Morgunblaðið - 01.07.2007, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. JÚLÍ 2007 21
Oddný Helgadóttir
oddnyh@mbl.is
Lifi dauðinn, lifi stríðið og lifibölvaður málaliðinn! Sagter að þannig hafi oft veriðskálað á börum í málaliða-
bæjum Suður-Afríku.
Störf málaliða eru hættuleg og
sveipuð dulúð. Þeir halda ekki tryggð
við ákveðinn málstað eða húsbónda,
heldur ferðast frá stríði til stríðs og
berjast fyrir hæstbjóðanda.
Fyrstu þekktu heimildir um störf
málaliða eru frá 13. öld fyrir Krist í
Forn-Egyptalandi. Síðan hafa mála-
liðar fyrirfundist á öllum tímum og í
öllum heimshlutum.
Eftirleguhermenn
Síðan nýlendutímanum í Afríku
lauk hafa borgarastríð geisað um álf-
una. Valdarán hafa verið tíð og átök
sums staðar daglegt brauð. Nánast
undantekningalaust hafa málaliðar
átt aðild að þessum ófriði. Margir
þeirra voru eftirleguhermenn frá ný-
lendutímanum sem kunnu ekki annað
en að berjast og drepa.
Adam Roberts er breskur sagn-
fræðingur sem hefur rannsakað
þessa stétt og skrifað um hana. Hann
segir atvinnuhermenn og málaliða
hafa verið sem olíu á eld átaka í Afr-
íku. Stundum hafi þeir grafið undan
ríkisstjórnum og kynt undir deilum,
sem færðu þeim svo hagnað. Einkum
tvennt fái menn til að gerast málalið-
ar, peningar og spenna.
„Þetta eru oftast fyrrverandi her-
menn og þetta er það sem þeir kunna
og vilja helst gera,“ segir hann. „Þeir
fá fúlgur fjár fyrir störf sín og vinna á
svæðum þar sem stjórnleysi ríkir og
þeir þurfa ekki að svara til saka fyrir
nokkurn hlut.“
Suður-Afríka var lengi miðstöð
málaliðastarfsemi. Þaðan var auðvelt,
fyrir þá sem áttu til þess fé, að ráða
málaliða til starfa í öðrum ríkjum.
Suður-afrísk yfirvöld hafa undan-
farin ár kappkostað að breyta ímynd-
inni og sætta sig ekki lengur við að
vera þekkt að þessari starfsemi. Yfir-
lýst markmið ríkisins er nú að stuðla
að samhug og sporna gegn sundrung
og stríðsrekstri í Afríku. Til að það
megi lánast er talið lykilatriði að
draga úr íhlutun málaliða í átökum.
Í því skyni hefur ýmislegt verið
gert, m.a. skerpt á því í lögum að S-
Afríkubúum sé bannað að taka þátt í
allri hernaðarstarfsemi sem ekki er á
vegum ríkisins. Þessi lög gætu haft
áhrif langt út fyrir landsteinana.
Einkavæddur friður
Suður-afrískir málaliðar hafa með-
al annarra verið að störfum í Írak og
Afganistan. Þar hafa þeir unnið fyrir
einkafyrirtæki sem sérhæfa sig í
hernaði og öryggisveislu og þannig
lagt nýrri gerð leiguhermennsku lið.
Slík fyrirtæki verða sífellt meira
áberandi í stríðum, á átakasvæðum
og þar sem hörmungar hafa orðið.
Eftir að nútímaleg ríkjaskipan
komst á varð sú hugsun almennt við-
urkennd að fullvalda ríki hefðu einka-
rétt á að fara með her- og lögreglu-
vald. Leiguhernaður og einkarekin
hernaðarfyrirtæki hafa því lengst af
verið litin hornauga.
„Heimurinn er ekki undir það bú-
inn að einkavæða frið,“ sagði Kofi
Annan, fyrrverandi framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna, í ræðu
1996. Hann kvaðst þó hafa velt fyrir
sér að leita til einkafyrirtækja til að
aðstoða í Rúanda. Síðan hefur verið
mikið rætt hvort Sameinuðu þjóðirn-
ar ættu að leita til slíkra fyrirtækja.
