Tímarit lögfræðinga - 01.11.1983, Blaðsíða 76

prentað mál, áður en útgefandi nær að dreifa því til almennings.1)
Meirihluti Hæstaréttar telur ekkert vera því til fyrirstöðu, að ríkis-
saksóknari stöðvi útgáfu og dreifingu prentaðs máls, ef aðeins hann
telur að í því sé efni sem valda kunni útgefanda refsiábyrgð. Og ríkis-
saksóknari þarf ekki að bera undir dómstóla fyrirfram, hvort hann
hafi heimild til þessarar valdbeitingar. Hann ákveður þetta einhliða
og sá sem fyrir valdbeitingunni verður á þess engan kost að gæta rétt-
ar síns (fyrr en síðar — löngu síðar) og fær ekki einu sinni að koma
sjónarmiðum sínum á framfæri.
Fyrirfram hefði ég talið nær óhugsandi að Hæstiréttur Islands myndi
dæma svona. 1 dóminum felst að ríkissaksóknari getur, hvenær sem
hann kýs, notað lögregluna til að hindra útgáfu og dreifingu á prent-
uðu máli. Ef t. d. honum berst fyrirfram vitneskja um að í forystu-
grein dagblaðs, t. d. Morgunblaðsins eða Þjóðviljans, felist skammar-
yrði og móðganir í garð forsætisráðherra vegna embættisrækslu hans
(108. gr. alm. hgl.) hefur hann lögformlega heimild til að láta lög-
regluna stöðva útgáfu blaðsins. Að vísu kynni að verða dæmt einu til
þremur árum síðar að mat ríkissaksóknara á ummælum í forystugrein-
inni hefði verið rangt. I henni fælist ekki brot á 108. gr. alm. hgl. Nú
og blaðinu yrði þá heimilt að birta greinina.
Ég tel sýnt að þessi dómur Hæstaréttar fái vart staðizt. A. m. k.
felist í 72. gr. stjórnarskrár að bera verði fyrirfram undir dómstóla
fyrirætlanir framkvæmdavalds um að koma í veg fyrir að menn láti
í ljós (með útgáfu og dreifingu) hugsanir sínar á prenti Raunar vil
ég ganga svo langt að telja að alveg sérstaklega þurfi að standa á til
að dómstóll ætti að verða við kröfum um þetta. Það ætti hann því að-
eins að gera ef um neyðarréttarleg tilvik væri að ræða, svo sem ef í
riti væru upplýsingar sem talið væri skaðlegt að birta vegna öryggis
ríkisins. Þessa skoðun byggi ég á því að í stjórnarskrárákvæðinu hafi
1) Minnihluti réttarins (einn dómari) taldi reyndar að vegna stjórnarskrárákvæðis-
ins þyrfti að leita úrskurðar dómara fyrirfram. Hann vildi hins vegar ekki fella niður
haldið „úr því sem komið var“, þar sem ekki væri loku fyrir það skotið, þegar efni
ritanna væri virt, að krafa í ákæruskjali um upptöku yrði tekin til greina. Lagði þessi
dómari og upp úr því, að varnaraðili hefði ekki hreyft athugasemdum við lögreglu,
er hún kom að sækja ritin. Við atkvæðið er það að athuga í fyrsta lagi, að telja
verður, miðað við niðurstöðu dómarans um að stjórnarskrárákvæðið feli í sér kröfu
um dómsúrskurð, að ákæruvaldið beri sönnunarbyrðina fyrir að efnisleg skilyrði
séu fyrir haldinu. Ekki getur verið nóg til að dómstóll verði við kröfu að „ekki sé
loku fyrir það skotið" að gera megi ritin upptæk. I öðru lagi fær ekki staðizt að
unnt sé að tengja það réttaráhrifum varnaraðila í óhag að hann andmæli ekki lög-
regluaðgerðunum. Skýtur skökku við ef menn glata rétti með því að láta farast fyrir
að sýna lögreglu mótþróa, þó aðeins sé í orðum.
194