Fálkinn - 04.04.1941, Qupperneq 5

F Á L K I N N
5
af honum ráðin og hefja undan-
hald. Og nú ljetu Tyrkir Grikki
elta sig út á ófrjóu sljetturnar
fyrir sunnan Ankara.
Viðureignin náði hámarki
með orustunni við Sakaria-á.
Blóðbaðið hófst 24. ágúst 1921
og stóð látlaust í þrjár vikur.
Grikkir rjeðu til áhlaups við
eina vaðið á ánni og kómust
yfir hana á breiðu svæði. Jafn-
framt reyndu þeir að ná land-
inu milli Tyrkjahers og Ankara,
einu undanhaldsleiðinni, sem
Tyrkjum stóð opin. Orustan
stóð dag og nótt. Ismet tók á því
sem hann átti til, að fá upp-
reisn fyrir ósigurinn við Afiun
Karahissar. Hann varð þveng-
mjór og vökunæturnar ristu
fangamark sitt á tært andlitið.
En liann stóðst og honum tókst
að lialda velli. Áhlaupsorka
Grikkja þverraði smám saman.
Hinn 14. september sá gríski
herforinginn að blóðbaðið var
unnið fyrir gíg og Ijet undan
síga.
1V| Ú VAR síðasti þátturinn eft-
' ir- Grikkir liöfðu búið
ramlega um sig austar. Þar
bjuggust þeir við höfuðsókn
Tyrkja. En Ismet Pasha lá ekk-
ert á. Hann ljet hersveitir sínar
búa vel um sig andspænis
grísku stöðvununi. Þar gróf
hann skotgrafir og beið. Hann
gerði ráð fyrir að þvi lengri
sem biðin yrði því linari mundu
Griklcir verða. Nýi gríski yfir-
herstjórinn sat i Smyrna og
lifði þar í svalli og sukki. Liðs-
foringjar hans fóru að dæmi
hans eftir bestu getu. Allur agi
fór forgörðum í iðjuleysinu.
Tyrkir biðu nærri því heilt ár.
Loks voru fallbyssurnar látnar
tala á ný. Ismet ætlaði að koma
Grikkjum í opna skjöldu til
þess að spara mannslíf. Hann
lijelt knattspyrnumót í tyrkn-
eslcu herbúðunum og bauð
þangað öllum herstjórum sín-
um. Eftir kappleikinn komu
þeir á fund lijá Ismet Pasha, og
voru þar fram á nótt. Mustafa
Kemal hafði sjálfur komið á
þennan fund með mikilli leynd.
Hann lýsti nú áhlaupatilhögun-
inni og skifti verkum. Siðan
fór hann til Ankara.
Enn var alt rólegt í heila
viku. Alt í einu slitu Tyrkir
öllu símasambandi við útlönd.
Það kvisaðist að uppreisn væri
hafin í Ankara. Ismet var meist-
ari í þvi, að koma kviksögum
á gang, eins og seinna reyndist.
Grikkir fögnuðu og urðu á-
hyggjulausir. En nú skunduðu
tyrkneskar hersveitir dagfari og
náttfari til Afium Karahissar,
þangað sem Ismet Pasha liafði
beðið ósigurinn árið áður.
INN 26. ágúst 1922 völcnuðu
Grikkir við fallbyssuskot-
hríð Tyrkja. Og áður en þeir
vissu hvaðan á þá stóð veðrið
ruddist tyrkneskt fótgöngulið
hm í gríslcu vigin á Dumlu
Punar-hæðum. Grikkir börðust
hraustlega en vesælir foringj-
ar þeirra brugðust algerlega.
Herstjórinn í Smyrna misti alt
samband við herinn undir eins
á fyrsta degi. Hann var settur
af áður en orustunni var lokið.
Eftirmaður hans var skömmu
síðar bandtekinn af Tyrkjum.
Gríski herinn tvístraðist í tvent,
og eftir nokkurt undanhald
brast flótti í liðið. Grikkir
námu ekki staðar fyr en þeir
voru lcomnir um borð í skip
sín i Smyrna.
Eftir þennan úrslitasigur sner-
usfc Tyrkir gegn hinu fámenna
cnska setuliði, sem átti að gæta
Dardanellasunds, Bosporus og
Konstantínópcl. Nú fóru stór-
veldin að kvika. Franski stjórn-
arerindrekinn, Franklin Bouill-
on fór í skyndi til Ankara til
að miðla málum. Var nú efnt
til fundar í hænum Mudania
við Marmarahaf. Þar var Ismet
Pasha framsögumaður af hálfu
Tyrkja. Hann krafðist þess að
Grikkir yrðu á burt úr Þrakíu
og bandamenn færu þegar úr
Konstantínópel. — Samningar
strönduðu brátt á því að Ismet
vildi ekki slaka á neinu. Tyrkn-
eski lierinn færðist nær og nær
Konstantinópel, en Bretar sendu
herskip austur í Daranellasund.
Virtist nú styrjöld óhjákvæmi-
leg milli Breta og Tyrkja. Eftir
marga daga kom loks svar frá
London og var lagt fram af
hershöfðingjanum, sem var af
hendi Breta við samningana.
Bretar fjellust á að Grikkir
færu á burt úr Þrakíu en stóðu
fast á því, að bandamenn hefðu
völdin áfram í Konstantínópel.
