Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.2008, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Vibeke Nørgaard Nielsen
vibe.nn@mail.tele.dk
Í
slenski rithöfundurinn Gunnar
Gunnarsson (1889-1975), sem bjó og
starfaði í Danmörku um árabil, átti
árið 1926 ásamt Johannesi V. Jen-
sen (1873-1950) frumkvæðið að því
að Íslendingasögurnar voru þýddar
yfir á dönsku að nýju. Tilefnið var
að þúsund ár voru liðin frá stofnun
Alþingis. Myndlistarmaðurinn Johannes Larsen
(1867-1961) frá Kerteminde ferðaðist til Íslands
til að teikna sagnastaðina, hvattur áfram af Jo-
hannesi V. Jensen. Hann fór til Íslands bæði
sumarið 1927 og sumarið 1930. Ritröð
Íslendingasagnanna var gefin út í þremur bind-
um hjá Gyldendal-forlaginu á árabilinu 1930-32.
Út frá dagbókum Johannesar Larsens skrifaði
ég bókina Sagafærden um sagnaferðir hans til
Íslands. Bókin kom út 2004. Í tengslum við vinnu
mína við ritun bókarinnar komst ég í kynni við
Evu Ragnarsdóttur í Reykjavík. Faðir hennar,
Ragnar Ásgeirsson, hafði hjálpað Johannesi Lar-
sen eftir því sem kostur var á meðan hann ferðað-
ist umhverfis Ísland og á heimili Ragnars og eig-
inkonu hans Grethe, sem var dönsk, átti Johann-
es góðar stundir. Í mörg ár skiptust Ragnar Ás-
geirsson, frú Grethe og Johannes Larsen á bréf-
um. Mörg bréfanna hafa varðveist og eru til
vitnis um góða vináttu þeirra. Ragnar Ásgeirsson
var einn þeirra sjaldgæfu einstaklinga sem hafa
mikinn áhuga á listum, náttúrunni og menningu.
Hann þekkti til verka Johannesar Larsens frá
námsárum sínum í Danmörku, þar sem hann
nam garðyrkju. Og í Danmörku keypti hann, af
sínum takmörkuðu fjárráðum, þrykkmynd af æð-
arfugli eftir Johannes Larsen.
Myndskreytti sendibréfin
Þegar ég kom fyrst til Evu Ragnarsdóttur og Ön-
undar Ásgeirssonar leituðu augu mín strax á
málverk eftir Höskuld Björnsson. Í fyrstu hélt ég
að þetta væri verk eftir Johannes Larsen. Í Dan-
mörku er Johannes Larsen nefnilega mjög
þekktur sem fuglamálari. Heima hjá Evu leynd-
ust fleiri verk eftir Höskuld Björnsson og áhugi
minn á þessum góða listamanni vaknaði. Eva
sagði mér frá honum og sýndi mér bréf sem hann
hafði sent föður hennar á margra ára tímabili.
Vegna starfs síns sem garðræktarráðunautur
Búnaðarfélags Íslands ferðaðist Ragnar mikið
um Ísland og hafði auga fyrir náttúrufegurð og
þeim menningarsögulegu verðmætum sem urðu
á vegi hans. Hann hafði sérstaka hæfileika til að
sjá og skynja listræna hæfileika fólks. Þannig var
það líka með Höskuld Björnsson sem hann
kynntist í vinnuferðum í nágrenni Hornafjarðar.
Ragnar sá listræna hæfileika í hinum unga Hösk-
uldi og hvatti hann til að þroska hæfileika sína
enn frekar. Bréfin sem Höskuldur sendi Ragnari
í gegnum árin sýna hve náin vinátta þeirra var. Í
bréfunum fjallar Höskuldur oft um þau verk sem
hann er að vinna að. Og alltaf skreytir hann bréf-
in með teikningu eða málverki tengdu innihald-
inu. Bréfin sem ég fékk að sjá hjá Evu eru hrein
listaverk. Hún og systkini hennar erfðu þessi fal-
legu verk eftir foreldra sína.
Hún lét mig fá eintak af sýningarskrá, sem
gefin var út í tengslum við sýninguna Höskuldur
Björnsson – Úr fórum fjölskyldunnar, sem haldin
var á Kjarvalsstöðum dagana 17. apríl til 2. maí
1982.
