Fréttablaðið - 30.09.2008, Blaðsíða 16

16 30. september 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Það er ekki án tilefnis sem efnahagsmál eru mál málanna
nú um stundir, bæði hér heima og
erlendis. Eftir blússandi ferð í
eðalvagni á hraðbrautum
heimsins komum við að hraða-
hindrun sem við áttum hreint
ekki von á. Handan við hana er
ekki malbik heldur malarvegur
og ekki undan því vikist að hægja
ferðina. Ráðamenn leita leiða til
að komast aftur á malbikið en allt
bendir til að það geti tekið tíma.
Ekki eru allir á einu máli um
leiðir að því markmiði en margir
leggja til ráð. Undrum sætir hvað
við erum rík af ráðhollu fólki.
Á bloggsíðum, í spjallþáttum og
á síðum dagblaða birtast vitring-
ar í efnahagsúrræðum sem
maður hafði enga hugmynd um.
Almenningur finnur harkalega
fyrir stöðunni á öllum vígstöðv-
um og sýnir þessum umræðum að
vonum athygli. En á þessu er líka
önnur hlið.
Vikum saman hafa hrakspár og
vond tíðindi blasað við fólki á
hverjum morgni þegar það les
dagblöðin. Unga fólkið sem er á
leið með börnin sín í dagvist eða
skóla, miðaldra fólkið sem hefur
staðið í þeirri meiningu að það
væri loks komið á örugga hillu í
lífinu, eldra fólk sem er kannski
það sem fyrst er látið fara þegar
þrengir að hjá fyrirtækjum,
sjúklingar og veikburða fólk sem
má ekki við miklu, smám saman
læsist um margt af þessu fólki
kvíði og vonleysi. Gert er ráð
fyrir gjaldþrotum í stórum stíl og
risafyrirsagnir um uppsagnir
vekja mikinn ugg.
Nú er það að sjálfsögðu helsta
hlutverk fréttamiðla að skrifa og
segja fréttir og lýsa stöðunni eins
og hún er, og ögrandi stórfyrir-
sagnir eru ekki síst vísbending
um alvöru málsins.
Það breytir ekki því að
fréttamenn bera mikla ábyrgð þó
að þeir séu ekki valdir af
almenningi.
Atvinnuleysi
Árið 1993 bjó ég í nokkra mánuði
í Danmörku ásamt fjölskyldu
minni og var þá áskrifandi að
tveimur dönskum dagblöðum,
Berlingske Tidende og Jyllands-
posten.
Ég las þessi blöð mér til ánægju
og fróðleiks í a.m.k tvær klukku-
stundir á hverjum morgni til að
komast í snertingu við það sem
var að gerast í landinu. Atvinnu-
leysi var meiri vandi á þessum
tíma en ég hafði áður áttað mig á.
Mér er minnistæð aðsend grein
frá manni á miðjum aldri sem
hafði misst vinnuna vegna
breytinga í fyrirtækinu sem hann
vann hjá. Hann kvaðst hafa tekið
þá ákvörðun að láta þessar
aðstæður ekki buga sig og lifa
lífinu eins hann var vanur, eftir
því sem kostur væri.
Viðbrögð annarra komu honum
mjög á óvart. Hann kvaðst til
dæmis hafa hitt góða vini á
brautarstöðinni og eftir glaðvært
spjall var spurt hvað hann væri
að gera þessa dagana. Þegar hann
sagðist vera atvinnulaus,
gjörbreyttist svipur og fas
vinanna. Spurt var hvernig hann
gæti verið svona líflegur og látið
eins og ekkert væri í svona
aðstæðum. Þegar hann gerði
grein fyrir því horfðu þau hann
eins og hann væri veikur.
Greinarhöfundurinn kvaðst
hvarvetna mæta viðbrögðum af
þessu tagi og sumt fólk forðaðist
að hitta hann. Greinina skrifaði
hann til að lýsa undrun sinni á
almennri hneigð til að bogna við
andstreymi og líta á það sem
dyggð. Við lægi að hann væri
hrakinn í eymdina.
Auðugt menningarlíf
Þrátt fyrir yfirstandandi dýrtíð
og erfiðleika, glímum við ekki við
atvinnuleysisdrauginn hér á
Íslandi. Ekki enn að minnsta
kosti. Menningarlífið er fjöl-
breyttara og líflegra en nokkru
sinni og uppselt á fjölmargar
sýningar og menningarviðburði.
Íþróttafólkið okkar á öllum aldri
og báðum kynjum er að spjara
sig. Þrátt fyrir erfiðleika í
efnahagslífi, lækkandi krónu og
síhækkandi vaxtakostnað höfum
við það harla gott á mörgum
sviðum. Flest bendir einnig til að
við náum vopnum okkar á einu til
tveimur árum. Þangað til lærum
við smám saman að meta það sem
við höfum og skilja hvað skiptir
máli.
