Samvinnan - 01.06.1949, Blaðsíða 10

inn við. Rakinn er lauslega æfirferill
hans og starfssaga. En þó er raunar fátt
sagt um manninn sjálfan. Honum
verður bezt lýst með einu orði: Hann
var skáld. Allir hans beztu eðlisþættir
eru nátengdir skáldhneigð hans og
skáldgáfu.
Atvik réðu því að hann ólst upp í
Mývatnssveit og varð bóndi. Þessi at-
vik hafa skapað Ijóðum hans vettvang,
og gefið þeim sérkennd. En hefði hann
verið annars staðar alinn hefði hann
hlotið að yrkja einhver andleg verð-
mæti. Það var hins innsta þrá og dýpsta
eðli. En hann yrkir eigi aðeins ljóð
sín, hann lifir í ljóðum sínum og þau
í honum. Margur hefur ort fagurt
kvæði til átthaganna, en yfirgefið þá
síðan. Slíkt var fjarri Sigurði. Ástin til
sveitarinnar heillar hann heim tvítug-
an með ljóð á vör, heldur honum föst-
um heima, unz hann fellur sjötugur.
Ekki hafa aðrir betur ort til fjalla og
öræfa. En honum nægir ekki að varpa
orði á öræfin, hann vill lifa með öræf-
unum, sem einn hluti þeirrar nátt-
úru. Hann fer til Englands snögga ferð
með sauðaskipinu haustið 1900. Á
heimleið er hann milli vonar og ótta
um það, hvort hann komi nógu
snemma heim til að fara í eftirleit til
Grafarlanda og Herðubreiðarlinda.
Hann fór þá fyrstu eftirleitarferðina
og var með „Fjalla-Bensa“. Þessari
ferð hefur hann lýst með máttugum
og myndauðgum stíl, svoaðbókmennt-
ir okkar eru einum gimsteini ríkari, af
því að ferðin var farin. Margar vetrar-
ferðir fór hann síðan á öræfin. Sam-
ferðamenn lians róma þol lians og
þrautseigju, og höfðu á orði, að frekar
mundi Sigurður Jónsson deyja stand-
andi, en gefast upp að ná setti marki.
Sigurður orti um lietjur, þol, þraut-
seigju og manndáð. En hetjuljóð stofu-
skáldsins verða Iijóm og kaldur hljóm-
ur hjá hetjuljóðum hetjunnar sjálfrar.
Hetjudáðir öræfafara, þvílíkra sem
Sigurðar á Arnarvatni, eru engu
ómerkari eða minni mannraun, en líf
fornkappans eða hermannsins. Hann
yrkir um glímuna, bregður upp
skyndimyndum fornsagna og þjóð-
sagna, lýsir leiftursnöggum tökum og
sveigjum og heimfærir að lokum til
mannlífsins:
„Æfin öll er glíma
ósamþýddra krafta
milli misjafns tíma
milli frelsi og hafta“.
Við vitum, að hann var sjálfur svo
knár glímumaður, að hann bjargaði á
Möðruvöllum lilut yngri bekkjar gegn
hinum eldri. Hitt vitum við einnig
hve hann var ótrauður og sterkur á
svellinu alla æfi í glímunni miklu
milli frelsis og hafta.
Hann kvað skautaljóð, lofsöng
íþróttarinnar, hinna snöggu við-
bragða, hins mikla hraða, þar sem
hugurinn er viðbúinn og hver vöðvi
háspenntur. Enginn yrkir þannig
nema sá, sem hefur notið einhverrar
þeirrar íþróttar, sem altekur alla
krafta sálar og líkama.
Hann yrkir: „í önn dagsins" og lýsir
því, hvernig kvæðið fæðist við starfið.
„Er sveittur stend eg og sólu brenndur
um sumar stund
og vinn sem endist, með hraðar
hendur og hreifa lund,
svo undra margt fyrir andann ber
sem erfiðið bjart þá gjörir mér“.
„Er sezt eg inn við vetrarvinnu, mín
vitja þar
þær fleygu myndir, sem fyrir í skyndi
í flokkum bar
og fóstrað eitt getur vort fagra land
þá fer eg og set um þær stuðlaband".