Í sýningarskránni ritar skáldið Kristján frá
Djúpalæk einkar fallega um vin sinn og lista-
manninn Höskuld:
„[Hann opnaði] mér hulduveröld myndlistar-
innar svo að hugur minn gat fyllst sömu djúpu
gleðinni frammi fyrir málverki eins og ég hafði
svo oft notið við lestur bóka og í heimi söngs.“
Ég fylltist löngun til að fræðast meira um
Höskuld Björnsson. Með aðstoð bókasafnsfræð-
ingsins Guðrúnar Magnúsdóttur fann ég mikið
magn blaðagreina og tilkynninga sem ég ljósrit-
aði og tók með mér til Danmerkur. En afi Guð-
rúnar, Markús Ívarsson, átti líka verk eftir Hösk-
uld í sínu mikla listasafni. Hér hef ég lesið grein-
arnar eftir bestu getu. Sérstaklega tvær greinar
sem höfðu mikil áhrif á mig. Önnur var eftir Guð-
mund Einarsson frá Miðdal og birtist 8. desem-
ber 1960 undir fyrirsögninni Fremsti fuglamálari
landsins.
Fremsti fuglamálari landsins
Í þeirri grein líkir Guðmundur Einarsson Hösk-
uldi við bestu náttúrulistamenn Norðurlanda,
Svíann Bruno Liljefors (1860-1939) og Danann
Johannes Larsen. Sonur Guðmundar, Ari
Trausti Guðmundsson, skrifaði mér nýlega og
minntist þess er faðir hans bauð Höskuldi að
halda sýningu með sér í vinnustofu sinni á Skóla-
vörðustíg – þetta var árið 1958. Ari Trausti skrif-
ar m.a.:
„Þeir seldu margar myndir. Höskuldur var fá-
máll og rólegur, en fyrsta flokks fuglamálari og
verulega vanmetinn á Íslandi í dag. – Ég hef
nokkrum sinnum velt því fyrir mér hvort ekki
ætti að reyna að fá eitt af stærri listasöfnunum til
að halda sýningu á verkum HB, en hef ekki enn
komið því í verk.“
Hin greinin sem festist í huga mér birtist í
Morgunblaðinu 22. ágúst 1989 og var rituð af
Braga Ásgeirssyni. Bragi ritaði þetta:
„Myndir þessa listamanns hafa alltaf höfðað
sérstaklega til mín fyrir þann sérstaka innileika,
sem þær prýða margar hverjar og sem er fremur
fágætur í íslenskri myndlist.
Það er hinn falslausi hreinleiki og tilgerðar-
leysi þeirra, sem höfðar til mín, hreinleiki, sem
hefur ekki yfir sér hinn minnsta vott af væmni og
er því svo erfitt að höndla.“
Ein þeirra mynda sem ég sá heima hjá Evu
Ragnarsdóttur var af útsýninu frá heimili þeirra
við Laugarvatn. Höskuldur hafði ætlað að fara til
Kaupmannahafnar og leggja stund á listnám.
Hann veiktist hins vegar áður komið var að brott-
för, fékk berkla. Hann náði aldrei fullri heilsu og
ekkert varð af listnáminu í Danmörku. Eftir að
hann veiktist, veturinn 1934-35, bjó hann hjá fjöl-
skyldu Ragnars á Laugarvatni og frá þeim tíma
er myndin sem hann málaði af útsýninu sem
hann hafði út um einn glugganna. Það má vel
ímynda sér að í veikindunum hafi Höskuldur
þráð að komast út í náttúruna og því reynt að
fanga hana í gegnum gluggann. Myndina prýðir
einnig fallega skreyttur gluggakarmur sem
Ragnar hafði málað.
Árið 1934 var ung dönsk stúlka, Eva Voigt, í
vist hjá fjölskyldunni á Laugarvatni. Hún átti
meðal annars að tala dönsku við börnin á heimil-
inu. Eva þessi var mjög hrifin af verkum
Höskuldar og keypti þrjú þeirra og tók með sér
til Danmerkur. Hún er enn á lífi og býr skammt
frá mér í Árósum, þangað sem ég hef heimsótt
hana. Málverkin hanga í stofu hennar, tvö sýna
mótvíf frá Laugarvatni og það þriðja er mynd af
spóa. Eva talar vel um dvöl sína á Íslandi og er
ánægð með að hafa málverkin í stofunni til minn-
ingar um þennan tíma. Hún minnist Höskuldar
sem jákvæðs og ljúfs einstaklings.
Eva segir Höskuld hafi hitt konuefni sitt, Hall-
fríði Pálsdóttur, þetta ár á Laugarvatni. Hallfríð-
ur vann í skólanum. Þau giftu sig árið 1935. Unga
parið bjó fyrst í Dilksnesi en síðar á Höfn. Þau
eignuðust 2 börn, soninn Halldór og dótturina
Ingveldi.
