Fréttablaðið - 12.05.2011, Blaðsíða 24

12. maí 2011 FIMMTUDAGUR
Margt er sagt um skuldir sjávar útvegsins og því miður
ýmislegt mjög ýkjukennt. Það er
því einnar messu virði að skoða
þau mál eilítið. Nú vill svo til að
Hagstofan hefur nýverið birt gögn
um þessar skuldir. Samkvæmt
þeim voru nettóskuldir sjávar-
útvegsins 450 milljarðar króna
í árslok 2009. Nauðsynlegt er að
tala um nettóskuldir. Þá er búið að
draga frá birgðir, sem geta verið
mis miklar um áramót og skekkja
myndina sé ekki tekið tillit til
þeirra í samanburði.
Þetta er ekki lág tala, en hún
er óralangt frá þeim ýkjufréttum
sem sagðar hafa verið af skuldum
greinarinnar. Tölur Hagstofunnar
eru í samræmi við það sem áður
hefur komið fram frá útgerðun-
um og það sem Birna Einarsdóttir
bankastjóri Íslandsbanka sagði um
mitt ár í fyrra. Í máli hennar kom
fram að 82% lána til sjávarútvegs-
fyrirtækja væru í skilum, 10% í
endurskipulagningu, 8% á athug-
unarlista og vanskil engin. Þegar
horft er til allra útlána bankans til
fyrirtækja eru 46% í skilum, 41%
í endurskipulagningu, 9% á athug-
unarlista og 4% í vanskilum.
Þessar tölur tala sínu máli og
ástæða til þess að leggja þær á
minnið til þess að forðast óábyrgt
tal um sjávarútveginn.
Að hvíla stálið
En rétt er það hins vegar að sjávar-
útvegurinn er skuldugri nú en
áður. Og hvernig ætli standi á því?
Í öllum fiskveiðiréttarkerfum,
þar sem takmarka þarf aðgang að
auðlindinni, verður tilhneiging til
þess að draga úr sóknartengdum
kostnaði. Aðlaga afköst skipastóls-
ins að afrakstursgetu fiskistofn-
anna. Sem betur fer. Það er ekki
mikil skynsemi í því að vera með
ofvaxinn skipastól, sem ekki er
hægt að beita til veiða. Við kölluð-
um það oft að hvíla stálið, hér áður
og fyrr. Það er líklegra til árang-
urs fyrir útgerðirnar, sjómennina,
starfsfólkið í sjávarútvegsfyrir-
tækjunum og umfram allt þjóð-
arbúið, að sækja hinn takmarkaða
afla með sem minnstum tilkostn-
aði. Það er meðal annars forsenda
þess að sá sem hefur heimild til að
nýta auðlindina geti greitt eigand-
anum, ríkinu, það afgjald sem við
teljum eðlilegt. Ein forsenda þess
er að binda ekki óþarflega mikið
fjármagn í skipum, sem ekki má
nýta nema með takmörkuðum
hætti til veiða.
Svo virðist sem margir skauti
framhjá þessari augljósu stað-
reynd. Fyrir vikið verður umræð-
an svo ruglingsleg, eins og við
höfum svo lengi fylgst með.
Aukin hagkvæmni
Í fiskveiðiréttarkerfi, eins og
kvótakerfinu, reyna menn að
draga úr hinum sóknartengda
kostnaði. Fækka skipunum, en
nýta þau betur og hagkvæmar.
Heildartekjurnar minnka hvorki
né vaxa fyrir vikið, en afrakst-
urinn verður meiri. Þetta er einn
meginkostur þess aflahlutdeildar-
kerfis sem við búum við. Í okkar
sjávarútvegskerfi er það útgerðin
sem fjármagnar þessa mikilvægu
aðlögun skipastólsins að afrakst-
ursgetunni. Og auðvitað á það sinn
þátt í skuldum greinarinnar.
Það er hins vegar sjávarútveg-
urinn sjálfur sem ábyrgð ber á
þessum skuldum. Ekki ríkissjóð-
ur og ekki skattborgararnir. Það
hlýtur að vera aðalatriði.
Reikningurinn sendur
skattborgurunum
Í öðrum ríkjum reyna menn líka
að laga afkastagetuna í flotan-
um að afrakstursgetu fiskistofn-
anna. En almennt eru það ekki
útgerðirnar sem borga brúsann,
heldur ríkissjóðirnir. Á mæltu
máli; það eru skattborgararnir
sem fá reikninginn.
Tökum dæmi um ESB. Evrópu-
sambandið er með gríðarlega
víðáttumikið styrkjakerfi fyrir
sjávarútveg, sem á ensku heitir
European fisheries fund (EFF).
Þessir styrkir ná til áranna 2007
til 2013 og nema alls um 700 millj-
örðum króna, eða 100 milljörð-
um á ári. Til fróðleiks eru tekjur
íslenska ríkisins á þessu ári áætl-
aðar um 470 milljarðar og tekju-
skattur einstaklinga í kring um
110 milljarðar. ESB ver sem sagt
árlega álíka upphæð í styrki til
sjávarútvegsins og svarar til alls
tekjuskatts einstaklinga hér á
landi.
