Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 22

Stjórnarfarslega þýðir lýðveldi með
þingbundinni stjórn undirstrikun á valdi
þjóðþingsins, aðalhandhafa löggjafar-
valdsins, á stjórn landsins. Ríkisstjórnin
er með þessu augljóslega háð þjóðþing-
inu og ber að standa því skil á gerðum
sínum.
Söguleg og tilfinningaleg merking 1.
greinar stjórnarskrárinnar er fyrst og
fremst sú að við höfnum því að yfir okkur
ráði lengur danskur konungur. Við vild-
um endurheimta virðingu okkar sem
þjóðar, kjósa okkur þjóðhöfðingja og
fulltrúa á þjóðþing og með því móti forða
okkur frá duttlungafullri stjórn einveldis.
En einveldistími danskra konunga hafði
reynst vera ömurlegasta tímabilið í sögu
þjóðarinnar.
Pólitísk merking þess að hafa stjórnar-
skrá er viðurkenning á nauðsyn þess að
setja valdhöfum takmörk svo þeir mis-
beittu ekki pólitísku valdi sínu og aðhefð-
ust ekki eitthvað sem skerti frelsi einstak-
linga. Félagafrelsi er meðal þeirra.
Grundvöllur ríkisvaldsins
„Alþingi og forseti Islands fara saman
með löggjafarvaldiö. Forseti og önnur
stjórnvöld samkvæmt stjórnarskrá þessari
og öðrum landslögum fara með fram-
kvæmdavaldið. Dómendur fara með
dómsvaldið.“
í annarri grein stjórnarskrárinnar kem-
ur fram þrískipting ríkisvaldsins. Önnur
greinin víkur frá kenningu Montesquieu
að því leyti að enginn einn aðili fer meö
sinn þátt ríkisvaldsins eins og hann geröi
ráð fyrir nema ef vera kann að það megi
segja um dómendurna. Aðalhandhafi
löggjafarvaldsins og forseti fara saman
með löggjafarvaldið. Forseti og önnur
stjórnvöld fara með framkvæmdavaldið.
Tvisvar sinnum nauðsynlegt
Tvisvar sinnum kemur orðið nauðsyn
fyrir í STJÓRNARSKRÁ LÝÐVELD-
ISINS ÍSLANDS. Fyrra skiptið er ein-
mitt í greininni hér að neðan sem er 22.
grein stjórnarskrárinnar.
„Forseti stefnir saman Alþingi ár hvert
og ákveður hvenær því skuli skiltið. Pingi
má eigi slíta fyrr en fjárlög eru samþykkt.
Forseti lýðveldisins kveður Alþingi til
aukafunda þegar nauðsyn er til.“
Áður fyrr, þegar þing kom saman ann-
að hvert ár, hafði ákvæðið um aukaþing
aðra þýðingu. Pað varð ekki fyrr en eftir
1920 að Alþingi kom saman árlega. Frá
árinu 1886, en þá var aukaþing fyrst kall-
að saman, fram til ársins 1974, þegar það
átti sér síðast stað, hefur 18 sinnum verið
talin nauðsyn að kalla saman aukaþing.
Fyrir 1921 var það kallað saman 8 sinnum
en þrisvar sinnum eftir 1944.
Þegar brýna nauðsyn ber til
I 28. grein stjórnarskrárinnar er forseta
gefin heimild til útgáfu bráðabirgðalaga.
Par kemur orðið nauðsyn fyrir í síðara
sinnið í stjórnarskránni:
„Þegar brýna nauðsyn ber til getur
forsetinn gefiö út bráðabirgðalög milli
þinga. Ekki mega þau þó ríða í bág við
stjórnarskrána. Ætíð skulu þau lögð fyrir
næsta Alþingi á eftir.
Nú samþykkir Alþingi ekki bráða-
birgðalög og falla þau þá úr gildi.
Bráðabirgðafjárlög má ekki gefa út ef
Alþingi hefur samþykkt fjárlög fyrir fjár-
hagstímabilið."
Eölilega er hér ekki látið nægja að
nauðsynina eina þurfi til að gefa út bráða-
birgðalög. Til þess þarf að vera brýn
nauðsyn. Ástæðan er augljós: Alþingi er
aðalhandhafi löggjafarvaldsins. Þegar
það er ekki að störfum og eitthvað ber
70