Sjómannadagsblaðið - 04.06.1961, Blaðsíða 24

Sjóorustan á Salamissundi
Nýlega hefur fundizt tafla með áletraðri tilskipun hins mikla gríska hers-
höfðingja Þemistokleser, rétt áður en orustan á Salamissundi hófst. Aletr-
unin sýnir, að Þemistokles fyrirskipaði brottflutning frá Aþenu og að haxm
ákvað að mæta Persum á sundi nokkru.
Xerxes konungur réði yfir ríki
sem náði frá Indlandi til Egeahafs.
Snemma morguns í september árið
480 fyrir Krist, sendi hann flota
sinn, sem í voru eitt þúsund skip,
inn í hið þrönga sund milli eyjar-
innar Salamis og Attíkustrandar.
Hinn fjölmenni her konungs var bú-
inn að hertaka og ræna Aþenuborg.
Á hæð nálægt borginni tók konung-
ur sér stöðu og horfði þaðan á gang
orustunnar. Xerxes konungur sá
hvar þrjú hundruð skip Grikkja
voru saman komin á Salamissundi
og biðu eftir árás frá flota hans.
Hann sá skip sín eitt af öðru leggja
til orustu við Grikki og að þau voru
jafnóðum yfirbuguð. Á sundinu, sem
er aðeins um ein míla á breidd, gátu
einungis fáein skip úr hinum vold-
uga flota Persa ráðizt á óvininn sam-
tímis. Þegar þau, sem fremst voru
í orustunni, reyndu að draga sig til
baka undan gagnárásum Grikkja,
flæktust þau fyrir eigin skipum, sem
fyrir voru, en reyndu að sækja fram.
Sigur Grikkja var ótvíræður. Xer-
xes sneri heimleiðis og tók með sér
stóran hluta hersins. Hinn hluti hers
ins dvaldi í Grikklandi næsta vetur.
En árið eftir höfðu Grikkir bæði
kjark og styrk til að reka Persa af
höndum sér. Innrás Persa í Grikk-
land var lokið.
Orustan við Salamis er einn af
stórviðburðum veraldarsögunnar.
Sigur Grikkja í orustunni veitti
þeim næði í hálfa aðra öld til þess
að leggja fram sinn bezta og varan-
legast skerf til vestrænnar menn-
ingar. Athafnamestir á því sviði voru
Aþenubúar, en þeir höfðu mannað
flest hinna grísku skipa, og séð heim
ili sín og land í rústum þaðan sem
orustan stóð. Æstrýlos, skáldið frá
Aþenu, sem sjálfur var í orustunni,
við Salamiseyju, segir í herhvöt
sinni: „Ó þér synir Grikkja, komið
frelsið föðurland yðar, frelsið kon-
ur yðar og börn, guðahof og grafir
forfeðranna. Nú er allt í veði.”
Hvemig fóru Grikkir að því að
vinna sigur? Atburðirnir, sem leiddu
til innrásar Persa, og staðreyndim-
ar varðandi sigurinn yfir þeim, eru
vel kunnar af sögunni. En engin
glögg mynd var til af því, hvernig
Grikkir bjuggu sig undir að mæta
hinni persnesku ógnun fyrr en árið
1960. Vitað var, að orustan við Sala-
mis var háð eftir að grískum herj-
um á landi hafði mistekizt að stöðva
framrás óvinanna. Talið var, að
Aþeningar hefðu flutt konur og
börn úr borginni á síðustu stundu,
sleppt landi sínu við „Barbarann”
og stigið um borð í skip sín í þeirri
veiku von að geta haldið Persum í
skefjum á sjónum. Fyrir utan leik-
rit Æskýloss „Persarnir“ og fáeinar
línur minningarljóða voru engar
sögulegar heimildir um atburðina
eldri en frá 50 ámm eftir að þeir
gerðust.
Fyrir 30 ámm fann bóndi úr þorp-
inu Troizen á Pelopsskaga, hinu-
megin við Saronsflóa frá Aþenu,
litla marmaratöflu í jörðu. Önnur
hlið töflunnar var þakin smástafa
áletrun, sem bóndinn lét sig engu
varða. Hann notaði töfluna fyrir
varinhellu. Vorið 1959 frétti fram-
taksamur skólakennari frá ná-
grannaborginni Pors af steininum
og kom bóndanum til að gefa hann
á safn leirmuna, myntna og áletrana
frá hinni fornu borg, Troize, en
safnið hafði hann til sýnis í kaffihúsi.
Þar var steinninn þegar ég og kon-
an mín heimsóttum þorpið þá um
sumarið í leit að áletrunum og öðr-
um sögulegum minjum héraðsins.
Nokkur hluti letursins var mikið
skemmdur, en nákvæm rannsókn
leiddi í ljós, að áletrunin var ekki
eldri en frá síðari hluta fjórðu ald-
ar f. Kr. eða um 150 árum eftir
Persastríðin. Eins og venjulega, var
ekkert bil milli orða og engir púntar,
en eyða, sem jafngilti lengd tveggja
stafa, milh hverra tveggja setninga.
Eins og á mörgum áletrunum frá
þessu tímabili var hverjum staf ætl-
að jafnmikið rúm. Þetta var mjög
mikilvægt atriði, þegar til þess kom
að lesa textann. Það þýddi, að jafn-
vel þar, sem steinninn var mikið
skemmdur, var hæg að sjá nákvæm-
lega stafafjöldann.
Eðli textans var líka að nokkru
ljóst. Það hlaut að vera tilskipun,
fundarsamþykkt, gerð af borgara-
fundi. „Ráðið og fólkið” var alveg
greinilegt í enda á línu nálægt upp-
hafi áletrunarinnar, og benti það til
hins venjulega orðalags. „Samþykkt
Ráðsins og fólksins . . . „En tilskipun
frá jafn smáu sjálfetæðu ríki og
Troizen hafði verið, var samt dýr-
mæt, og þama voru yfir 40 línur af
lesmáli. Framhaldsrannsókn sýndi,
að þetta var ekki tilskipun frá Tro-
izen. Eftir tilvísuninni um Ráðið og
fólkið kom: (máð mannsnafn) son-
ur (máð mannsnafn) Phremíos,
kom með tillögu.” Af orðinu Phre-
arríos sést, að flutningsmaður tilskip-
unarinnar var frá tilteknu hverfi í
Aþenu. Textinn var því tilskipun frá
Aþenu en ekki frá Troizen. Þetta
fékk staðfestingu af stöfun þeirra
orða, sem ég gat greint, hún var al-
veg í samræmi við fjórðu aldar
Aþensku. En hversvegna fannst
áletrunin hér?
Eg gat greint „Salamis“ og „Bar-
barinn“, og ég mundi, að Aþenubú-
ar höfðu til öryggis flutt konur og
börn úr borginni árið 480 f. Kr. til
Troizen hinumegin við Korinþueyð-
ið, sem var hindrun gegn árásum
frá meginlandinu. Ef til vill var þetta
fjórðu aldar tilskipun frá Aþenu til
minningar um fyrri vináttu fólksins
8 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