En enski hershöfðinginn bætti
við: „Við förum burt úr borginni,
hæstvirti pasha, en við viljum
gera það með sæmd.“ Það
skildu þeir báðir Ismet Pasha
og Mustafa Kemal. Þeir vildu
ekki svínbeygja Bretann. Það
var ekki gott að vita hvað fram-
tíðin bæri í skauti sínu. Það var
samið um vopnahlje þarna í
Mudania og síðan fór „dúka-
salinn“ á friðarsamningafund
til Lausanne.
EGAR friðurinn í Lausanne
var saminn höfðu þeir
Mustafa Kemal og Ismet Paslia
náð því takmarki, sem þeir
höfðu sett sjer. Þeir höfðu sam-
einað flesta Tyrki í eitt tyrk-
neskt ríki, þar sem aðeins var
lítið af útlendum þjóðarbrotum.
Soldáninn í Tyrklandi var ekki
framar sálnahirðir eða páfi
múhameðstrúarmanna. I stað
hans var kominn ríkisstjóri,
sem hugsaði aðeins um hags-
muni tyrkneska ríkisins en ekki
trúarbrögðin. Mustafa Kemal
varð nú fyrsti forseti tyrkneska
lýðveldisins, en Ismet varð for-
sætisráðherra. Og nú hófst end-
urreisn landsins — með amerík-
önskum hraða. Viðgangur iðn-
aðarins var eins og æfintýri.
Anatolia, sem áður hafði verið
að kalla mátti samgöngulaust
land, fjekk ekki aðeins járn-
brautir (bæði Danir og Svíar
lögðu mikið af þessum braut-
um) heldur líka ágæta akvegi.
Landbúnaðurinn jókst stórum
og nýjar búnaðaraðferðir voru
teknar upp. Og skólar voru
stofnaðir og fræðslumálunum
komið í vestrænt horf.
TSMET PASHA heitir nú Ismet
Inönii. Þegar Mustafa Kemal
fjell frá var Ismet kosinn for-
seti eftir hann. En hann hefir
ekki flutt sig í stóra forsetabú-
staðinn, sem Mustafa Kemal
Atatyrk ljet byggja handa sjer
og átti að verða forsetabústaður
áfram. Hann kemur þangað
ekki nema þegar hann kemur
fram í embættis nafni. En hvers
dagslega herst hann lítið á og
lifir jafn óbrotnu lífi og áður.
Hann er ákaflega hirðulítill um
klæðaburð sinn, eins og forðum
í Lausanne og er meinilla við
að þurfa að fara í jacket við
hátíðleg tækifæri og heimta að
gestirnir klæðist samkvæmt Ev-
róputísku.
Og eftir því sem árin hafa
færsfWfir hann er hann farinn
að lieyra ver. Hann mun vera
eini þjóðhöfðipginn í heimin-
um, sem verður að nota hlustar-
pípu. I viðræðum kemur hann
oft þannig fyrir sjónir að hann
sje úti á þekju. En hann er
hnyttinn og orðheppinn og lag-
inn á að slá andstæðinga sína
SPRENGJUR Á PÓSTHÚSINU.
í einu af pósthúsinu í London bar
það við, að sprengja fjell niður á
pósthús, án þess þó að saka mennina,
út af laginu. Þegar Þjóðverjar
sendu von Papen til að ná
samningum við Ismet Inönu þá
gekk hvorki nje rak. Hinn lægni
þýski stjórnmálamaður komst
ekki fet með Tyrkjann. Og vin-
irnir í Moskva hafa oft fengið
að kenna á honum, þegar þeir
liafa verið að leitast við að ná
samningum við hann, sem ekki
voru liagstæðir fyrir Tyrki.
Frakkar hafa lika reynslu af
því, að það er ekki við lambið
að leika sjer þar sem hinn
heýTnardaufi Ismet Inönú er. í
hittifyrra urðu þeir að sleppa
mjög mikilsverðú landi kring-
um Aleppo við Tyrki. Og Eng-
lendingar? Þeir náðu að vísu
samningum við Tyrki, en sá
samningur er mesta gerninga-
verk, sem bindur Breta í báða
skó, en gefur Tyrkjum frjálsar
heridur um margt.
AÐ hefir verið mörgu spáð
um hlutverk Tyrkja í nú-
verandi styrjöld. Það eina sem
menn vita með vissu er, að
Ismet Inönú er mjög hygginn
og varkár stjórnmálamaður og
að hann hefir aðeins eitt mark-
mið: að gæta hagsmuna þjóðar
sinnar. En þessir hagsmunir
liafa smátt og smátt breiðst
langt út yfir hin eiginlegu landa-
mæri Tyrkjaveldis. Hagsmuna-
mál Tyrklands eru vestur á
bóginn á öllum Balkanskaga og
austur á bóginn ná þau til Iran
og-Afganistan. Það hvílir mikil
ábyrgð á herðum Ismets Inönú.
En hann liefir sýnt, að lionum
er trúandi til mikils.
sem þar voru að vinna. Myndin sýn-
ir, aS Ijótt hefir veriS kringum þá.
En þeir hjeldu áfram, því ekki dugði
aS láta póstinum seinka.
- Fiilkiiin er bcsta liein^ilisMaðið. -
í