Morgunblaðið - 16.09.2007, Blaðsíða 30

Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
Þessa dagana birtist á borð-um bókaverslana glæsi-legur óður til áa og vatna-svæða sem
Atlantshafslaxinn hefur gert að
heimkynnum sínum; bók sem kallast
A Celebration of Salmon Rivers. Í
bókinni er fjallað um á sjötta tug
vatnasvæða við Atlantshafið, þar af
tólf íslenskar ár. Veiðimenn sem veitt
hafa í a.m.k. einhverjum þeirra á síð-
ustu dögum hafa fengið forsmekkinn
af bókinni, þar sem hún er þegar til
sýnis og í sölu í nokkrum veiðihúsum.
Það er Verndarsjóður villtra laxa,
NASF, undir stjórn Orra Vigfús-
sonar, sem stendur að útgáfu bók-
arinnar hér á landi í samstarfi við
Mál og menningu. Allur hagnaður
NASF af sölu bókarinnar rennur
óskiptur til baráttunnar við að
vernda laxinn og styrkja stofna hans.
Ungur bandarískur ljósmyndari,
R. Randolph Aston, tók flestar
myndir bókarinnar á síðustu tveimur
sumrum, tilkomumiklar myndir af
ánum og umhverfi þeirra; ljósmyndir
sem gefa tilfinningu fyrir hverju hér-
aði fyrir sig, eðli ánna – og fylla ef-
laust veiðimenn löngun til að kasta
þar flugum sínum.
Bókin The Celebration of Salmon
Rivers er helguð Atlantshafslaxinum
og ánum sem hann byggir. Þá er hún
tileinkuð minningu Jacks Heming-
ways, sonar rithöfundarins fræga, en
hann var kunnur fluguveiðimaður og
sat í stjórn NASF til dauðadags árið
2000.
Karl Bretaprins ritar formála bók-
arinnar. Hann segir veiðiferil sinn
hafa hafist þegar hann veiddi ána
Dee í Skotlandi fyrst, sjö ára gamall,
með ömmu sinni sem unni þeirri á
mikið. Karl veiðir þar enn nokkra
daga á ári og segist vera farinn að sjá
batamerki á laxastofni árinnar. Hann
bætir síðan við: „En kannski eru mín-
ar kærustu minningar fráteknar fyr-
ir Hofsá á Íslandi…“ Þá gleðst hann
yfir því að þessi bók sé tileinkuð án-
um og búsvæðum laxins, en ekki sé
bara horft á fiskinn og veiðina.
Ellemann-Jensen og Jóhannes
Nordal meðal höfundanna
Höfundar kaflanna eru síðan jafn
margir og árnar sem fjallað er um.
Þeir eru skrifaðir af fólki sem þekkir
þau svæði sem um er rætt, hefur
veitt þau og í mörgum tilvikum komið
að því að vernda stofna þeirra og
byggja þá upp. Forvitnilegt er að sjá
hverjir skrifa um íslensku árnar tólf.
Jóhannes Nordal skrifar um Vatns-
dalsá, Einar Benediktsson um
Grímsá, bandaríski rithöfundurinn
Thomas McGuane um Haffjarðará,
Sigurður Helgason og Robert Jack-
son skrifa um Hofsá, Steinar J. Lúð-
víksson um Langá, breski blaðamað-
urinn Michael Charleston skrifar um
Laxá í Aðaldal, veiðiklóin og tann-
læknirinn Þórarinn Sigþórsson um
Laxá í Kjós, Bjarni Júlíusson skrifar
um Norðurá, Uffe Ellemann-Jensen,
fyrrverandi utanríkisráðherra Dan-
merkur, skrifar um Laxá í Leir-
ársveit, Ragnar Önundarson um
Þverá-Kjarrá, Andri Teitsson um
Víðidalsá og þá skrifar Orri Vigfús-
son sjálfur um Selá.
Fjallað er um helstu laxveiðiár í
Skotlandi, Englandi og Wales, svo
sem Dee, Spay, Tweed og Tyne; í
Noregi eru það stórár eins og Alta,
Gaula og Namsen; Morrum í Svíþjóð
Bestu laxveiðiárnar hylltar í
Selá George H.W. Bush, fyrrverandi Bandaríkjaforseti, veiðir í Fossbroti. Ljósmynd/R.Randolph Ashton
Laxá í Aðaldal Öysten Aas veiðir lax á Mjósundi, ofan Æðarfossa. Grímsá Jón Þór Júlíusson veiðir Strengina.
athafnakona
30 SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Valgerði Þ. Jónsdóttur
vjon@mbl.is
H
ún barðist fyrir um-
hverfisvernd mörg-
um árum áður en
slíkt komst í tísku og
aflaði málstaðnum
fylgis milljóna manna með því að
setja umhverfisvænar vörur á al-
mennan markað. Hennar verður
ekki aðeins minnst sem mikillar
baráttukonu heldur líka sem mik-
illar athafnakonu,“ sagði Gordon
Brown, forsætisráðherra Bretlands,
eftir andlát lafði Anitu Roddick,
stofnanda snyrtivörukeðjunnar
Body Shop, hinn 10. september sl.