Það er nauðsynlegt að horfast í
augu við hlutina eins og þeir eru,
en kannski óþarfi að baða sig í
vandamálunum.
Af malbiki á malarveg
Efnahagsmál
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG |
Greinina skrifaði hann til að
lýsa undrun sinni á almennri
hneigð til að bogna við and-
streymi og líta á það sem
dyggð.
UMRÆÐAN
Dagný Jónsdóttir skrifar um Evrópu-
mál
Framsóknarflokkurinn hefur lengi verið í fararbroddi íslenskra stjórn-
málaflokka þegar kemur að málefnalegri
og yfirvegaðri umræðu um stöðu Íslands
og framtíðarhagsmuni í alþjóðlegu
samstarfi. Innan raða flokksins hafa tvær
Evrópunefndir unnið og sérstök gjaldmið-
ilsnefnd hefur skilað skýrslu. Nú síðast
leggja þrír reynslumiklir einstaklingar úr yngri
kynslóð framsóknarmanna fram djarfar tillögur
þess efnis að þjóðaratkvæðagreiðsla um aðildar-
viðræður við Evrópusambandið verði haldin ekki
síðar en í maí 2009. Málefnaleg og opinská
umræða af þessum hlýtur að vera hverjum
stjórnmálaflokki mikill styrkur.
Allir gera sér grein fyrir því að umræðan um
hugsanlega aðild Íslands að ESB og upptaka evru
í kjölfarið er ekki lausn á þeim vandamálum sem
íslenskt efnahagslíf glímir nú við. Hinu verður
ekki horft fram hjá að hin smáa íslenska króna,
miklar sveiflur á gengi hennar og sú óvissa sem
þær skapa í rekstri fyrirtækja, er vandamál sem
menn hljóta að leitast við að vinna bug á.
Hafi stjórnmálamenn ekki dug til ná sátt
um niðurstöðu er líklegast að sú þróun
haldi áfram sem þegar er hafin í þá átt að
fólk og fyrirtæki taki upp aðra gjald-
miðla.
Innan Framsóknarflokksins eru, líkt og
meðal annarra stjórnmálaflokka, skiptar
skoðanir um hvernig framtíðarhagsmun-
um þjóðarinnar er best borgið. Mismun-
andi sjónarmiðum er hins vegar gert hátt
undir höfði innan Framsóknarflokksins.
Þar hefur jafnframt verið lögð fram sú
lýðræðislega sáttaleið að þjóðin sjálf úrskurði um
hvort ganga skuli til aðildarviðræðna við Evrópu-
sambandið. Slík þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram
óháð öðrum kosningum.
Ég fagna frumkvæði hinna þriggja forystu-
manna af yngri kynslóð framsóknarmanna sem
lagt hafa til að þjóðaratkvæðagreiðsla um þessi
mál fari fram ekki síðar en í vor. Tillagan er
skynsamleg enda brýnt að þjóðin komi sér saman
á hvaða grundvelli unnið verði að frekari eflingu
lífskjara og velferð hér á landi.
Höfundur er félagi í Framsóknarflokknum.
Þjóðin hafi úrslitavald
DAGNÝ JÓNSDÓTTIR
Hallgrímur reiður
Bréf eftir Hallgrím Helgason rithöf-
und fór eins og eldur í sinu á netinu
í gær. Í því lýsti Hallgrímur yfir vand-
lætingu sinni með atburði gær-
dagsins og telur þá til marks um
að hér starfi hvorki þing né
ríkisstjórn, heldur hafi Davíð
Oddsson seðlabankastjóri
bæði tögl og hagldir. Hallgrím-
ur finnur óánægju sinni
útrás víðar, til dæmis á
samskiptavefnum Face-
book, þar sem hann
skrifaði í gær: „Lárus
Welding fékk 300 millj-
ónir fyrir að byrja hjá
Glitni. Í dag fékk hann
84 milljarða fyrir að
halda áfram.“
Björk brjáluð
Hallgrímur er augljóslega ekki einn
um að blöskra atburðir gærdagsins.
Sama er að segja um Björk Vilhelms-
dóttur, borgarfulltrúa Samfylking-
arinnar, sem skrifaði eftirfarandi
athugasemd við færslu
Hallgríms á Facebook:
„Mér finnst að það
eigi að afhausa
bankastjóra-
mafíuna.“
Alltaf traust-
vekjandi
þegar
kjörnir
fulltrúar
tala
svona.