Sumir halda fram að þau séu líklegri
til að ná árangri en friðargæslulið.
Viðhorf til einkafyrirtækja í hern-
aði hefur breyst mikið undanfarin ár.
Í stjórnartíð George W. Bush Banda-
ríkjaforseta hefur fyrirtækjum af
þessu tagi vaxið fiskur um hrygg og
talið er að nú velti þau um 100 millj-
örðum bandaríkjadala á ári. Málalið-
ar sem nú eru í Írak eru tíu sinnum
fleiri en í fyrra Persaflóastríðinu.
Þar eru nú um 100.000 starfsmenn
öryggisfyrirtækja, þar af um 50.000
sem starfa beinlínis sem hermenn. Al-
gengt er að laun þeirra séu um 1.000
bandaríkjadalir á dag, sem er mun
meira en laun venjulegra hermanna.
Leiguhermenn eru oft fengnir til að
leysa verkefni sem eru sérstaklega
hættuleg eða siðferðilega og pólitískt
umdeild. Ríki þurfa ekki að gera
grein fyrir afdrifum málaliða eða
greiða þeim bætur ef þeir slasast.
Þeir eru einfaldlega verktakar sem fá
vissa fjárhæð fyrir ákveðin störf.
DyneCorp International og Black-
water USA eru á meðal fyrirtækja
sem veita þjónustu af þessu tagi. Um
96% af tekjum DyneCorp, sem eru í
heildina um 2 milljarðar bandaríkja-
dala á ári, eru vegna samninga við
bandarísk yfirvöld. Bæði fyrirtækin
eru mjög umdeild og hafa starfsmenn
þeirra margsinnis verið sakaðir um
mannréttindabrot, m.a. um að selja
konur og börn í kynlífsánauð.
Í lokaræðu sinni sem forseti
Bandaríkjanna 1961 varaði Dwight D.
Eisenhower við samtvinnun iðnaðar
og hernaðar. Hann óttaðist að einka-
aðilar í stríðsrekstri kynnu að verða
mjög valdamiklir og hættulegir.
Varist samtvinnun
hernaðar og iðnaðar
Viðvörun Eisenhower virðist nú,
sem aldrei fyrr, eiga erindi. Einka-
væðing hernaðar er mörgum
áhyggjuefni. Karl R. Horst, yfirmað-
ur þriðju herdeildar fótgönguliða í
Írak, sagði þetta um verktakaher-
menn þar: „Þessir menn leika hér
lausum hala og haga sér eins og fífl.
Þeir lúta engri stjórn og það er ekki
hægt að refsa þeim þegar þeir beita
valdi. Þeir skjóta fólk og aðrir þurfa
að sjá um eftirmálin. Svona er þetta
alls staðar.“
Færsla hernaðar frá ríki til einka-
aðila hlýtur að vekja spurningar.
Hvað þýðir að aðilar óháðir ríkinu, án
ábyrgðar gagnvart almenningi,
standi í hernaði? Gagnvart hverjum
bera þeir ábyrgð? Hver getur veitt
þeim aðhald? Hvernig á að tryggja að
þeir sem hagnast á ófriði geri ekki allt
í sínu valdi til að rjúfa frið?
Þessum spurningum er ósvarað, en
ljóst er að á komandi árum verður
mikilvægt að taka afstöðu til þeirra.
Reuters
Hermenn til leigu Málaliðar koma víða við. Í Írak eru þeir tíu sinnum fleiri en í fyrra Persaflóastríðinu.
Ný tegund
málaliða
Einkafyrirtæki leika stærra
hlutverk í stríðsrekstri en áður
HERNAÐUR»
Í HNOTSKURN
»Suður-Afríka var eitt sinnmiðstöð málaliða en nú
kappkosta stjórnvöld að draga
úr starfsemi þeirra.
»Einkafyrirtækjum sembjóða hernaðarþjónustu
hefur fjölgað mjög.
