Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 10

SÍBiRÍA
(SLAND
COLUMBIA^O
\\ YELLOWSTONE
ASOREYJAR
DECCAN
EÞlÓPlAV'AFAR
GALAPAGOS-
EYJAR
PARANÁ
NAMIBlA
RÉUNION
TRISTAN
BOUVET
KERGUELEN
SUÐURSKAUTSLANDIÐ
3. mynd. Heitir reitir og meginlandsbasaltskildir. Basaltskildirnir eru feiknamikil hrauna-
svæði sem talin eru merki um gífurlega en tímabundna eldvirkni. Hver basaltskjöldur er
tengdur heitum reit þar sem stöðug og staðbundin eldvirkni ríkir þótt basaltskildirnir
berist burt með landreki (eftir Courtillot 1990).
miskunnarlausar vetrarhörkur. Með
samanburði við Skaftárelda telur
Courtillot að meðalhitastig við jarðar-
yfirborð hafi fallið um 3-5°C af völd-
um eldsumbrotanna á Indlandi.
Með þessar röksemdir að vopni og
ýmsar fleiri, sem of langt mál er upp
að telja, gátu talsmenn eldgosakenn-
ingarinnar skýrt hvarf risaeðlanna og
það gífurlega áfall sem lífríkið allt
varð fyrir á mörkum krítar og tertíers.
Kenning stóð gegn kenningu og um
nokkurra ára skeið hallaðist ekki á
hvor var meira sannfærandi.
MÖTTULSTRÓKAR OG HEITIR
REITIR
Til voru þeir sem reyndu að sameina
báðar kenningarnar. Þeirra skoðun var
sú að árekstur utan úr geimnum hefði
komið eldvirkninni af stað, smástirni
eða halastjarna hefði skollið á jörð-
inni og að Deccan Traps væri hrúðrið
yfir sárinu sem af hlaust, ef svo mætti
segja. Ymislegt mælir á móti þessari
hugmynd. I fyrsta lagi benda útreikn-
ingar ekki til þess að árekstur sem
þessi geti komið verulegri eldvirkni af
stað og í öðru lagi staðhæfir Court-
illot að eldvirknin hafi byrjað á rétt
segulmögnuðu skeiði nokkur hundruð
þúsund árum áður en setlagið fræga á
mörkum krítar og tertíers myndaðist
við andhverfa segulstefnu. En hvað
olli þá þessum gífurlegu hamförum
jarðeldanna? Courtillot átti svar við
því enda leitar hann lausna á öllum
grundvallarspurningum, eins og mikl-
um kenningasmiðum er tamt. I stað
þess að skima út í himinblámann rýndi
hann djúpt í iður jarðar. Möttulstrókar
eru fyrirbrigði þar sem heitt seigfljót-
andi efni stígur upp undir jarðskorp-
una af miklu dýpi. Upp af stróknum er
heitur reitur á yfirborðinu, þar er jarð-
hiti og eldvirkni. Einn af þessunt reil-
4