Banameinið var heilablóðfall, en
Roddick, sem var 64 ára, hafði í árs-
byrjun greint frá því að hún væri
með lifrarbólgu C.
Roddick byrjaði nánast með tvær
hendur tómar þegar hún lagði
grunn að viðskiptaveldi sínu árið
1976. Hugmyndin, sem fólst í að
framleiða og selja umhverfisvænar
snyrtivörur sem ekki hefðu verið
prófaðar á dýrum og væru í end-
urnýtanlegum umbúðum, reyndist
gulls ígildi. Sjálf sagði Roddick vel-
gengni sína fyrst og fremst helgast
af réttri tímasetningu, enda hafi
„græna bylgjan“ liðast um Evrópu á
þessum árum. Æ fleiri aðhylltust og
tileinkuðu sér hugmyndafræði sem
byggðist á að ganga ekki nær nátt-
úrunni og lífríki jarðar en brýna
nauðsyn bæri til.
Umhverfisvernd, nýtni og end-
urnýting voru lykilorðin og Roddick
fordæmdi bruðl, óhóf og græðgi.
Hún hélt alla tíð opinberlega á lofti
góðum gildum í viðskiptum, sagði
m.a. að viðskipti ættu ekki að snúast
um peninga, heldur ábyrgð. „Fair
Trade“ voru henni töm orð löngu
áður en þau urðu tískuorð.
Sterk siðferðisvitund
Í æsku benti fátt til að Roddick
yrði ein áhrifamesta konan í evr-
ópsku viðskiptalífi er fram liðu
stundir. Aftur á móti voru teikn á
lofti um að stúlkan, sem ólst upp í
Littlehamton á Englandi á fimmta
og sjötta áratugnum, dóttir ítalskra
innflytjenda, léti til sín taka þegar
réttlætismál voru annars vegar.
Hún kvaðst hafa verið einfari í eðli
sínu og laðast að öðrum slíkum sem
og uppreisnargjörnum. Sterk sið-
ferðisvitund vaknaði hjá henni þeg-
ar hún var tíu ára og las bók um
helförina. Mannúðarmál urðu henni
enda hugleikið viðfangsefni og síðar
gat hún í krafti frægðar sinnar og
auðæfa lagt sitt á vogarskálarnar til
að bæta líf margra, sem áttu um
sárt að binda.
Vendipunktur varð í lífi Roddick,
sem var kennari, þegar henni
bauðst að kenna á samyrkjubúi í
Ísrael. Í kjölfarið ferðaðist hún út
um allan heim á vegum Sameinuðu
þjóðanna og sneri heim reynslunni
ríkari. Þó grunaði hana ekki þá að
afleiðingar kynna hennar af frum-
stæðum bænda- og fiskimanna-
samfélögum yrðu henni síðar óbein
hugljómun fyrir viðskiptaveldi. Þar
sá hún hvernig konur notuðu afurðir
náttúrunnar samkvæmt aldagöml-
um hefðum til að fegra sig og hirða
um líkama sinn með góðum árangri.
Skotin í Skota
Hugurinn var við allt annað. Nán-
ar tiltekið ungan Skota; Gordon
Roddick, sem móðir hennar hafði
kynnt hana fyrir. Þau opnuðu fyrst
veitingahús, síðan hótel í Littleham-
ton og giftust 1970, en þá var unga
frúin með eitt barn á baki og annað í
maga, eins og hún lýsti því sjálf.
Á undan sinni samtíð
Lafði Anita Roddrick, stofnandi
snyrtivörukeðjunnar Body Shop,
byggði viðskiptaveldi sitt ekki að-
eins upp á kremum og freyðiböðum
heldur siðferðis- og umhverfisvitund
Frumkvöðull Anita Roddick hélt á lofti góðum gildum í viðskiptum og
sagði að þau ættu ekki að snúast um peninga, heldur ábyrgð. Hugtakið
„Fair Trade“ voru henni töm orð löngu áður en þau urðu tískuorð.
Í HNOTSKURN
» Anita Roddick (fædd Pa-rella) var dóttir ítalskra
innflytjenda, fædd 23. október
1942 í Littlehamton á Eng-
landi.
» Hún opnaði fyrstu BodyShop-verslunina í Brig-
hton árið 1976.
» Í fyrstu hafði verslunin 15tegundir á boðstólum, en
núna eru þær 300 í 2.045 Body
Shop-verslunum um allan
heim.
» 2003 var Anita Roddicköðluð fyrir framlag sitt til
viðskipta og góðgerðarmála.
» Í mars 2006 seldi húnfranska snyrtivöruris-
anum L’Oréal fyrirtækið.
» Hún sýktist af lifrarbólguC við blóðgjöf þegar hún
fæddi dóttur sína 1971. Hún
lést 10. september síðastliðinn
eftir heilablóðfall.