»Almennt hafa fyrirtæki íþessum geira slæmt orð-
spor og margir óttast afleið-
ingar þess að hernaður sé
færður frá ríkinu í hendur
einkaaðila.
Eftir Orra Pál Ormarsson
orri@mbl.is
Er það vísbending um valda-sveiflu í Norður-Lundúnum að í sömu vikuog Arsenal selur sína
skærustu stjörnu, Thierry Henry,
reiðir Tottenham Hotspur fram
metfé fyrir eitt mesta efnið í ensku
knattspyrnunni, Darren Bent? Svari
nú hver fyrir sig. Síðarnefnda félagið
hefur um árabil hokrað í skugga ná-
granna sinna en tvö undanfarin tíma-
bil hefur dregið saman með fylking-
unum. Ekkert félag er heldur
líklegra á þessum tímapunkti til að
aflétta einokun „hinna fjögurra
stóru“ á meistaradeildarsætunum en
Tottenham og ekki er koma Bents til
þess fallin að draga úr væntingum
langsoltinna Spora.
Tottenham greiðir Charlton Athle-
tic hálfa sautjándu milljón sterlings-
punda fyrir Bent, þar sem hann skor-
aði 37 mörk í 77 leikjum á tveimur
árum. Það er dágóð frammistaða og
það vakti óskipta athygli á liðnum
vetri að Bent hélt haus enda þótt
Charlton-liðið væri á löngum köflum
heillum horfið. Féll það svo á end-
anum úr úrvalsdeildinni.
Húsbændur í Dalnum sáu sína
sæng upp reidda enda þótt þeir
mölduðu fyrsta kastið í móinn. Bent
var á förum. Hann var m.a. orðaður
við Arsenal en eins undarlega og það
kann að hljóma þá hefði innkoman
vegna sölunnar á Henry, 16,1 milljón
punda, ekki dugað alveg fyrir þeim
kaupum. Það sannar enn og aftur að
söluverð á innlendum leikmönnum er
ekki í nokkrum tengslum við veru-
leikann í Englandi.
Arsenal var ekki á viðskiptabux-
unum og fyrir rúmum hálfum mánuði
leit út fyrir að Bent væri á leið til ann-
ars Lundúnafélags, West Ham Unit-
ed, en Charlton hafði samþykkt tilboð
Eggerts Magnússonar í hann. Þau
vistaskipti stóðu aftur á móti eitthvað
í kappanum og kaupin fæddust and-
vana.
En eins dauði er annars brauð.
Tottenham hefur lengi haft augastað
á Bent og á föstudaginn var laxinn
loksins dreginn á land. Hann var víg-
reifur er hann mátaði hvíta búninginn
í fyrsta sinn og sagði m.a. við vefsíðu
félagsins: „Innst inni vildi ég alltaf
koma til Tottenham. Ég er mjög
metnaðarfullur og Tottenham hefur
sýnt og sannað á undanförnum tveim-
ur árum að það er eitt besta lið Evr-
ópu, svo þetta er rétti staðurinn fyrir
mig til að halda áfram að þróa minn
leik. Hér úir og grúir af frábærum
leikmönnum og vonandi get ég lagt
mitt af mörkum til að koma okkur í
hóp fjögurra bestu liða landsins.“
Styrkurinn er þolið
Martin Jol, knattspyrnustjóri Tott-
enham, var ekki síður sprækur á
föstudaginn. „Styrkur Darrens er
þolið,“ sagði hann. „Flestir leikmenn
taka þrjá eða fjóra spretti í hverjum
hálfleik en Darren er óþreytandi.
Takist mönnum að koma knettinum
inn fyrir vörnina er hann mættur.
Það er mér að skapi. Darren veit að
hann er vel í sveit settur hjá Spurs og
því ber að fagna.“
Tottenham hafði mest greitt 11
milljónir punda fyrir leikmann áður,
úkraínska miðherjann Sergei Re-
brov, sem fann raunar aldrei fjölina
sína á White Hart Lane og söng sitt
síðasta fyrir margt löngu. Það er því
ekki á vísan að róa fyrir Bent en verð-
miðinn hefur reynst mörgum mið-
herjanum þungur í skauti gegnum
tíðina.
