Samvinnan - 01.06.1949, Blaðsíða 24

GR3SNLENZKI VEIÐIMADURINN
, (Framhalcl af bls. 13)
færa menn sér það, að selurinn neyð-
ist til að koma öðru hvoru upp í vakir
til að anda. Veiðimaðurinn bíður þol-
inmóður við vökina. Það er oft níst-
andi kuldi, en hann þorir ekki að
hræra ,legg né lið. Það gæti marrað í
snjónum, og selurinn heyrt það niður
í sjóinn. Þá leggur hann taíarlaust á
flótta, og þá liefst ný og löng bið.
Hver selur kemur upp í margar vakir
eða öndunarop til skiptis og hvert
öndunarop er einnig notað aE fleiri en
einum sel. Hvernig þeir finna opin í
myrkri er ráðgáta. Öndunaropin eru
mjög lítil um sig að ofan, en víkka eft-
ir því sem neðar dregur, svo að selur-
inn getur rekið höfuðið upp í gegnum
opið og fengið sér ferskt loft. Þegar
veiðimaðurinn verður var við selinn
niðri í opinu, verður hann að gæta
þess að greiða höggið, þegar selurinn
er nákvæmlega undir sjálfu opinu.
Hann rekur þá skutulinn niður um
opið í blindni og hæfir liöfuð selsins
og deyðir hann oft í sjálfu högginu.
(Selir eru mjög viðkvæmir fyrir höf-
uðhöggum og falla oft í svima við lít-
ilfjörleg högg). Sé um stærri sel að
ræða, reynir oft mikið á vciðimann-
inn, og sigurinn getur orðið langsótt-
ur. Selveiði við öndunarop reynir ekki
einungis á þolinmæðina, það krefst æf-
ingar og leikni að greiða höggið rétt
og á réttu augnabliki.
Einungis þeir selir, sem búnir eru
sterkum klóm, eru færir um að halda
öndunaropunum opnum, því að þcir
verða stöðugt að krafsa og klóra í hol-
urnar, svo að þær frjósi ekki saman
eða verði of litlar.
Þeir selir, sem engar klær hafa,
verða að halda sig við opinn sjó. Til
þeirra teljast rostungarnir. En í þess
stað eru þessir stóru selir svo höfuð-
sterkir, að þeir geta brotið ís neðan frá
með liöfðinu, sem er svo sterkur, að
fullorðinn maður getur ekið hann á
hundasleða sínum. Þetta notfæra
menn sér við rostungsveiðar á ís.
ROSTUNGURINN lifir á skeldýr-
um, sem hann grefur upp úr
sjávarbotninum með höggtönnum
sínum. Hann plægir upp botninn, og
kemur þá upp leir og skeljar. Þetta
tekur hann milli hreyfanna og syndir
upp á við. Svo fer hann að nudda
skeljunum milli „lófanna“ svo að þær
brotna, og steinar, skeljabrot og leir
sökkva aftur til botns. En sjálfur skel-
fiskurinn sekkur mjög hægt eða ekki.
Rostungurinn getur á sinn hátt skilið
hismið þannig frá kjarnanum. Menn
hafa aldrei fundið skeljabrot í rost-
ungsmaga, en það er vísindamönnum
mikið undrunarefni.
En þar eð rostungurinn þarfnast
skeldýra, verður hann að halda sig þar,
sem ekki er of mikið dýpi, og það er
sjaldan langt undan landi. Á veturna,
þegar stórstraumsflóð eða óveður brýt-
ur upp ísinn, bíður veiðimaðurinn ró-
legur þar til lægir á ný. Þá leggst á
einni nóttu mannheldur ís. Þegar svo
rostungurinn leitar upp og keyrir höf-
uðið upp í gegnum ísinn tii þess að
anda, ldeypur veiðimaðurinn til og
rekur skutulinn í hálsinn að aftan eða
liina þykku efrivör rostungsins. Þá er
vandinn að missa ekki rostunginn aft-
ur. Þá verður að reka járnflein niður
í ísinn, sem veiðilínunni er brugðið
um. Rostungurinn er rammur að afli.
