Morgunblaðið - 25.03.2007, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. MARS 2007 45
vikið var að hér að framan. Þeir verða að veita
sakborningum og talsmönnum þeirra ákveðið
svigrúm en þeir verða líka að gæta þess, að það
sem á að vera réttlát og sanngjörn málsmeðferð
samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu breyt-
ist ekki í sirkus og sýningarhald, almenningi til
skemmtunar.
Vandi lögreglu
Í
viðtali við Morgunblaðið í dag, laug-
ardag, fjallar Haraldur Johannessen
ríkislögreglustjóri um þessi viðfangs-
efni frá sínu sjónarhorni en embætti
hans og hann sjálfur hafa legið undir
stöðugu ámæli á undanförnum miss-
erum.
Haraldur segir í tilefni af frávísun Hæstaréttar
á máli olíuforstjóranna:
„Að mínu áliti er í dómi Hæstaréttar fallizt á
þau sjónarmið, sem embætti ríkislögreglustjóra
hafði uppi á árinu 2003, þegar Samkeppnisstofn-
un vakti athygli embættisins á rannsókn sinni á
olíufélögunum. Embættið hafði þá uppi varnaðar-
orð í þá veru, að löggjöfin um samkeppnismál
væri óskýr um hvernig fara skyldi með mál, sem
væru annars vegar til meðferðar hjá samkeppn-
isyfirvöldum og hins vegar hjá lögreglu. Það væri
hætta á að mál, sem Samkeppnisstofnun hefði
haft til rannsóknar, nýttust ekki sem sakamál,
meðal annars vegna réttarstöðu starfsmanna ol-
íufélaganna, sem samkeppnisyfirvöld höfðu rætt
við.
Við töldum, að ef samkeppnisyfirvöld hefðu ko-
mizt að þeirri niðurstöðu að um sakamál væri að
ræða, þá hefðu þau átt að hætta rannsókn mjög
fljótlega eftir húsleitina í desember 2001 og beina
málinu til ríkislögreglustjóra eða ríkissaksóknara
til að koma í veg fyrir sakarspjöll.“
Og ríkislögreglustjóri bætir við: „Embætti rík-
islögreglustjóra varaði einnig við að þarna væri
hætta á ferðum varðandi Mannréttindasáttmála
Evrópu, þar sem réttarstaða einstaklinga væri
allt önnur hjá samkeppnisyfirvöldum en hjá lög-
reglunni. Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu,
að ekki hefði verið gætt að ákvæðum Mannrétt-
indasáttmálans. Ég sé ekki betur en niðurstaða
Hæstaréttar í þessu svokallaða olíumáli sé í þá
veru, sem embættið varaði við á árinu 2003 þegar
umræða gaus upp um, hvort ríkislögreglustjóri
ætti að rannsaka málið eða ekki.“
Og Haraldur Johannessen segir ennfremur:
„Einstaka stjórnmálamaður hafði uppi mjög
stór orð og miklar yfirlýsingar um að ríkislög-
reglustjóri væri að hlífa forstjóra eins olíufélag-
anna vegna tengsla við fyrrverandi dómsmála-
ráðherra. Þar með var reynt að grafa undan
trausti á embætti ríkislögreglustjóra. Fáeinir
stjórnmálamenn höfðu uppi lögfræðilegar mein-
ingar, sem gengu þvert á okkar sýn og gerðu lítið
úr þeim lögfræðilegu álitamálum, sem embættið
hafði uppi í þessu máli. Nú hefur Hæstiréttur ko-
mizt að þeirri niðurstöðu, að okkar lögfræðilega
álit var rétt. Þá er spurningin hvernig einstakir
stjórnmálamenn ætla að vinna úr afskiptum sín-
um af þessu máli og ummælum sem þeir létu
falla aðallega á árinu 2003.“
Ríkislögreglustjóri bendir svo á, að það var
ríkissaksóknari, sem beindi því til embættis hans
að rannsaka málið.
Ekki fer á milli mála, að ríkislögreglustjóri og
embætti hans standa á traustum grunni í þessu
máli, nú þegar upp er staðið.
