Bjarmi - 01.12.2000, Blaðsíða 24

Uppruni jólanna
Sr. Egill Hallgrímsson
Kirkja Jesú Krists breiddist jafnt og
þétt út um heiminn fýrstu aldirnar
eftir fæóingu Drottins inn í mannheim
og eftirfylgjendum hans fjölgaði stöðugt.
Þó máttu kristnir menn þola margs kon-
ar andstreymi og grimmilegar ofsóknir.
Þær náóu um allt rómverska ríkió og
miðuóu aó því að útrýma kristinni trú.
Þessar ofsóknir héldu áfram allt fram á
fjórðu öld. En þrátt fyrir þær héldu
kristnir menn ótrauðir áfram aó útbreióa
fagnaóarerindió í krafti Heilags anda.
Þeim var þaó Ijóst aó Drottinn sjálfur var
með þeim eins og hann hafói heitið læri-
sveinum sínum eftir upprisuna. Svo fór
aó eftir síðusu og hræðilegustu ofsókn-
ina fengu kristnir menn trúfrelsi og árió
380 var kristni gerð aó ríkistrú í Róma-
veldi.
Ofsóknirnar voru ekki eina hættan
sem aó kirkjunni steðjaði. Inn í kirkjuna
leituóu heiðin áhrifog margs konarvillu-
kenningar sem andstæóar voru kristinni
trú.
Til aó varðveita trúna frá þessum á-
hrifum þurfti kirkja Jesú Krists aó koma
fastara skipulagi á starf sitt og kenning-
ar. Því þurftu kristnir menn að samræma
og fastsetja hvaóa rit ættu að tilheyra
helgiritasafni þeirra og leggja áherslu á
réttar skýringar á sannindum trúarinnar.
Þetta varð að gera til varnar gegn af-
skræmingu og breytingum á þeirri kenn-
ingu sem þeim hafði verió trúaó fýrir aó
varóveita og boóa í heiminum. Þannig
mótaðist á fýrstu fimm öldum kirkjunnar
flest þaó sem einkennir kenningu, til-
beióslu og helgihald megin þorra krist-
inna manna á okkar tímum.
Einhvern tíma fýrir árió 336 hóf söfn-
uðurinn í Róm aó minnast fæóingarjesú
Krists þann 25. desember. Þetta má sjá
af ártíóaskrá kristinna manna frá 354 og
er fæðingarhátíóin samkvæmt þessu
almanaki vió upphaf kirkjuársins. Þessi
sióur breiddist upp frá þessu út um alla
kristnina og var hann oróin almennur á
fýrri hluta fimmtu aldar.
Af hverju þessi dagur varð valinn sem
fæóingarhátíð frelsarans á sér sögulegar
skýringar. Aður fýrr höfóu tíókast mikil
heiðin hátíðarhöld nálægt vetrarsól-
hvörfum í Rómarborg og víóa annars
staðar í rómverska ríkinu. Þessi hátíð
nefdist Saturnalia og var hún kennd vió
fjósemisguóinn Satúrnus. Hún hófst um
miðjan desember og stóð í nokkra daga.
A þessari hátíó stunduðu menn m.a. át,
drykkju og skemmtanir. I byrjun janúar
var haldin önnur rómversk hátíö svipuð í
snióum en þessar hátíóir uróu síðar aó
einni hátíó. Þegarjúlíus Sesar kom árið
46 f. Kr. á tímatali því sem vió hann var
kennt var vetrarsólhvarfadagurinn á-
kvaróaður 25. desember. Sú dagsetning
var látin haldast þótt hin náttúrulegu
sólhvörf færóust framar eftir desember
meó hverri öld vegna skekkjunnar í
tenglsum viö hlaupár. A stjórnarárum
Arelíanusar keisara 270-275 e.Kr. var
sólhvarfadagurinn, 25. desember nefnd-
ur „fæðingardagur hinnar ósigrandi sól-
ar“ (dies natalis Solis invicty). Sóldýrkun
tengd þessum degi varó á þessum tíma
mjög almenn og útbreidd í rómverska
ríkinu. Yfir á hann færóust þá ýmsir sióir
frá áóurnefndum eldri hátíóum sem voru
hvorsínum megin vió hann.
Svo virðist sem kristnir menn í Róm
hafi valió aó minnast fæðingar frelsarans
á þessum degi til að beina fólki frá því
að taka þátt í þeirri heiónu sóldýrkun
sem hann snerist um og minnast þess í
staó fæóingar hans sem í helgum ritum
er nefndur „réttlætissólin meó græðslu
undir vængjum sínum" (Malakí 4:2), og
„sól af hæðum að vitja vor og lýsa þeim
sem sitja í myrkri og skugga dauóans“
(Lúk. 1:78b-79a). Meó öórum oróum
þá viróist sem kristnir menn hafi valió að
yfirtaka 25. desember til þess aó minn-
ing fæóingar Jesú Krists yröi haldin á
þessum degi í stað sóldýrkunarinnar.
Þannig leituóust þeir vió að leiða menn
frá því að halda upp á fæóingu sólarinn-
ar meó heiðnum hátíðarhöldum.
Aóur en þetta varð hafói 6. janúar náó
mikilli útbreiöslu sem hátíðardagur í
austurhluta ríkisins en á þeim degi
minntust menn m.a. bæði fæóingar
Krists og skírnar. Var þessi hátíð nefnd
„opinberunarhátíó" (epiphanía) því þeg-
ar Jesús var skíróur í ánni Jórdan opin-
beraði hann guódóm sinn og hóf starf
sitt sem fullkomnaðist á páskum. Þessi
hátíð var þekkt þegar um 200 í Egypta-
landi og var á fjóróu öld orðin útbreidd
vió austanvert Miðjaróarhafið og víóar.
Sá sióur að halda 25. desember sem
sérstaka fæðingarhátíó frelsarans barst
fljótt frá Róm til austurhluta ríkisins. Vék
þá opinberunarhátíðin 6. janúar smám
saman fýrir fýrri deginum sem minning-
ardagur um fæðinguna en varó fýrst og
fremst haldin til að minnast skírnarinn-
ar. Einnig var á opinberunarhátíðinni
minnst brúðkaupsins í Kana, er Kristur
opinberaói dýró sína lærisveinum sínum,
og síóan komu vitringanna, er Kristur
opinberaði dýró sína heiðingjum. Þegar
á síöasta hluta fjórðu aldar var farið að
halda 25. desember hátíðlegan meðal
kristinna manna í Konstantínópel og
Antíokkíu og á fýrri hluta fimmtu aldar í
Egyptalandi og víðast annars staðar. I
24