Kirkjuritið - 01.06.1961, Blaðsíða 33

KIRKJURITIÐ
271
langt aftur í tímann, jafnvel aftur fyrir Krists daga. Á það ekki
sízt við um það, sem ég hér nefni jarteinir og fyrirmyndanir,
af því að hin útlendu orð, „allegoria“ og ,,typologia“, falla ekki
sem hezt við íslenzkt mál. En hér er um að ræða tvær ólíkar og
l>ó skvldar aðferðir við skýringar á sjálfri Ritningunni. Þær
aðferðir eiga hins vegar langan aðdraganda í grískri og gyðing-
Ifigri guðfræði.
Kvæði Hómers, Ódysseifskviðu og Illíonskviðu Jiekkja allir
Islendingar af hinum ágætu þýðinguni Sveinbjarnar Egilsson-
ar. Þessi fornu goða- og hetjukvæði forn-Grikkja voru lengi
talin til helgirita meðal Grikkja, og goðsagnirnar J)á skildar
bókstaflega. Svo fór þó að lokum, að ýmsir grískir lieimspeking-
ar tóku að véfengja hinar fornu helgisagnir, og töldu að eitt og
annað, sem þar var sagt frá lífi goðanna, gæti ekki samrýmst
hærri guðshugmyndum. Guðirnir liöfðu í fari sínu margt J>að,
er fremur líktist ófullkomnum mönnum, og líf J)eirra bar vott
um siðferðilega vankanta. — Á liinn bóginn höfðu hæði Hóm-
erskvæðin og goðsagnirnar slíkt aðdráttarafl meðal trúaðra
manna, að J>eim varð ekki varpað fyrir borð. Af J>essu leiddi,
að farið var að leita nýrra aðferða við skýringu Hómerskvæð-
anna, skilja frásagnir þeirra sem líkingamál, þannig að svo að
segja hvert goð og liver atburður jarteinaði eitthvað utan og
ofan við bókstafinn sjálfan. Meðal hinna fyrstu, sem skýrðu
Hómerskvæðin á J>ennan veg, var Þeagenes frá Rhegium (525
I- Kr.). Hann sá í goðsögnum og kvæðum tákn og jarteinir
böfuðskepnanna, náttúruaflanna og ýmsra fyrirbæra í umlieim-
inum. Stefna ]>essi hafði mikil áhrif á ýmsa gríska heimspek-
'Uga, ekki sízt Stóumenn. — Sem dæmi um J>essa skýringarað-
ferð má nefna, .að Heraclitus lieldur ]>ví fram, í hók sinni Alle-
goriae Homericae, að J)egar Hera er fjötruð (II.111,277) merki
það sameiningu höfuðskepnanna, ]>egar Hefaistosi sé þeytt
gegnum loftið, jarteini það hinn jarðneska eld, sem sé veikari
en hinn himneski logi, og sameining Afrodite og Aresar sé
samræming ástar og atorku.
Er skemmst af að segja, að sumir heimspekingar, eins og t.d.
I’lato og Sokrates lögðu lítið upp úr þessum útleggingum. Epi-
kúringar gerðu gis að Stóu-spekingunum og töldu ]>á vera
komna í ógöngur.
Ekki voru Grikkir einir um að skýra fornar frásagnir helgra