Komi það fyrir, að rostungurinn
hafi haldið sig of lengi inni í einhverj-
um firðinum, og ísinn sé orðinn svo
þykkur, að hann megni að brjóta hann
með höfðinu, þá verður hann að klifra
upp á ísinn og leggja leið sína út eftir,
þar til liann kemur í opinn sjó. Þá
gefst tækifæri, sem veiðimaðurinn vill
ógjarnan láta ganga sér úr greipum.
Slíkan „ferðalang" er auðvelt að yfir-
buga.
Og svo er annar stórviðburður, sem
veiðimanninn dreymir um árum sam-
an. Og það er, ef svo ber til, að þykkan
ís hefur skyndilega lagt svo langt til
liafs, að rnikill fjöldi náhvela og
mjaldra hafi lokast inni.
Þá berjast dýrin hvert við annað um
öndunaropin. Þau geta ekki skriðið
upp á ísinn, en berjast upp á líf og
dauða um lífsloftið. Og séu Eskimó-
arnir í nánd, þá gefst þeim auðfengin
veiði. Hin ógæfusömu dýr sýna þá
hvorki ótta né veita mótspyrnu, öl 1
þeirra viðleitni snýst um það að fá loft
í lungun.
Grænlenzki veiðimaðurinn verður
að vera fljótur að bera sig um. Hvort
sem um er að ræða bát eða sleða, þá
verður hann að geta komizt þangað,
sem veiðidýrin lialda sig. Þess vegna
hefur danska stjórnin allt fram á síð-
ustu daga lagt mikla áherzlu á að
dreifa landsfólkinu sem mest. Á
Grænlandi eru því um 170 verzlunar-
staðir til þess, að þéttbýlið verði ekki
of mikið á fáeinum stöðum, og geri
það að verkum, að of erfitt verði að ná
til veiðidýranna.
Nú er þetta að breytast. Nú minnk-
ar veiðin ár frá ári, og veiðimaðurinn
gerist fiskimaður. Þetta fylgir þéttbýl-
inu. En framvegis munu samt vaxa
upp menn, sem í öllu eðli sínu og inn-
ræti eru veiðimenn, og það mun ævin-
lega verða heimkynni fyrir slíka menn
á Grænlandi.
Hitt er misskilningur, ef menn
halda, að grænlenzki veiðimaðurinn
yfirleitt búi í snjóhúsum á veturna.
Um 300 manns á Grænlandi nota snjó-
hús. Telji maður svo frá konur og
börn, því að ekki byggja þau snjóhús,
þá eru m. ö. o. ekki nema nálægt 80
menn á Grænlandi, sem kunna að
byggja þessar hentugu vistarverur,
sem er auðvelt að koma upp, hlýjar og
úr ódýrasta byggingarefni í heimi.
Það er norður við Thule, sem hinir
eiginlegu Eskimóar búa nú, það er að
segja þeir, sem stunda veiðar að forn-
um hætti, á húðkeip á sumrin, á ís á
veturna. Þar með telst bjarndýraveiði,
sem ekki er hægt að stunda að gagni
nema með notkun hundasleða. Jafn-
vel refir, sem mikið er af á þessum
slóðum, verða ekki veiddir nema með
hundasleðum, og þarf að sækja veið-
ina langar leiðir. Það þarf einnig
mikla æfingu og lagni til að setja snör-
ur svo að vel fari. Menntun veiði-
Ljósmyndir í þessu hefti:
Forsíðumyndin, af Churchill, lánuð
af New York Times Photos. Sömu-
leiðis myndirnar í greininni: Churc-
hill listamaður. Myndir með grein
Peters Freuchen, frá Grænlandi, eru
eftir danska ljósmyndarann Jette
Bang. Myndir af haferni og arnar-
ungum eftir Björn Björnsson á Norð-
firði. Mynd af Sigurði á Arnarvatni er
eftir Guðna Þórðarson. Aðrar myndir
lánaðar af ýmsum aðilum.
24