Andvari - 01.01.1972, Blaðsíða 46

44
JÓN GÍSLASON
ANDVARI
Á einum stað í ritum sínum bregður Platón upp svipmynd úr nýjum íþrótta-
skóla, sem verið var að vígja. Sokrates er látinn segja frá: „Þegar við komum
inn, varð ljóst, að drengirnir voru að enda við að færa fórn. Var þessurn þætti
hátíðaba'ldanna nærri lokið. Þeir voru allir í hvítum klæðum, drengirnir, og voru
margir að leika sér að teningakasti. Flestir voru á ytri leikvanginum að skemmta
sér. En nokkrir voru í einu horni búningsherbergisins að kasta teningum. Tóku
þeir teningana upp úr litlum tágakörfum. Aðrir stóðu í hring umhverfis og vom
að horfa á. Meðal þeirra var Lýsis. Þar sem hann stóð rneðal hinna drengjanna,
krýndur blómsveig, var hann sem dýrleg sýn, og þó var hann eigi síðri að
góðleik en fegurð “
Sveinninn Lýsis kannast við tilvitnun í kviður Hómers, og hann hefur jafn-
vel komizt í einhverja snertingu við ritsmíðar spékinga, sem halda þ\rí fram,
að það, sem er líkt, hljóti að laðast hvert að öðru. „Það em mennirnir," segir
Sókrates, „sem eru að tala og rita urn náttúruna og alheiminn" (Lysis IV).
Unglingafræðslu frá 14—18 ára aldri gátu aðeins synir auðugra manna orðið
aðnjótandi. Námsgreinir, sem kenndar voru unglingum á jressum aldri, vom
stærðfræði, bókmenntagagnrýni, eitthvað í náttúrufræði og eðlisfræði. Þá voru
lög Aþenuborgar og stjórnskipan ein kennslugreinin, ennfremur heimspeki, eink-
um siðfræði, stjórnspeki, háspeki og síðast, en ekki sízt, mælskulist.
Átján ára að aldri varð hver frjálsborinn Ajreningur að gegna herskyldu í
tvö ár. Fyrra árið voru nýliðarnir í Aþenu, en hið síðara voru þeir í varðstöðvum
við landamærin. Mun á þessu herskyldutímabili lítið tóm hafa gefizt til náms
eða annarra andlegra iðkana. En eftir að her Aþenuborgar mátti heita úr
sögunni, þegar landið var komið undir yfirráð Makedóníumanna, tóku ungir
menn á aldrinum 18—20 ára að ssékja fyrirlestra í heimspeki og bókmenntum.
Mætti því að vissu leyti kveða svo að orði, að háskólanám hafi leyst herþjónilstu
af hólmi. Urðu þessir „háskólar“ Ajrenuborgar, ef svo mætti kalla þessa æðri
skóla, brátt frægir, og sóttu ]>á einnig margir auðugir útlendingar.
Af framansögðu er ljóst, að s’kólar Ajrenuborgar skiptust í þrjú stig: barna-
skólastig, 6—14 ára, unglingastig, 14—18 ára og loks e. k. háskólastig, 18—20 ára.
A öllum þessum skólastigum voru íjiróttir og alls konar líkamsæfingar iðkaðar af
kappi. Þetta var haft að orðtaki um verstu tossa: „Hann er hvorki syndur né læs.“
Annað orðtak hljóðaði svo: „Fyrst cr að stinga sér til sunds, svo er að lcsa.“
III
Grikkir voru, sem kunnugt er, rniklir fegurðardýrkendur. Um það bera óræk-
astan vott þær leifar grískrar myndlistár, sem öldur tímans hafa skolað á fjörur
ýmissa safna. Ekkert vakti þó meiri aðdáun jicirra en fagur mannslíkami. Því