Náttúrufræðingurinn - 1932, Blaðsíða 20

50
NÁTTÚRUFR-
máfar, fálkar og snæuglur, og virtist þar enginn gera öðrum
mein, meðan á varpinu stóð. En hvernig fara helsingjarnir að
koma ungunum sínum niður á jafnsléttu, er þeir koma úr eggj-
unum? — því þangað verða þeir að fara. Gæsir leiða ungana.
á gras, þegar þeir eru rólfærir, og það verða þeir fljótt; en um-
fram allt þurfa þeir að komast á vatn eða sjó, til þess að læra
að synda. Þessi varpstaður er einsdæmi í sögu gæsanna.
Eins og drepið var á hér að framan, eru aðal-gæsastöðv-
arnar hér á landi meðfram stóránum, sem falla suður og norð-
ur af hálendinu (Hvítá-—Ölfusá, Þjórsá, Markarfljóti sunnan-
lands, en Blöndu, Héraðsvötnum, (Jökulsá eystri og vestri),
Skjálfandafljóti, Jökulsá á Fjöllum o. fl. norðanlands). Með-
fram öllum þessum ám verpur talsvert af gæsum, bæði uppi á
hálendinu og niðri í sveitunum. Er mönnum ókunnugt um, hvort
það er sama gæsartegundin, er verpir uppi á heiðunum, og sú,
er verpir hið neðra með ánum. í sveitunum verpir aðallega ein
og sama tegund víðast hvar um land, þ. e. stóra grágæs (Anser
anser, (L.)). Á stöku stað mun og hafa orðið vart annarrar gæsar,
akurgæsar (A. fabalis (Latham)), en tæplega mun hún verpa
hér að staðaldri; til þess verður hennar of sjaldan vart. Þá verð-
ur ekki efast um, að fyrir 100 árum síðan, varp þriðja gæsar-
tegundin á Suðurlandi, millum Mai'karfljóts og Þjórsár, þ. e.
blesgæs (A. albifrons, (Scopoli)), en síðan hefir hennar hvergi
orðið vart um varptíma, svo menn viti. Er eigi með öllu ómögu-
legt, að hún hafi flúið byggðirnar og hafist við einhversstaðar
uppi á öræfum. Hitt er víst, að þessi gæs er all-algeng meðfram
Þjórsá og Markarfljóti snemma á vorin, en þó sérstaklega á
haustin, en verið getur þó, að hún sé hér aðeins stödd sem farand-
farfugl, eins og áður var vikið að. Fjórða gæsarbegundin er
heiðagæsin (A. brachyrhynchus, Baillon), sem talin verður með-
al innlendra gæsa. Hún er hér algeng bæði haust og vor, einkan-
lega hér sunnanlands, og er hér að líkindum farand-farfugl að
einhverju leyti. Er nú vitað, að hún verpir hér á stöku stað á
hálendinu, bæði sunnanlands og norðan, en að öðru leyti eru
varpstaðir hennar hér á landi lítt kunnir ennþá. Þessi gæs er
norrænust allra íslenskra gæsa; aðalvarplönd hennar eru á Aust-
ur-Grænlandi, Svalbarða og líklega víðar í heimskautslöndunum.
Verður nánar vikið að þessari tegund síðar. Auk þessara fjög-
urra gæsategunda, sem taldar hafa verið, koma hingað að stað-
aldri árlega, vor og haust, tvær helsingjategundir: Helsingi
(Branta leucopsis, Bechstein) og margæs (B. bernicla, (L.)).