Vikan - 04.11.1943, Blaðsíða 3
VIKAN, nr. 44, 1943
3
Lögskipaðar Ijósmœður í Reykjavík
valdanna í heilbrigðismálum á
þessu tímabili verið að sjá
kmdsmönnum fyrir Ijósmæðr-
um, er einhverrar fræðslu hefðu
notið til starfa sinna. I því skyni
hafði landlækni frá upphafi og
siðan einnig héraðslæknum ver-
ið falið að kenna ljósmæðraefn-
Sólveig Pálsdóttir, ljósmóðir.
um, enda séð fýrir nokkrum
áhöldum til þess, en auðvitað
var sú ljósmæðrafræðsla sýnd-
in ein, jafnvel að þeirrar tíðar
hætti í nágrannalöndunum. Auk
þess var stutt að því að stúlka
og stúlka frá íslandi géti sótt
fæðingarstofnanir í Kaup-
mannahöfn og notið þar fræðslu
á borð við dönsk ljósmæðraefni.
En mikill seinagangur var á
þessu, svo að undir miðja öld-
ina eru aðeins 34 ,,lærðar“ ljós-
mæður á landinu, þar af einar 3
Þorbjörg Sveinsdóttir, ljósmóðir.
frá fæðingarstofnuninni í Kaup-
mannahöfn. Svarar það til þess
að 1 lærð ljósmóðir komi á hver
1700 landsmanna og um 70
fæðingar. Launakjör þessara
ljósmæðra voru ekki á marga
fiska, því að ríkið lagði eina 200
ríkisdali fram til ljósmæðra-
skipunarinnar: 100 ríkisdali til
tveggja ljósmæðra í Reykjavík,
en hinum 100 dölunum var skipt
á milli allra hinna. Síðar var þó
ljósmóðurinni í Vestmannaeyj-
um greitt sérstaklega. Við lang-
flestar fæðingar í landinu að-
stoðaði gersamlega óupplýst
fólk, konur og einstöku karlar,
og kvarta læknar á þessum tím-
um iðulega undan því, hve illa
sé fyrir þessu séð. Kom þá oft
fyrir, að konur dóu af barns-
förum beinlínis fyrir það, að
burðinum var ekki náð frá
þeim, en það þótti jafnvel þá
vottur um fádæma vankunnáttu
þeirra, sem að því stóðu. En
því hafa erfiðar fæðingar verið
tiltölulega algengar á þessu
Sólveig Ólafsdóttir, ljósmóðir.
tímabili, að grindarskekkjur
kvenna hafa verið tíðar vegna
undangenginna harðæra og
ónógs og óholls viðurværis
þeirra í uppvexti.“
Um 1874 er 1 ljósmóðir fyrir
hverja 1000 íbúa landsins og á
hverjar 34 fæðingar. Algerlega
ólært fólk aðstoðaði þá enn við
fjölda fæðinga víða um land.
1918 er 1 ljósmóðir á hverja
500 ibúa og 13 fæðingar, en
1930 1 á hverja 560 íbúa og 15
fæðingar, auk nokkurra óskip-
aðra ljósmæðra, aðallega i
Reykjavík.
Ljósmæðrafélag Islands var
stofnað 1919 og voru í fyrstu
stjórninni: form. Þuríður Bárð-
ardóttir, gjaldkeri Þórunn Á.
Björnsdóttir, ritari Þórdís J.
Carlquist, og hefir það mjög
beitt sér fyrir bættum kjörum
stéttarinnar, en sá róður hefir
oft verið þungur. Árið 1925 var
farið að veita gömlum ljós-
mæðrum, sem hættar voru
störfum, nokkurn ellistyrk á
fjárlögmn, en 1938 var þeim
með lögum tryggður almennur
Framh. af
forsídu.
lífeyrir. Árið 1930 voru launa-
kjör ljósmæðra bætt verulega.
1923 stofnaði félagið Ljós-
mæðrablaðið og hefir það flutt
fjölda nytsamra og vel skrif-
aðra greina og auk þess verið
þarfur tengiliður milli hinna
dreifðu félagskvenna.
Eftir þennan inngang um ljós-
mæður almennt hér á landi skal
nú vikið að hinum lögskipuðu
ljósmæðrum í Reykjavík og sagt
frá hverjar þær voru, eftir því
sem unnt er, en það er víst, að
hér geta ekki öll kurl komið til
grafar vegna skorts á heimild-
um.
I Árbókum Reykjavíkur
stendur þessi klausa við árið
1840: „Kannsellíið mælir svo
fyrir, samkvæmt tillögu stift-
amtmanns, að eftirleiðis skuli
vera tvær útlærðar yfirsetukon-
ur í Reykjavík, og skuli þeim
greidd laun úr jarðabókarsjóði,
40 ríkisdalir á ári hvorri þeirra.
Áður hafði verið hér aðeins ein
útlærð yfirsetukona.“
Sesselja Sigvaldadóttir, ljósmóSir.
Árið 1803 er send til Rvíkur,
að tilhlutun „rentukamers“,
dönsk yfirsetukona. Hét hún
Johanne Marie Wielund. Skyldi
hún setjast að í kaupstaðnum
og fá 60 ríkisdali í árslaun. Hún
giftist síðar sænskum beyki, er
var í bænum, Malmquist að
nafni.
Sænsk kona, Elisabeth Möller,
var löggilt ljósmóðir í bænum,
að líkindum ekki löngu eftir
1815. Hún var gift dönskum lög-
regluþjóni, Lars Möller, og
bjuggu þau í litlu húsi vestur
af „svenska húsinu" svonefnda
í Austurstræti nr. 20 og var hús-
ið því kallað „nærkonuhús".
Um 1840 gerðist Ragnheiður
Ólafsdóttir (frá Seli Steingríms-
sonar) ljósmóðir í bænum. ijíún
var annáluð fríðleikskona og
gift Þorsteini trésmið Bjarna-
syni, ættuðum frá Flekkudal í
Kjós. Hann varð lögregluþjónn
1837 og reisti sér timburhús,
Þórunn Á. Björnsdóttir, ljósmóðir.
sem nefndist Brunnhús, við Suð-
urgötu. Ragnheiður fékk lausn
frá ljósmóðurstarfinu 1849.
Árið 1849 var Ingibjörg
Jakobsdóttir, alþingismanns frá
Breiðamýri, skipuð ljósmóðir
og gengdi hún starfinu í nokkur
ár. Hún var gift Oddi snikkara
Guðjónssyni.
Þorbjörg Sveindóttir, föður-
systir Einars skálds Benedikts-
sonar, var skipuð ljósmóðir 1864
og gengdi starfinu í fjölda mörg
ár. Hún andaðist 1903. „Þor-
björg var gáfukona mikil og
skörungur; lét flest mál til sín
taka, landsstjórnarmál, bæjar-
mál, prestskosningar og fleira.
Þórdís J. Carlquist, ljósmóðir.
Gekk hún að öllum þessum mál-
um með mikilli rögg og dugnaði;
hún var mælskukona mikil; var
hún því áhrifamikil alstaðar,
þar sem hún beitti sér,“ segir í
Sögu Reykjavíkur.
Sólveig Pálsdóttir varð ljós-
móðir 1869. Hún var gift Matt-
híasi snikkara Markússyni og
Framhald á bls. 7.