Samvinnan - 01.03.1951, Blaðsíða 8

betlibréf. Nýgiftu hjónin bjuggu í
vegarskurðum og auðum kjallara-
skotum og betluðu sér líf og leið yfir
þvera Evrópu, en jafnframt opnuðu
þau eftir beztu getu augu litla drengs-
ins síns, hans Jankó, fyrir leyndar-
dómum viðskiptafræðinnar í þessari
starfsgrein.
„Geymdu hvern eyri,“ sagði Pry-
sky. „Taktu aðeins við peningum en
láttu þá aldrei af hendi. Karlmenn
eru heimskingjar.en konur eru þó enn
fáráðari. Skríddu fyrir þeim og þér
mun verða gefið báðum höndum.
Enginn neitar soltnum manni um mat.
Kauptu aldrei neitt, ekki einu sinni
brauð, og geymdu allt, sem þér á-
skotnast, í belti þínu.
Etelka lézt í Prag. Jan Prysky lézt
á fátækraheimili í Hamborg. Jankó
rannsakaði klæði hans gaumgæfilega
og fann þar tíu þúsund franka í gulli
og verðbréfum. Hann hafði numið
listina til hlítar af föður sínum, og
þess vegna lét hann lík föður síns
liggja þar sem það var komið, svo að
bæjaryfirvöldin fengju að annast út-
förina. Hann spennti beltið um grann-
ar lendar sínar og gekk út á götuna,
og þegar hann sá prúðbúna konu með
góðlegt andlit ganga hjá í mannfjöld-
anum, kveinaði hann til hennar:
„Náðuga frú, í guðs bænum gefið
mér skilding.“
„Vesalings drengur, en hvað þú ert
magur,“ sagði konan.
Jankó lagði þetta á minnið, og þess
vegna gætti hann þess að borða svo
lítið, sem honum var unnt. Arið 1835,
þegar sonur hans fæddist, var hann
kallaður „Höfuðkúpan“ í öllum fá-
tækraheimilum. Hann var grindhor-
aður, fölur og tekinn og minnti á lík.
Karl sonur hans var með kryppu á
herðum. „Guði sé lof,“ sagði Jankó.
„Þessi kryppa er verð þyngdar sinnar
í gulli og vel það.“
Og það var hún sannarlega. Karl
óx upp og varð svo slunginn í Iist
sinni, að undrum sætti. Jankó var
hreykinn af honum. Hitli kroppinbak-
urinn leiddi föður sinn örvasa um
markaðstorg Mið-Evrópu, grét og
barmaði sér sáran: „O, gefið skilding,
aðeins fáeina aura handa devjandi
föður mínum. Sýnið meðaumkun.“
Eymd þeirra var svo augljós og gekk
mönnum svo að hjarta, að jafnvel
soltnir verkamenn gáfu þeim síðustu
brauðskorpuna sína.
Einu sinni þegar þeir voru í Dres-
den, gekk fátæk og mögur kona fram
hjá þeim. Hún var blá í kinnum af
kulda, því að frostið var geysihart, en
samt tók hún sjalið af herðum sér,
sveipaði því um drenginn og sagði:
„Þú þarfnast þess fremur en ég, bless-
að barnið. Guð blessi þig.“ Jankó
sagði oft með innilegu föðurstolti:
„Faðir minn var flestum færari í
starfinu, og ég er nú heldur enginn
auli, en þessi strákur skýtur okkur
báðum ref fyrir rass.“
Jankó dó árið 1870 og lét eftir sig
fjörutíu þúsund mörk. Og hann lét
annað eftir sig, sem var raunar enn
meira virði. Það var mállaus og löm-
uð ekkja. Karl ók henni í sliguðum
hjólbörum borg frá borg. En sagan
segir ekki, hvernig henni leið á því
ferðalagi, því að hún gat ekki talað.
Hún lifði tíu ár eftir dauða Jankós.
