Andvari - 01.01.2003, Page 133

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI" KVEÐSKAPUR
131
sem eru eldgamalt og séríslenskt bragform en um leið líkt evrópskum kveð-
skap um aldamótin 1900, sem yfirskin til að yrkja „fremur eftir geðþótta en
ákveðnu kerfi eins og venja var í hefðbundnum kveðskap“.42 Með því að nota
bragform sem í huga flestra íslendinga á þeim tíma tengist þulum43 skapar
Hulda e. k. sjónhverfingu, sem tengir í huga samtíðarmanna hennar kveðskap
hennar fomri og séríslenskri hefð. Frjálslyndi í formi, sem er að mörgu leyti
áhrif erlends samtíðarkveðskapar, fær þar með á sig allt að því þjóðemisblæ,
sem er sérlega mikilvægt á tíma sjálfstæðisbaráttu Islendinga. En allt þetta
leiðir fyrir sitt leyti til þess að formið á kvæðum Huldu „meiðir ekki brageyra
nokkurs manns og [...] enginn ritdómari hefur nokkuð að athuga við frávik
hennar frá rímhefðinni. Þvert á móti er henni alls staðar hælt fyrir lipra og
létta kveðandi og óbrigðulan skáldskaparsmekk.4144 Þetta gildir meira að
segja ekki eingöngu um þuliájóð Huldu heldur um mörg önnur, t. d. þau sem
eru tengd vikivökum - og þau sem tengjast ekki beint neinni þjóðkveð-
skapargrein en Hulda kveður frá eigin brjósti.
.. .og lausa byggingin
Önnur algeng skoðun er sú að skáldkonurnar sem komu fram með þululjóð
eftir aldamótin hafi notfært sér losaralega byggingu „gömlu þulnanna“ til
þess að brjóta þá rökréttu hugsun sem einkenndi ljóð skálda 19. aldar og tjá
í sínum kveðskap ljóðrænu tilfinninga, hugrenninga.45 Stenst þessi skoðun
betur en sú um „laust form“ þululjóða 20. aldar?
Síðmiðaldaþulur eru romsur af stökum minnum og samfellum þeirra og
geta verið með tvennu móti. Annars vegar eru upptalningar nafna (kúa- og
áanafna, bæjaheita, jólasveina- og mannanafna o.s.frv.), oft með stuttum inn-
gangi og lokaorði. Hins vegar geyma margar síðmiðaldaþulur einhvers konar
frásagnir, stundum tiltölulega skýrar (eins og í þulunni „Leit eg upp til
himna“, sem vitnað var í hér að framan), oftar ruglingslegar, þar sem stakar
línur eða samfellubútar ná stundum saman, en enginn þráður er í heildinni.46
I slíkum þulum er algengt að minni og stærri samfellur af svipaðri gerð bæt-
ast í romsu hvert eftir annað þannig að e. k. frásagnartengsl myndast; en
ósjaldan kemur fyrir að næsta minnið í romsunni stendur í beinni mótsögn
við það sem á undan fer eða stök minni loða saman án þess að standa í
beinum merkingartengslum, t. d. einfaldlega vegna þess að þeim er skipað
saman í einhverri allt annarri þuluheild. Bygging síðmiðaldaþulna er því
sannarlega losaraleg.
Tilgangurinn með slíkri laustengdri samfellu er varla að segja samfellda
sögu; því má ekki telja þulur síðmiðalda til epíkur, en þó eru þar frásagnar-
einkenni fyrir hendi.