Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 30

SKYRINGAR :
(Legend:)
POM : Komaö lífrænt efni
Húsönd
'iw Straumönd
r&SU Bleikja
*c£íS> Urriöi
Lax
/**»"> Rykmýslirfur
Bitmýslirfur
Bitmýspúpur
Vorflugulirfur
Vatnamaurar
11. mynd. Skýringarmynd afhelstu lífríkiseinkennum lindármeö upptök í stöðuvatni, Laxá
í S-Þingeyjarsýslu. Rennsli er jafnt og mikið og árvatnið auðugt af lífrœnum ögnum allt frá
upptökum. -A schematic representation of ecosystem characteristics in the lake-fed ríver
Laxá in S-Thingeyjarsýsla (N-Iceland) (Group-A ríver).
laxfiskar skipta milli sín íslenskum ám.
Sjóbleikjan einkennir fremur snauðar og
kaldar ár, laxinn fæðuríkar og heitar ár og
sjóbirtingur er í ám sem liggja þar á milli
(Sigurður Guðjónsson 1990). Þegar meðal-
laxveiði í á er borin saman við eitthvert
stærðareinkenni viðkomandi ár koma fram
mjög skýr mörk milli áa eftir uppruna þeirra
(Hákon Aðalsteinsson 1982). Ár sem eiga
upptök í stöðuvötnum og grónum heiða-
löndum skila margfalt fleiri löxum miðað við
stærð vatnasviða en dragár og lindár af
gróðursnauðum eða gróðurlausum vatna-
sviðum (10. mynd).
Ár sem koma úr stöðuvötnum og af grónu
landi hefja vegferð sína með lífrænu reki úr
stöðuvatninu og mótar það samfélög hrygg-
leysingja sem nærast á því. Dýralíf í
straumvötnum með upptök í stöðuvötnum
einkennist af bitmýi sem síar agnir úr
vatninu. Ganga fer á agnirnar þegar neðar
dregur og eykst þá hlutur rykmýslirfa sem
éta áfasta þörunga af botninum (11. mynd),
en rykmýslirfur eru algengustu þörunga-
ætur í íslenskum ám. I dragám án verulegra
stöðuvatnsáhrifa eru þörungaætur ríkjandi
og halda sinni hlutdeild niður ána (12.
mynd). í samanburði á Laxá í S-Þingeyjar-
sýslu og Svartá í Húnavatnssýslu er þessi
munur mjög áberandi. Einnig er þéttleiki
dýra í Laxá 10-50 sinnum meiri en í dragám á
vatnasviði Blöndu (Árni J. Oðinsson 1988,
Gísli MárGíslason 1991), en það márekja til
mikillar lífrænnar framleiðslu í Mývatni. í
jökulám er þéttleiki og fjölbreytni botndýra
enn minni en í dragám (13. mynd).
Annað einkenni á ám á íslandi og
hánorrænum svæðum er að lítið berst í þær
af grófgerðum lífrænum leifum, eins og sinu
og trjálaufi, sem leiðir til þess að lítið er af
botndýrum (t.d. vorflugum), sem brjóta
niður stórar lífrænar agnir, en meira af þör-
ungaætum, en þörungar vaxa vel á grýttum
botni í ám þar sem laufþekja trjáa skyggir
ekki á botninn (Petersen o.fl. 1995).
108