggju á höfuð-
borgarsvæðinu. Slíkt er einsdæmi, að hans sögn.
Íslendingar neyta jafnframt hlutfalls-
lega langmest nágrannaþjóðanna af
sykri og lambakjöti en eru í öðru sæti
hvað svínakjötsneyslu varðar. Auk þess
flytja Íslendingar hlutfallslega meira
inn af vörum frá Norðurlöndunum en
nágrannar þeirra, að Norðmönnum
undanskildum. Hefur innflutningurinn aukist um
þrjú prósentustig á árunum 1990 til 2004.
BREYTTIR NEYSLUHÆTTIR
Mark Harvey frá Manchester-háskóla fjallaði á
ráðstefnunni um nýlega bók sína um evrópskan
matvælamarkað, hlutverk stórmarkaða í Evrópu
og traust neytenda á matvörum. Líkt og landi
hans Wrigley ræddi hann sömuleiðis um vöxt
smásöluverslana í sögulegu samhengi og greindi
tvær meginbreytingar í gegnum tíðina. Fyrsta
breytingin hefði verið á árunum 1890 til 1930 þegar
verslanakeðjur þess tíma opnuðu nokkur útibú.
Seinni byltingin hefði verið á árunum 1970 til 1990
þegar verslunarkeðjur á borð við Wal-Mart og
Tesco litu dagsins ljós.
Seinni byltinguna tengdi hann breytingunni sem
varð með tilkomu örbylgjuofna en í kjölfar þeirra
urðu tilbúnir frystir skyndiréttir vinsæl vara hjá
neytendum í Bretlandi.
Hvað traust almennings til matvöru og verslana
varðaði sagði Harvey neytendur almennt íhalds-
sama og þeir færu iðulega í sömu verslanirnar.
FRÁ RÁÐSTEFNUNNI Neil Wrigley, próf-
essor vi Háskólann í Southampton, lýsti
vexti bresku verslanakeðjunnar Tesco í
Asíu. MARKAÐURINN/PJETUR
Alþjóðlegar verslanakeðjur
aðlagast nýjum mörkuðum
Vegur smásöluverslunar hefur vaxið mikið um allan heim á síðastliðnum
áratug. Jón Aðalsteinn Bergsveinsson sat alþjóðlega ráðstefnu um vöxt smá-
söluverslunar í alþjóðlegu samhengi þar sem málin voru brotin til mergjar.
M Á L I Ð E R
Smásölu-
verslun
EINBEITTIR Á RÁÐSTEFNUNNI Margir sóttu ráðstefnu í Háskóla Íslands um vöxt smásöluverslunar í alþjóðlegu samhengi.
10,3%
Nafnávöxtun síðustu 3 ár, 10,3% á ári.*
SJÓÐUR 11 – GÓÐIR
ÁVÖXTUNARMÖGULEIKAR
Hentar þeim vel sem vilja fjárfesta
eða spara til langs tíma og eiga
öruggan sparnað fyrir.
Þú getur fjárfest í áskrift eða keypt fyrir
staka upphæð. Farðu á www.glitnir.is
og kláraðu málið.
Sjóður 11 er verðbréfasjóður skv. lögum nr. 30/2003 um verðbréfasjóði
og fjárfestingarsjóði. Rekstrarfélag sjóðsins er Glitnir Sjóðir hf.
Útboðslýsingu og útdrátt úr útboðslýsingum má nálgast í útibúum
Glitnis eða á www.glitnir.is/sjodir.
*Ávöxtun í fortíð er ekki ávísun á ávöxtun í framtíð.
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
-
6
20
8