Sigurður var innsýnn í ljóðum sín-
um og heldur dómsdag yfir sjálfum
sér. Hann var oft þögull maður að
verki og innibyrgður. Hann finnur
þetta bezt sjálfur og kveður um þögn
sína:
„Hún var mín vörn, mín brynja
svo varð mér ekki að stynja
í áheyrn lýðs að særðra sið“.
Erfiminningar, bæði í ljóði og lausu
máli, eru merkur þáttur í íslenzkum
bókmenntum. Sigurður orti mörg erfi-
ljóða. Þar koma glöggt fram skoðanir
hans á mannlífinu og skarpar, lilut-
lausar mannlýsingar. Eg minnist þess
að þeir nafnar, faðir minn og Sigurður
á Arnarvatni, voru oftast andstæðingar
í stjórnmálum, og greindi oft á innan
héraðs. En eftir föður minn látinn yrk-
ir Sigurður eitt sinna beztu erfiljóða.
Hann mat mennina eftir manngildi,
en eigi hinu, hvort þeir stóðu með
honum í flokki.
Flest ljóð Sigurðar eru stutt. Þar er
allt meitlað og heflað, ein mynd eða
líking með glöggum dráttum, ekkert
of eða van. En þó hefur hann ort nokk-
ur stór kvæði eða ljóðaflokka. Elzti
stóri kvæðaflokkurinn er Herðubreið,
allur með sama bragarhætti, magn-
þrungið kvæði, þrjátíu löng erindi og
skiptast að efni í þrjá meginkafla.
Fyrsti hlutinn er náttúrulýsing, dýrleg
drápa til drottningar fjallanna, Herðu-
breiðar og öræfanna. Miðhlutinn er
helgaður Fjalla-Eyvindi, saga útlagans
rakin af sálrænum skilningi, og er Sig-
urður fyrstur til að gera Eyvind að
yrkisefni. Síðasti hlutinn er heim-
færsla: „Herðubreið er ættland okkar“
— „Eyvindur er þjóðin mín“. Kvæðið
birtist fyrst 1904 og var þá fyrst full-
smíðað, en samning þess var hafin fyr-
ir aldamót. í þessu mikla kvæði tekur
Sigurður fyrir þrjú hugðarefni sín:
náttúruna, sögu landsins og manneðl-
ið.
Sumarið 1948 flytur Sigurður mik-
inn kvæðabálk undir fleiri háttum, við
vígsluna á Jökulsárbrúnni. Nær því
hálf öld er þá liðin frá því að hann hóf
að yrkja kvæðið um Herðubreið. Síð-
asti Ijóðabálkurinn hefur efalaust ver-
ið ortur með meiri hraða. En þó gætir
þar hvorki smíðagalla né ellimarka.
Samur er æskublær hugans á báðum
ljóðabálkunum.
Margoft hafa ljóðabækur skálda
valdið vonbrigðum, þar hefur of
margt verið tínt til, svo að perlurnar
verða torfundnar. Sigurður á Arnar-
vatni hefur gefið út tvær ljóðabækur.
Þar finnst manni engri ljóðlínu ofauk-
ið. Þetta sýnir í senn listasmekk skálds-
ins og gagnrýni á eigin verk.
Sigurður hefur ekki verið afkasta-
mikill rithöfundur á óbundið mál, en
flest ber það snilldarbrag. Bezt láta
honum frásagnir, og verður að harma,
að eigi er fleira til frá hans hendi slíkra
hluta. Annar bóndi og stórskáld, St. G.
St., getur þess í bréfi, að hann yrki
frekar ljóð en óbundið mál, vegna þess
að það taki minni tíma að tjá hugsun
í ljóði. Svo mun einnig hafa verið farið
fyrir Sigurði. Hinn þögli verkamaður
orti við búsönn, meitlaði ljóð og hefl-
aði, og þurfti skammri stund að eyða
við skrifborðið.
Hér er ekki rúm til að rekja skáld-
skap Sigurðar, svo semskildi. Einhvern
10