Andvari - 01.01.2003, Side 96

94
ÞÓRIR ÓSKARSSON
ANDVARI
ast á annan veg en lesendur boðsbréfsins gátu vænst og allt í þá átt að marka
Fjölni ótvíræða sérstöðu í íslenskri bókmenntasögu 19. aldar sem gagnrýnu,
þjóðernislegu og þjóðfélagslegu riti með fjölmörgum metnaðarfullum og rót-
tækum nýjungum í fagurfræði og skáldskap. Ólíkt því sem boðsbréfið gaf til
kynna tók Fjölnir ekki nema að litlu leyti upp þann efnis- og hugmyndaþráð
sem upplýsingarmenn höfðu spunnið í tímaritum sínum heldur varð miklu
fremur málgagn ýmissa viðhorfa sem oft hafa verið talin andstæð upplýsing-
arstefnunni. „Fjölnir kom fram á sjónarsviðið undir gunnfána rómantísku
stefnunnar“, skrifar Aðalgeir Kristjánsson í nýlegu riti um ævi og örlög
íslendinga í Höfn og er ekki einn um þá skoðun.9
Óhætt er að segja að Fjölnir hafi strax vakið athygli, bæði fyrir efni sitt og
ytra útlit sem hvort tveggja má taka sem vísbendingu um fagurfræðileg
sjónarmið útgefenda. Ritið komst að vísu aldrei í hálfkvisti við þau erlendu
tímarit 19. aldar sem lögðu mesta rækt við fagrar leturgerðir og myndskreyt-
ingar en hér á landi sætti yfirbragð fyrsta árgangsins engu að síður nokkrum
tíðindum og urðu meira að segja þeir sem gagnrýndu efni hans hvað ótæpi-
legast að viðurkenna að bókin væri prýðilega af hendi reidd: „það má með
öllum sanni um hana segja, að hún sé snotrast búin og fríðust flestra, eður
allra okkar bóka“, skrifaði ritdómari Sunnanpóstsins, Eiríkur Sverrisson
sýslumaður, sem að öðru leyti fann að flestu því sem bókin hafði að geyma.10
Ekki aðeins var kápan prýdd koparstungum, - fyrirsögnin var römmuð inn
með rósaflúri og á bakhlið var lítil mynd af býkúpu í blómagarði -, heldur
var pappírinn líka vandaður og letrið stórt og vel valið. Þá voru spássíur
venju fremur breiðar, langt á milli lína, kaflafyrirsagnir skýrar og yfirleitt
hófst hvert verk, ritgerð, saga eða ljóð, á nýrri síðu.
Það loftaði því vel um textann og jafnvel fullvel að dómi Tómasar
Sæmundssonar. í löngu og greinargóðu bréfi til Jónasar Hallgrímssonar frá
6. september 1835 viðurkenndi hann reyndar að útlit tímaritsins væri
„smekkfult út af fyrir sig“ (147). Hitt væri engu að síður ljóst að útlitið svar-
aði ekki upphaflegum tilgangi ritsins: að vera söluvænlegt með því að bjóða
kaupendum mikið lesefni fyrir lítið fé. Ekki væri hægt að ætlast til þess að
fátækur íslenskur almenningur borgaði með glöðu geði fyrir þann lúxus sem
stórþjóðir eins og Frakkar og Englendingar notuðu aðeins við sérstök við-
hafnarverk. Hann væri á höttunum eftir bók en ekki pappír (145). A þessi
sjónarmið Tómasar féllust samritstjórar hans og það möglunarlaust eftir því
sem best verður séð. í seinni árgöngum Fjölnis voru blaðsíður að minnsta
kosti mun þéttari en í hinum fyrsta, spássíur minni og letur smærra og línur
þar af leiðandi bæði lengri og fleiri. Allt þetta var líkara því sem almennt
hafði tíðkast í íslenskum tímaritum.
Hafi ytra útlit fyrsta árgangs Fjölnis borið með sér nýjar og framandi hug-
myndir um fegurð og smekkvísi birtist þessi afstaða ekki síður í sjálfum text-