Uppeldi og menntun - 01.07.2006, Blaðsíða 72

72
að skólasamfélag þar sem áhersla er lögð á umhyggju, samskipti og tilfinningalegan
stuðning skipti sköpum svo börn upplifi sig sem hæf og sterk og verði virkir þátttak-
endur í daglegu lífi í leikskólum.
athyglisvert er að bera þessa umræðu saman við kenningar Nel Noddings (1992)
sem telur umhyggju (e. care) vera undirstöðu menntunar og náms. Umhyggja sam-
kvæmt skilgreiningu Noddings felur m.a. í sér samskipti (e. relationships), samlíðan
(e. sympathy), næmi (e. receptivity) og tengsl (e. relatedness). Gagnkvæmni er milli
þess sem veitir umhyggjuna og þess sem þiggur hana, þannig að báðir hafa ágóða af
samskiptunum og báðir leggja sitt af mörkum. Noddings telur það grundvallaratriði
í allri menntun að veita börnum umhyggju, kenna þeim að taka á móti umhyggju og
sýna öðrum umhyggju.
Umræðan um réttindi, þátttöku og ákvarðanatöku barna í skólastarfi vekur einnig
upp spurningar um ábyrgð kennarans. kjörholt og félagar (2005) benda á að fullorðnir
beri ábyrgð á því að skapa umhverfi sem tryggir lífsgæði barna. Virðing fyrir hæfni
barna og viðurkenning á réttindum þeirra dregur ekki úr ábyrgð hins fullorðna.
kennari ber ábyrgð á að því að skapa umhverfi og aðstæður þar sem lögð er áhersla
á hlustun, tilfinningalegra vellíðan og lýðræði. Þessi röksemdarfærsla er í anda John
Deweys (2000) sem varaði við því að líta á frelsi sem markmið í sjálfu sér. Dewey lagði
áherslu á að nemandinn tæki þátt í að móta nám sitt, en gerði skýran greinarmun á
áformum og löngunum. Hann vildi að tillit væri tekið til óska og áforma nemenda
en varaði við því að stundaráhugi barnsins fengi að ráða. Hann lagði mikla áherslu á
mikilvægi samskipta barnsins og kennarans og á hlutverk kennarans sem skipuleggj-
anda sem bæri ábyrgð á að skapa samfellu í námsreynslu barna. „Án reglna er enginn
leikur“ sagði hann (Dewey, 2000, bls. 62).
kjörholt og samstarfsfólk hennar (kjörholt, 2005; kjörholt, Moss og Clark, 2005)
benda einnig á að raddir barna endurspegli að mörgu leyti þær aðstæður og það sam-
hengi sem þau tilheyra. Þegar við hlustum á börn þurfum við því einnig að greina á
gagnrýninn hátt þær félagslegu og stofnanalegu aðstæður sem þeim hafa verið skap-
aðar af hinum fullorðnu og þá valmöguleika sem börnunum bjóðast. Hugmyndir
annarra fræðimanna lúta að því sama, og lögð er áhersla á að litið sé á börn, líf þeirra
og atferli sem hluta af félagslegu kerfi í félagslegum og menningarlegu samhengi
(Graue og Walsh, 1998; Saljö, 1991; Schweder, 1991). Bruner (1996) hefur bent á að
menntun og kennsla eigi sér stað í menningarlegu samhengi og jafnframt að börn séu
mjög móttækileg fyrir umhverfi sínu og áfram um að tileinka sér þá menningarhætti
(e. folkways) sem þau sjá í nánasta umhverfi sínu. Það má því leiða líkum að því að
raddir barna og það hvernig þau líta á þátttöku sína og áhrif sé háð því samhengi sem
þau lifa í.
Fyrri rannsók­nir
allmargar rannsóknir á viðhorfum barna til leikskólans, líðan þeirra og þátttöku hafa
verið gerðar á undanförnum árum. Þekkt er rannsókn Clark og Moss í breskum leik-
skólum, en jafnhliða rannsóknarverkefninu þróuðu rannsakendur heildstæða aðferð
til að nota í rannsóknum með börnum, svokallaða Mósaik-aðferð (Clark og Moss,
l e iks­kó­l inn frÁ s­ jó­narHó­l i Barna