Þrátt fyrir lúðrablásturinn nú
gengur Bent heldur ekki glaður og
reifur inn í byrjunarlið Spurs. Þar
eru nefnilega engar liðleskjur fyrir í
framlínunni. Fyrstan skal telja búlg-
arska stormsenterinn Dimitar
Berbatov, sem sló rækilega í gegn á
sínum fyrsta vetri í Englandi í fyrra
og mun örugglega gera harða atlögu
að markakóngstitlinum í úrvalsdeild-
inni á næstu leiktíð. Þarna er líka
kameljónið Robbie Keane sem snúið
hefur af sér hvern stórlaxinn af öðr-
um í baráttunni um byrjunarliðssæti.
Ætli hann víki ekki til að byrja með
fyrir Bent en nýliðinn verður að gera
sér grein fyrir því að Keane er sömu
náttúru og Marteinn karlinn Mosdal
– hann kemur alltaf aftur. Félagi
Bents í enska landsliðshópnum,
Jermain Defoe, er líka til staðar.
Hann fann sig hins vegar ekki nægi-
lega vel í fyrra og gæti farið að svip-
ast um eftir nýjum húsbændum á
næstu vikum. Loks er Ahmed Mido
enn á mála hjá Spurs en verður það
varla mikið lengur.
Kaupin á Bent eru ekki eina vís-
bendingin um að Tottenham Hotspur
ætli sér stóra hluti á komandi sparkt-
íð því um daginn gekk annar efnileg-
ur leikmaður til liðs við félagið, velski
vinstri bakvörðurinn Gareth Bale,
sem sló í gegn hjá Southampton enda
þótt hann sé ekki orðinn átján ára.
Hefur sexfaldast í verði
Darren Ashley Bent er 23 ára að
aldri, fæddur 6. febrúar 1984 í Lund-
únum. Hann óx úr innrömmuðu grasi
hjá Ipswich Town og þreytti frum-
raun sína með aðalliði félagsins
haustið 2001, sautján ára gamall.
Fyrsta úrvalsdeildarmarkið leit
dagsins ljós í apríl árið eftir en
skömmu síðar lauk veru Ipswich
meðal hinna bestu.
Næstefsta deild átti vel við hinn
unga Bent og veturinn 2003-2004
gerði hann 18 mörk fyrir Ipswich og
veturinn eftir bætti hann um betur,
skoraði 19 mörk og varð markakóng-
ur liðsins. Alls gerði Bent 47 mörk í
122 leikjum fyrir Ipswich.
Sumarið 2005 greiddi Charlton
tvær og hálfa milljón punda fyrir pilt-
inn, þannig að hann hefur meira en
sexfaldast í verði á tveimur árum.
Ekki amalegt. Hvað skyldi hann
verða metinn á sumarið 2009?
Bent hlaut eldskírn sína með
enska landsliðinu í mars á síðasta ári
en hefur aðeins leikið einn leik síðan.
Ýmsir hafa hleypt í brýnnar af þess-
um sökum enda hefur sóknarleikur
Englendinga ekki verið upp á marga
fiska í tíð Steve McClarens. Michael
Owen hefur verið fjarverandi og
Wayne Rooney þjáðst af marka-
þurrð. Þá vissi aumingja Bent ekki
hvaðan á hann stóð veðrið þegar
óharðnaður unglingur, Theo Walcott,
var tekinn fram yfir hann á HM í
Þýskalandi. En þolinmæðin þrautir
vinnur allar.
Eftirsóttur Mörg lið voru á höttunum eftir miðherjanum Darren Bent en
hann valdi Tottenham Hotspur og ætlar sér stóra hluti á White Hart Lane.
Bent í mark
KNATTSPYRNA»
»Ég er mjög metn-
aðarfullur og Totten-
ham hefur sýnt og sann-
að á undanförnum
tveimur árum að það er
eitt besta lið Evrópu,
svo þetta er rétti stað-
urinn fyrir mig til að
halda áfram að þróa
minn leik.