Karl rakaði saman fé hjá ótal hjálp-
arstofnunum með því að sýna volæði
hennar, og honum bjó einlæg sorg í
huga, þegar hann varð að skilja við
andað lík hennar í Chemnitz. Hann
hafði ekið því á börunum sínum frá
dyrum til dyra í þrjá daga, kveinað
hátt og betlað peninga fj'rir útför-
inni. En svo varð hann að skilja það
eftir í húsasundi, ,því að heitt var í
veðri.
Karl gekk sannarlega á vegum
hamingjunnar. I austur-þýzku sveita-
þorpi rakst hann á stúlku, sem var
krypplingur. Höfuð hennar og bolur
voru af eðlilegri stærð, en fætur og
haridleggir voru aðeins tólf þumlunga
langir. Hann bað hennar þegar og
fékk jáyrði. Hún fylgdi honum, og í
sambúð þeirra var allt heilbrigt og
heiðarlegt, svo að enginn gat hengt
hatt sinn á. Þau voru löglega gefin
saman, og bæjaryfirvöldin efndu til
brúðkaupsveizlu aí einskærri mann-
gæzku. Einhver forríkur greifi gaf
brúðinni meira að segja hundrað
mörk — svo sem fyrir brúðarskartinu.
Jóhann sonur þeirra fæddist árið
1879. Þegar hér var.komið neyddist
Karl til þess að breyta allmiklu af
gullmynt sinni í seðla. Svo tötraleg-
ur, óhreinn og fyrirgengilegur sem
hann var, bar hann þá í belti sínu,
hvorki meira né minna en eitt hundr-
að þrjátíu og fimm þúsund mörk í
peningum. Og þetta átti Jóhann son-
ur hans að erfa allt saman.
Karl lagði sig allan fram um upp-
eldi Jóhanns sonar síns. Hann kenndi
honum að kveina og barma sér á rétt-
an hátt, afmynda andlit sitt sem af
þjáningu og sýna með lítilli axlahreyf-
ingu hina sönnu auðmýkt. Hann
kenndi honum líka að láta höfug tár
renna niður kinnarnar, hvenær sem
hann vildi.
Jóhann gat raunar ekki talizt van-
skapaður, þótt hann væri töluvert
kynlegur útlits. Líkaminn var undra-
lítill en höfuðið furðustórt. Munnur-
inn var lítill en augun stór og brún.
Jóhann virtist alltaf þjást af þungri
en leynilegri sorg. Karl sagði, að þetta
væri afbragð. „Fólk þreytist á að
hlusta á menn kveina um sult. Það
þreytist líka á að horfa á kryppur,
bæklun og hækjur. En það þreytist
aldrei á þungri og leymlegn sorg eins
og þeirri, sem þessi drengur ber utan
á sér. Nei, það er sannarlega óþrjót-
andi gullnáma.“
Já, það mátti nú segja. Hið stóra
höfuð Jóhanns með þungu augnalok-
unum og stóru augunum var sannar-
lega fullt af peningum. Hann hafði
auðveldlega fé út úr styrktarstofn-
unuin fræðimanna og trúarfélaga, —
jafnvel úr sjóði til hjálpar illa stæð-
um rithöfundum. Hann hlaut tvö
hundruð gullmörk úr sjóði þessum
fyrir framan nefið á fátækum og
gömlum heimspekingi, sem fékk neit-
un, þótt lífsstarf hans væri rit um
heimspeki í sjötíu bindum.
Þegar heimsstyrjöldin fyrri brauzt
út var Jóhann staddur í Amsterdam.
Þar gekk starfsemin heldur treglega.
Að vísu tókst honum alltaf að fá eitt-
hvað ofan í sig og honum tókst líka
að fá að skulda gamalli og fátækri
konu konu leigu á kjallaraholu. Hon-
létti stórum þegar stríðinu lauk, og
hann gat aftur haldið yfir þýzku
landamærin á þekktar slóðir, þar sem
hann kunni góð skil á fólkinu og mál-
inu.
En nú var allur landslýðurinn blá-
fátækur. Jóhann dróst áfram til
Berlínar, en ástandið í þessari stóru
og glæsilegu borg var í sannleika öm-
urlegt. Matur var þar að kalla ófáan-
(Framh. á bls. 26)
8