Önnur yfirskrift
Þrátt fyrir andstreymi heldur starf-
semi Glitnis áfram af krafti. Strax á
morgun heldur bankinn til dæmis
opinn fund um fjármál heimilanna
undir yfirskriftinni: „Þarf ég að hafa
áhyggjur?“ Athygli vekur að þangað
til í gær var yfirskriftin á fundinum
önnur, eða: „Hvernig næ ég tökum á
fjármálunum?“ Ekki liggur fyrir hvers
vegna yfirskriftinni var breytt. Kannski
hafa þeir hjá Glitni metið það sem
svo – svona í ljósi nýjustu atburða
– að þeir væru ef til vill
ekki best til þess fallnir, að
ráðleggja öðrum hvernig
eigi að ná tökum á fjár-
málunum.
bergsteinn@frettabladid.isÁ
kvörðun ríkisstjórnarinnar um að þjóðnýta Glitni er
söguleg hvort heldur litið er á atburðinn af sjónarhóli
markaðarins eða stjórnmálanna. Þetta er stærsta ein-
staka ráðstöfun fjármuna sem tekin hefur verið. Aldrei
hafa jafn margar krónur verið færðar til á jafn fáum
klukkutímum.
Segja má að þessi mikla ákvörðun geri tvennt í senn: Annars
vegar sendir hún skýr skilaboð út á markaðinn sem eru til þess
fallin að auka trú og traust á efnahagskerfið. Á hinn bóginn vekur
hún gamlar og nýjar spurningar um peningastefnuna.
Allt frá því að óróleika fór að gæta á erlendum fjármálamörkuð-
um hafa íslensk stjórnvöld fullyrt að ríkið stæði að baki íslensku
fjármálafyrirtækjunum. Þjóðnýting Glitnis í tímabundinni láns-
fjárkreppu sýnir með ríkum áhrifum bæði hér heima og erlendis
að við þær yfirlýsingar er staðið. Viðbrögðin eru fumlaus. Engu er
líkara en þau ráðist af fyrirframgerðri viðbragðsáætlun.
Öllum má vera ljóst að stöðvun bankans við þessar aðstæður
hefði haft mun dýpri og þyngri áhrif bæði á viðskiptalífið og heim-
ilin í landinu. Að þessu leyti er engum vafa undirorpið að betra var
að aðhafast en láta skeika að sköpuðu. Seðlabankinn var sýnilega
við stýrið en ábyrgðin hvílir á ríkisstjórninni.
Við aðstæður eins og þessar vaknar eðlilega sú spurning hvers
vegna þjóðnýtingarleiðin var valin. Rétt er að í því felst vörn fyrir
skattborgarana. En þegar þessi spurning er sett fram verður að
horfa til þess að bæði Seðlabankinn og ríkisstjórnin hafa sætt gagn-
rýni fyrir tvennt: Annars vegar fyrir að láta undir höfuð leggjast
að styrkja gjaldeyrisvaraforðann nægjanlega og hins vegar fyrir
að sinna ekki í sama mæli og seðlabankar annarra Norðurlanda því
viðfangsefni að gera gjaldeyrisskiptasamninga.
Stjórnarþingmennirnir Bjarni Benediktsson og Illugi Gunnars-
son settu fyrr á þessu ári fram sjónarmið um mikilvægi þess að
Seðlabankinn gerði ráðstafanir til að auðvelda bönkunum að veita
eðlilegu súrefni inn í atvinnulífið. Gagnrýni bæði atvinnulífsins
og samtaka launafólks hefur beinst að þessu sama á undanförnum
mánuðum. Bankastjórn Seðlabankans hefur talið þessa gagnrýni
léttvæga.
Í gær kom fram af hálfu bankastjórnarinnar að hún hefði fyllsta
traust á stjórnendum Glitnis, eiginfjárstaða hans væri afar sterk
og allt útlit væri fyrir að ríkissjóður geti selt hlut sinn með góðum
hagnaði á næstu misserum. Þessar yfirlýsingar benda til þess að
slæmur rekstur hafi ekki verið orsök þess að bankinn komst í hann
krappan heldur tímabundnir erfiðleikar við fjármögnun.
Í þessu ljósi er eðlilegt að spurt sé hvers vegna ekki var talið
rétt að Seðlabankinn kæmi fram sem lánveitandi til þrautavara við
þessar aðstæður. Miðað við sveigjanleg viðbrögð erlendra seðla-
banka við aðstæður líkar þessum er þörf á að skýra þessa atburði
betur og þá grundvallarstefnu sem að baki býr. Verður sömu ráðum
fylgt ef frekari aðstoðar verður þörf á fjármálamarkaði?
Dagurinn í gær var ekki lokadagur umbrota í þjóðarbúskapnum.
Þó að þessi umfangsmikla þjóðnýting hafi vissulega svarað kalli
um öryggi á fjármálamarkaðnum gerir hún, hvað sem því líður,
spurningar um peningastefnuna og krónuna enn áleitnari en fyrr.
Spurningar um peningastefnuna verða áleitnari
Þjóðnýting Glitnis
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR