Tímarit lögfræðinga - 01.06.1989, Blaðsíða 41

semi, sem að mestu hafði búið við frelsi til veiða og framleiðslu, og
þær takmarkanir, sem stjórnvöld settu þessum atvinnugreinum áður,
voru ekki ákvarðaðar á einstaklingsbundinn hátt, heldur sem almenn
skilyrði fyrir alla, er í greininni störfuðu, s.s. leyfður hámarksafli á
ári eða almenn verðskerðing skilaverðs til bænda. 1 núverandi stjórn-
un er því, sem til skiptanna er, deilt niður að mestu í hlutfalli við
framleiðslu eða veiði framleiðenda á tilteknum viðmiðunarárum en raun-
verulegar aðstæður, s.s. framleiðslumöguleikar, ástand framleiðslutæk-
is eða fjárfestingar, skipta sjaldnast neinu máli.
Nú er langt frá því að stjórnun og takmarkanir af hálfu stjórnvalda
innan atvinnugreina séu bundnar við fiskveiðar og landbúnað. Við höf-
um fjölmörg dæmi um, að löggjafarvaldið hefur með beinni lagasetn-
ingu komið á stjórnun eða veitt framkvæmdavaldinu heimild til að við-
hafa slíka stjórnun. Og aðferðirnar eru margar. Við getum nefnt, að
til þess að hefja tiltekna starfsemi þarf leyfi stjórnvalda. Ástæðurnar
geta verið þær, að gerð er krafa um tiltekna þekkingu þess, sem leyfi
fær, s.s. iðnréttindi og málflutningsleyfi, eða þess er krafist, að að-
stæður og umbúnaður um starfsemi fullnægi tilteknum skilyrðum, t.d.
vegna mengunar- eða slysahættu, s.s. á við um starfsleyfi fyrir atvinnu-
rekstur skv. lögum nr. 109/1984 um hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit
og leyfi til reksturs sláturhúss. Þá finnast einnig dæmi um, að tiltekin
atvinnugrein sé leyfisbundin til að koma á betra skipulagi og tryggja
lágmarksþjónustu eins og það heitir, sbr. t.d. vinnsluleyfi vegna
rækju, útflutningslejrfi vegna ýmissar innlendrar framleiðslu, leyfi til
fólksflutninga með langferðabifreiðum og til reksturs leigubifreiða.
Einnig hefur lengi tíðkast að beita sérstökum sköttum og tollum til
stjórnunar innan atvinnugreina. Af því við erum hér að tala um land-
búnaðinn, getum við nefnt sem dæmi gjald á innflutt kjarnfóður og
annað vinsælt umræðuefni vetrarins, sérstakt jöfnunargjald á innflutt-
ar kartöflur.
Það sem yfirleitt skilur hins vegar að þessar stj órnaraðgerðir og
þá stjórnun fiskveiða og búvöruframleiðslu, sem við fjöllum um hér,
er það sérstæða inngrip í atvinnustarfsemi og ráðstöfunarrétt manna
yfir eignum sínum, sem síðarnefndu aðgerðirnar fela í sér. í flestum
tilvikum höfðu réttþegar stundað atvinnustarfsemi sína um nokkurt
skeið, byggt upp og endurnýjað mannvirki og tæki í skjóli þess að
þeir gætu áfram stundað þessa starfsemi með svipuðum hætti. Lög-
gjafarvaldið greip þarna hins vegar inn í, og nú eru möguleikar fram-
leiðendanna til að stunda atvinnu og nýta framleiðslutæki almennt háðir
því magni, sem þeir fá úthlutað samkvæmt leyfi stjórnvalda. Þá ráð-
119