Gagnrýni á löggjafargerð
Í
dómi Hæstaréttar um olíumálið er að
finna mjög harða gagnrýni á lagasmíð á
Alþingi. Þannig segir í umfjöllun rétt-
arins um 10. grein samkeppnislaga frá
1993:
„Af lögunum varð ekki skýrlega ráð-
ið hvernig fara ætti um háttsemi starfsmanna
fyrirtækja þeirra, sem brytu gegn 10. gr., þótt
eðlilega séu það starfsmenn fyrirtækjanna, sem
koma fram á þeirra vegum og fangelsisrefsing
samkvæmt 57. gr laganna geti eðli málsins sam-
kvæmt aðeins tekið til einstaklinga. Engin fyr-
irmæli voru í lögum nr. 8/1993 um skil á milli
heimilda lögreglu til rannsóknar samkvæmt þeim
og rannsóknar samkeppnisyfirvalda. Ekki var
mælt fyrir um hvernig lögreglu bæri að haga
rannsókn sinni væri mál til meðferðar hjá sam-
keppnisyfirvöldum. Þá var því ósvarað hvort lög-
reglurannsókn mætti fara fram á sama tíma og
rannsókn samkeppnisyfirvalda eða hvort gert
væri ráð fyrir, að hún fylgdi í kjölfarið. Jafnframt
var ekki mælt fyrir um áhrif byrjaðrar lögreglu-
rannsóknar á rannsókn samkeppnisyfirvalda og
heimild þeirra til álagningar stjórnvaldssekta við
slíkar aðstæður. Þá var ekki kveðið á um, hvort
gögn eða upplýsingar, sem aflað hefði verið við
rannsókn samkeppnisyfirvalda, yrðu afhent lög-
reglu eða hvort nota mætti slíkar upplýsingar,
sem fyrirsvarsmenn félaga hefðu veitt, sem sönn-
unargögn í opinberu máli gegn þeim. Af því, sem
að framan hefur verið rakið, er ljóst að mikil
óvissa ríkti um það, hvort lögin gerðu ráð fyrir,
að bannreglu 10. gr. yrði framfylgt með tvennum
hætti, og hvort miðað væri við að rannsókn gæti
bæði farið fram á stjórnsýslustigi og hjá lög-
reglu. Var því ekki ljóst hverju varnaraðilar sem
fyrirsvarsmenn félaga sinna mættu búast við um
framhald málsins eftir að rannsókn samkeppn-
isyfirvalda var hafin.“
Þetta er þung gagnrýni á þá, sem setja lög.
Getur það verið að löggjafagerð á Alþingi sé ekki
nægilega vönduð? Sumir eru þeirrar skoðunar,
að hún sé mjög götótt. Lagasmíðin fari fram á
eftirfarandi hátt: Fyrst semji embættismenn í
viðkomandi ráðuneyti drög að frumvarpi um til-
tekið mál. Síðan fara þau drög til meðferðar hjá
ríkisstjórn og í framhaldi af því er frumvarp lagt
fram. Þegar frumvarp er komið til kasta Alþingis
fari það í meðferð hjá viðkomandi þingnefnd. Sú
nefnd kalli til sín fulltrúa margra hagsmunaaðila.
Þeir geri alls kyns athugasemdir við frumvarpið,
þingnefndin taki tillit til þeirra athugasemda, af
margvíslegum ástæðum, bæði málefnalegum og
pólitískum, og niðurstaðan verði götótt löggjöf,
sem kalli yfir þingið ádrepu á borð við þá, sem
lagasmíðin í þessu tilviki fær hjá Hæstarétti.
Stjórnmálamennirnir geta ekki leitt þau mál-
efni hjá sér sem hér hefur verið drepið á. Þeir
verða að svara því, hvort lagasmíð þeirra er und-
ir svo miklum áhrifum frá hagsmunaaðilum, að
hún verði hvorki fugl né fiskur.
Stjórnmálamennirnir verða líka að huga að
stöðu eftirlitsstofnana. Ef fram heldur sem horfir
munu fáir verða til þess að vilja axla þá ábyrgð,
sem felst í því að stjórna eftirlitsstofnunum sam-
félagsins vegna þess að þeir hinir sömu eru ber-
skjaldaðir. Þeir hafa enga stöðu til að verja hend-
ur sínar ef á þá er ráðist. Varla dettur nokkrum
manni í hug, að þessar stofnanir séu óþarfar.
Dómstólarnir verða að huga að því á hvaða leið
þeir eru í algerlega nýju umhverfi. Þeir verða að
halda fast utan um það lagaumhverfi, sem þeim
er búið, og mega ekki missa tökin á meðferð viða-
mikilla mála fyrir dómstólum.
En umfram allt verður það að vera alveg
tryggt, að þeir, sem bornir eru sökum, fái sann-
gjarna og réttláta málsmeðferð í réttarkerfinu
eins og Mannréttindasáttmáli Evrópu mælir fyr-
ir um. Það er alvarlegt mál, að ein helzta for-
senda fyrir frávísun Hæstaréttar í olíumálinu
skuli vera sú, að sakborningar hafi ekki notið
slíkrar málsmeðferðar. Á slíkt við í fleiri málum?
Á hvaða leið erum við?
» Afstaða dómstóla er umhugsunarefni eins og vikið var aðhér að framan. Þeir verða að veita sakborningum og tals-
mönnum þeirra ákveðið svigrúm en þeir verða líka að gæta
þess, að það sem á að vera réttlát og sanngjörn málsmeðferð
samkvæmt Mannréttindasáttmála Evrópu breytist ekki í sirkus
og sýningarhald, almenningi til skemmtunar.
rbréf
Morgunblaðið/ÞÖK
Vetrarstemming við Ægissíðu