Náttúrufræðingurinn - 2008, Blaðsíða 23

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
2. rammi Vaxtarskilyrði þörunga hér við land
Þörungavöxtur er háður ýmsum umhverfisþáttum. Eftirtalin atriði
ráða miklu um vöxt norðarlega í Atlantshafi þar sem
árstíða-breytingar eru verulegar.
1. Birta, árstíðabundin og einungis yfirborðslagið nýtur hennar.
2. Hæfilega lagskiptur sjór svo svifþörungar í vexti haldist þar sem
birtu nýtur fremur en að berast niður í myrkrið við lóðrétta
blöndun.19
• Vegna lægri seltu í yfirborði en dýpra.
• Vegna upphitunar yfirborðslagsins.
3. Uppleyst næringarefni, sem eru snefilefni og þau geta gengið til
þurrðar:
• Fosfat og nítrat, sem allir þörungar þurfa.
• Kísill, sem er kísilþörungum nauðsynlegur.
4. Er næringarefnin þrýtur í yfirborðslagi kunna þau að
endurnýjast:
• Með láréttu flæði, straumum, ferskvatnsflæði og loftbornum
leysanlegum efnum.
• Með lóðréttu flæði, öldur, rastir.
• Við niðurbrot lífrænna leifa.
hagstæðar aðstæður á Suðvestur-
miðum fyrir gróðurkomu, svifþör-
ungavöxt.20 Þá hefst gróðurskeið
sem er nefnt vorblómi þörunga, þeir
vaxa hratt og næringarefnastyrkur
fellur og lágur styrkur veldur að
lokum því að það hægir á vextinum
og blómanum hnignar. Vorblóminn
tekur aðeins 10-14 daga á hverjum
stað, hann hefst almennt fyrst á
grunnslóð en færist svo út eftir land-
grunninu þegar líður á vorið.21 Eftir
vorblómann verður lagskiptingin,
sem var forsenda blómans, að hindr-
un fyrir lóðrétta blöndun sem gæti
fært næringarefnaríkan sjó upp í
yfirborðslagið. Þau ferli sem getið er
í fjórða lið 2. ramma hafa því mikil
áhrif á það hver heildarframleiðni
ársins verður.
Við frumframleiðni og öndun í
hafinu verða breytingar á styrk
súrefnis, koltvíoxíðs og næring-
arefna (3. rammi). Rannsóknir á
efnasamsetningu þörunga og breyt-
ingum sem verða á styrk efna í upp-
lausn við vöxt þeirra og rotnun hafa
leitt í ljós að efnasamsetning þeirra
er í allföstum skorðum í heimshöf-
unum. Hlutföll breytinga á fjölda
atóma af kolefni, nitri og fosfór
(C:N:P) við frumframleiðni eru því
sem næst 106:16:1. Þessi hlutföll eru
kennd við Alfred C. Redfield sem
lýsti þeim 1934.
Á grundvelli þeirra er unnt að
setja fram efnajöfnu (3. rammi) sem
lýsir tillífun og niðurbroti sem efna-
ferlum og þar með magnbundinni
bindingu á kolefni og nýtingu á
næringarefnunum fosfati og mtrati.
Redfield-hlutföllin eru mikilvægt
verkfæri við mat á niðurstöðum
mælinga á næringarefnum sem
gerðar eru í vistkerfum hafsins.
Áður en aðstæður hér við land eru
skoðaðar í þessu ljósi er rétt að
minnast þess að næringarefnin fos-
fat, nítrat og kísill eru snefilefni í
sjó og að styrkur þeirra getur orðið
afar lágur og sett þörungavexti tak-
mörk. Þau eru því nefnd takmark-
andi næringarefni. Hér við land er
ekki óalgengt að styrkur kísils verði
vart mælanlegur eftir vorblóma
kísilþörunga. Sömuleiðis lækkar
nítratstyrkur niður í ómælanlegan
styrk á sumrin þegar lagskipting er
sterk. Þörungar þurfa fleiri snefil-
efni en fosfat, nítrat og kísil til að
vaxa, t.d. afar lítið af járni. Engar
áreiðanlegar athuganir hafa verið
gerðar á styrk járns í sjó við landið,
en ólíklegt verður þó að telja að járn-
skortur takmarki þörungavöxt á
strandsvæðum við ísland. Hins
vegar eru stór hafsvæði á suðurhveli
þar sem talið er að járnskortur tak-
marki frumframleiðni og tilraunir
með áburðargjöf hafa bent til
þess.25
STRANDSJÓRINN VIÐ
SUÐVESTURLAND
Úr því sem fram kemur í 1 -3. ramma
um ólífræn og lífræn ferli má gera sér
verkfæri til að meta grunnþætti vist-
kerfa strandsjávar. Úr rannsóknum
á hrygningar- og klakslóð undan
Suðvesturlandi verður hér lýst nið-
urstöðum frá árunum 1983, 1990,
1991 og 1992 af sniðinu suður af
Krísuvíkurbjargi sem fyrr var fjallað
um (1. mynd). Athuganimar ná yfir
2. tafla. Hiti, selta ognæringarefnastyrkur, ymól/l, aðvetrarlagiísjó undan Krísuvíkurbjargi
og iám sem falla til sjávar á suéursfröndinni. - Wmter temperature, salinity and nutrient
concentrations, ymól/l, ofsea zvater south of Krísuvikurbjarg and ofsouth coast rivers.
Hiti °C - Temp. Selta - Salinity Fosfat - Phosphate Nítrat - Nitrate Kísill - Silicate
Sjór, feb.-mars * - Sea water, Feb.-March 5,77 ± 0,45 35,10 ± 0,04 0,94 ± 0,03 14,55 ± 0,31 7,99 ± 0,72
Árvatn, suðurströnd 14 - South coast rívers 0 0,99 5,5 216
* Um 270 mælingar á sjó ofan 100 m dýpis og með seltu >35,0 - Around 270 sea water samples from less than
100 m depth and with S>35.0.
103