Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.2004, Blaðsíða 26

Birgir Loftsson sagnfrœðingur hefur rannsakað þróun deilna íslendinga og V-
Þjóðverja um fiskxeiðilögsöguna hér xið land frá þxí landhelgin xarfœrð út í 50
mílur og þar til fiskxeiðum Þjóðxerja lauk hér xið land. Víkingurinn birtir hér
grein eftir Birgi þar sem hann rekur gang mála í deilunni. Hingað til hafa sjón-
ir manna fyrst og fremst beinst að fiskxeiðideilunum xið Breta en fátt eitt skrif-
að um deilurnar xið Þjóðxerja
Fiskveiðideilur íslendinga
og Vestur-Þjáðverja 1972-1977
Það hefur ávallt farið svo þegar fjallað er
um landhelgisdeilur íslendinga við út-
lendinga í dagblöðum, tímaritum, bók-
um og öðrum fjölmiðlum að meginá-
hersla hefur verið lögð á þátt Breta í
þeim deilum og hlutur annarra þjóða
legið í skugga. Þessari grein er ætlað að
ráða bót á þessu að einhverju leyti og lit-
ið verður á þátttöku Vestur-Þjóðverja í
þessum deilum en hún var síst minni en
Breta.
V-Þjóðverjar stunduðu umfangsmiklar
fiskveiðar hér við land á tímabilinu
1972-77 og áttu í harðvítugum deilum
við íslendinga vegna útfærslna á fisk-
veiðilögsögu íslands. Hins vegar beittu
þeir ekki hervaldi eins og Bretar í þess-
um deilum og voru því ekki eins áber-
andi og hinir síðarnefndu.
í þessari grein verður rakin þróun
deilna íslendinga og V-Þjóðverja, allt frá
1972 þegar fiskveiðilögsagan var ákveðin
50 mílur; þegar íslendingar lýstu árið
1975 yfir 200 mílna efnahagslögsögu
umhverfis landið og til 1977 þegar fisk-
veiðum V-Þjóðverja hér við land lauk
endanlega. Aðallega verður litið á stjórn-
málalegu hlið málsins sem og helstu at-
burði tengda deilunum á íslandsmiðum.
Fiskveiðilandhelgi íslands í 50 míl-
ur - Aðdragandi stækkunarinnar
Fyrsta þorskastríðið hófst 1. september
1958, þegar íslendingar færðu fiskveiði-
lögsögu sína út í 12 mílur út frá beinum
grunnlínum á grundvelli landhelgis-
grunnlaganna frá 1948 og stóð það yfir
til ársins 1961 eða i rúm þrjú ár. Útfærsl-
an varð mjög umdeild og leiddi til
beinna átaka við Breta á fiskimiðunum
við landið. Bretar sendu herskip land-
helgisbrjótum til verndar innan 12
mílna. Stríðið var stórárekstralaust en
Bretar veiddu lítinn fisk undir herskipa-
verndinni og áttu við mótlæti að etja á
alþjóðavettvangi.
Árið 1961 náðist samkomulag milli ís-
lendinga og Breta annars vegar og íslend-
inga og V-Þjóðverja hins vegar. í því fólst
meðal annars ákvæði um að Bretar og V-
Þjóðverjar féllu frá andstöðu sinni við
útfærsluna og samið var um fiskveiðar
þessara tveggja þjóða í hinni nýju land-
helgi i þrjú ár eða frá 1961 til 1964. I
samkomulaginu við Breta segir:
Ríkisstjórn íslands mun halda áfram
að vinna að framkvæmd ályktunar
fiskveiðilögsögunnar við ísland, en
mun á undan tilkynna ríkisstjórn
Bretlands slíka útfærslu, með sex
mánaða fyrirvara og rísi ágreiningur
um slíka útfærslu, skal honum, ef
annar hvor aðili óskar, skotið til
Alþjóðadómstólsins.
Samskonar samkomulag var gert við
Sambandslýðveldið Þýskaland.
Fjórtán ár liðu frá stækkun fiskveiði-
landhelginnar í 12 mílur 1. september
1958 og þar til reglur um 50 milna land-
helgi gengu í gildi 1. september 1972.
Ýmsar ástæður voru til þess að baráttan
urn stækkun landhelginnar lá niðri þenn-
an tíma. Stefnan var þó skýr. í ályktun
Alþingis frá fimmta maí 1959 segir ,,að
afla beri viðurkenningu á rétti íslands til
landgrunnsins alls, svo sem stefnt var að
með lögunum um vísindalega vernd
fiskimiða landgrunnsins frá 1948”.
Menn hafa nefnt til nokkrar ástæður
fyrir þessari seinkun á útfærslu landhelg-
innar. Hans G. Andersen, sem var sendi-
herra hjá Sameinuðu þjóðunum á þessu
tímabili, segir að þegar fiskveiðimörkin
höfðu verið færð út í tólf rnílur 1958 og
hafréttarráðstefnan 1960 hafi farið út um
þúfu varð það stefna ríkisstjórnar íslands
að bíða frekari þróunar á alþjóðavett-
vangi. Ljóst hafi verið að frekari þróun í
alþjóðarétti væri undir því komin að
mjög mörg ný ríki bættust í alþjóðasam-
félagið og talið var ólíklegt að tillögur
um að efna til nýrrar hafréttarráðstefnu
til að ná stuðningi fyrir útfærslu umfram
tólf mílur mundu ná tilgangi sínum án
slíkrar þróunar.
Að sögn Hans var staðan hjá Samein-
uðu þjóðunum árið 1970 orðin nægilega
hagstæð til að kalla saman til hafréttar-
ráðstefnu og ætlaði ríkisstjórn íslands að
bíða eftir úrslitum ráðstefnunnar og
fresta frekari útfærslu fiskveiðimarkanna
að sinni. Hins vegar fór fiskistofnum á
Islandsmiðum þá mjög hnignandi sökum
ofveiði og eftir að afli á öðrum fiskimið-
um umhverfis nágrannalönd íslands fór
þverrandi hafi orðið yfirvofandi hætta á
að stórir flotar frystitogara og verk-
smiðjutogara mundu halda á íslandsmið.
Hann segir að sú þróun hafi hafist á ár-
inu 1971. Enn annað vandatnál var það
að talsverður tími gat liðið þar til samn-
ingur frá ráðstefnunni tæki gildi. Af þeim
ástæðum hafi ríkisstjórnin ákveðið að
færa fiskveiðimörkin út miðað við 1.
september 1972.
Lúðvík Jósepsson, fyrrverandi sjávarút-
vegsráðherra, nefnir til þrjár meginá-
stæður fyrir töfum á frekari útfærslu
efnahagslögsögunnar. í fyrsta lagi hafi
það tekið nærri sex ár að fá fullnaðarvið-
urkenningu á tólf mílna landhelginni og
ná fram friði á fiskimiðunum urn þá
skipan. í öðru lagi hafi það tafið fyrir á-
kvörðun um nýjar aðgerðir í rnálinu að í
samkomulaginu sem gert var við Breta
°g V-Þjóðverja hafi verið umdeilt mál-
skotsákvæði. Hann segir að í því hafi
verið sagt orðrétt, að ef ,,rísi ágreiningur
um slíka útfærslu (þ.e. út fyrir tólf míl-
ur) skal honum, ef annar hvor aðili ósk-
26 - Sjómannablaðið Víkingur