Afi sá neistann og skildi
Höskuldur Björnsson fæddist í Dilksnesi við
Hornafjörð 26. júlí 1907. Foreldrar hans voru
Björn Jónsson og Lovísa Eymundsdóttir. Hann
þekkti listamennina Jón Þorleifsson (1891-1961)
og Svavar Guðnason (1909-1989), sem báðir voru
ættaðir úr sveitum Hornafjarðar. Árið 1918
ákvað Jón, þá 27 ára gamall, að helga sig mynd-
listinni og hélt til Kaupmannahafnar til að
mennta sig við Teknisk Selskabs Skole. Svavar
yfirgaf heimahagana 1927 og hélt síðar til Kaup-
mannahafnar til að mennta sig.
Eymundur, afi Höskuldar var flinkur að skera
út í tré og hafði mikinn áhuga á málaralist. Afinn
tók fljótt eftir því að drengurinn var flinkari að
teikna og mála en önnur börn, og þegar Höskuld-
ur var um 8 eða 9 ára gamall fékk hann sína
fyrstu liti og byrjaði að mála landslagið við Dilks-
nes. Náttúrufegurðin þar er mikil og raunar erf-
itt að lýsa henni. Landslagið er umvafið tignar-
legum jöklum og fjallstindum og sjórinn og
birtan gefa landinu ólýsanlegt yfirbragð. Ríku-
legt fuglalíf á litlum nesjum og í litlum víkum örv-
uðu áhuga Höskuldar á fuglamálum. Það hefur
líka örugglega veitt honum innblástur að sjá Ás-
grím Jónsson mála, en hann eyddi nokkrum
sumrum við listsköpun í nágrenni Hornafjarðar.
Um þetta segir Höskuldur að þarna hafi hann
uppgötvað að það var hægt að lifa af myndlist-
inni.
Það má svo gott sem fullyrða að náttúran og
æskuárin hafi verið mikilvægustu lærimeistarar
Höskuldar. Hann hélt til Reykjavíkur 1926 og fór
þar á sína fyrstu málverkasýningu. Þetta var
sýning til minningar um Mugg, Guðmund Thor-
steinsson. Í framhaldi lærði hann hjá þeim Rík-
harði Jónssyni, 1925-1926, og Jóni Stefánssyni,
1928-1929, og fór fljótt að sýna á Íslandi.
Sýndi í Charlottenborg
Verk Höskuldar voru einnig sýnd í Danmörku og
Noregi. Í báðum löndum var það með aðstoð vin-
ar hans, Ragnars Ásgeirssonar. Danski ritstjór-
inn Svenn Poulsen, sem var með í Íslandsferð
danska konungsins 1907 og var meðhöfundur
bókarinnar Íslandsferðin : frásögn um för Frið-
riks áttunda og ríkisþingmanna til Færeyja og
Íslands sumarið 1907, átti um tíma bóndabæ á Ís-
landi og komst þar í samband við Ragnar Ás-
geirsson. Báðir voru miklir listáhugamenn. Það
var Poulsen sem hafði milligöngu um að
Höskuldur héldi litla sýningu í Charlottenborg
árið 1936. Í frásögn í Berlingske Tidende frá
þessum tíma segir m.a.:
„Íslenski listmálarinn Höskuldur Björnsson,
sem um þessar mundir sýnir á Charlottenborg,
býr yfir greinilegum náttúruhæfileikum, sem
virðast spretta úr iðrum jarðar. Verk hans lýsa
mjög nánu sambandi við íslenska náttúru og ís-
lenskt fuglalíf. Hann er klárlega hinn íslenski Jo-
hannes Larsen.“
Hér langar mig að nefna að þegar bókin Saga-
Hornafjörður Landslagið er umvafið tignarlegum
Fuglamálarinn
Snjótittlingur, músarrindill, stelkur, æður. Það
gilti einu hvort fuglinn var smár eða stór,
Höskuldur Björnsson var einn færasti fugla-
fangari myndlistarinnar um sína daga, en
heimahagarnir í Hornafirði og náttúran voru
honum líka efni í ótal myndir.
Fuglamálarinn Höskuldur Björnsson úti í náttúruÆðarhjón Höskuldur málaði líka olíumálverk af fuglum.
Músarrindill í skógi „Falslaus hreinleiki og tilgerðarleysi.“
 Höskuldi Björnssyni listmálara var líkt við bestu náttúrulistamenn Norðurlandanna Svíann Bruno
Liljefors og Danann Johannes Larsen  Hann átti í nánu sambandi við íslenska náttúru og verk hans
voru sögð búa yfir tilgerðarleysi og falslausum hreinleika  Verk Höskuldar hafa ratað víða