Álitlegur hluti þessara fjármuna
rennur til þess að draga úr flota-
stærð og betrumbóta á skipum og
skyldra hluta. Þessir styrkir nema
185 milljörðum á tímabilinu, eða
25 milljörðum á ári.
Hvort er meira í
þágu almannahagsmuna?
Þetta er munurinn. Okkar sjávar-
útvegur tekur á sig kostnaðinn við
að aðlaga flotann að því sem við
megum fiska. Skattborgararnir
fá sendan reikninginn frá útgerð-
um innan ESB. Er það sú leið sem
menn vilja fara? Hvor leiðin er
betri og réttlátari, sú sem sendir
útgerðarmönnunum reikninginn
eða sú sem sendir hann til skatt-
borgaranna? Og svo ég riti hér á
blað hugtak, almannahagsmunir,
sem menn nota svo oft í þjóðmála-
umræðunni um þessar mundir og
spyrji enn: Hvort þjónar almanna-
hagsmunum betur, að láta útgerð-
irnar sjá um þessa nauðsynlegu
aðlögun, eða fela almenningi í
landinu að gera það með aurunum
úr veskinu sínu?
Á að senda skattborgur-
unum reikninginn?
Helgi Gíslason skrifar grein í Fréttablaðið þann 7. apríl
sl. þar sem hann leggur út af
fyrri grein minni í sama blaði,
22. febrúar sl. Þar lýsti ég þeirri
eindregnu skoðun að skógrækt-
arstarf landsmanna, eins og það
er nú stundað með miklum rík-
isstyrkjum en litlu regluverki,
væri gengið út í öfgar. Hertar
reglur um innflutning og dreif-
ingu framandi tegunda, þar með
talið trjátegunda, eins og boðað-
ar eru í frumvarpi að nýjum nátt-
úruverndarlögum væru því fagn-
aðarefni en ekki tilefni hótana.
Þetta hefur lengi verið einlæg
skoðun mín og kemur núverandi
og fyrrverandi störfum ekkert
við (sjá t.d. grein mína í Mbl 28.
október 2001).
Náttúruverndarlögum, eins
og nafnið bendir til, er ætlað
að vernda náttúru landsins og
„tryggja eftir föngum þróun
íslenskrar náttúru eftir eigin lög-
málum, en verndun þess sem þar
er sérstætt eða sögulegt“, eins
og segir í 1. grein laganna. Skóg-
rækt með stórvöxnum erlendum
tegundum tryggir ekki þróun
íslenskrar náttúru eftir eigin
lögmálum heldur breytir henni
á afgerandi hátt; tryggir þróun
náttúrunnar eftir forskrift skóg-
ræktarmanna. Skógrækt af því
tagi er þess vegna ekki náttúru-
vernd heldur afbrigði landbún-
aðar og getur átt fullan rétt á sér
sem slík ef hún er framkvæmd af
fyrirhyggju og umhyggju fyrir
landinu. Endurheimt birkiskóga
með friðun lands eða öðrum
hóflegum
inngrip-
um manns-
ins er hins
vegar nátt-
úruvernd
því hún er í
takt við eðli-
lega þróun
íslenskrar
náttúru.
Sem-
sagt skóg-
rækt getur
verið nátt-
úruvernd en
er það ekki
alltaf og alls
ekki þegar
menn eru
að rækta blandskóga eða hreina
barrskóga í íslenskum úthaga.
Þetta þurfa menn að hafa á hreinu
því um þetta snýst ágreiningur-
inn. Þarna þarf að greina alger-
lega á milli til að vitræn umræða
um ríkisstyrkta skógrækt geti
farið fram.
Það er því ótækt að talsmenn
skógræktar feli sig á bak við
náttúruvernd þegar þeir eru í
raun að tala fyrir hreinni jarð-
rækt. Blandskógrækt með fjölda
erlendra tegunda á ekkert skylt
við endurheimt horfinna gróður-
lenda landsins. Það líka ótækt að
talsmenn skógræktar, sem hafa
mikil ítök meðal almennings,
skuli ítrekað snúa Samningnum
um líffræðilega fjölbreytni upp
í andhverfu sína. Það er ekkert
í þeim samningi sem heitir „líf-
fræðileg fábreytni“ og samning-
urinn mælir fortakslaust gegn
því að notaðar séu framandi teg-
undir til að endurheimta spillt
vistkerfi.
Skógræktin hefur vissulega
stuðlað að friðun birkiskóga, en
oftar en ekki var upprunalegi til-
gangurinn sá að gróðursetja í þá
stórvaxnari tegundir. Þetta sjáum
við á Þingvöllum, í Vaglaskógi,
Hallormsstaðaskógi og víðar.
Skaftafelli og Þórsmörk var hins
vegar „bjargað frá“ Skógrækt-
inni. Talsmenn ríkisstyrktrar
skógræktar segja að þeir gróður-
setji ekki lengur barrtré í birki-
skóga landsins. Hvernig væri þá
að taka skrefið til fulls og greina
algerlega á milli skógræktar með
innfluttum tegundum til viðar-
framleiðslu, á takmörkuðum land-
búnaðarsvæðum, og skóggræðslu
með innlendum tegundum í þágu
náttúruverndar utan ræktar-
landa?
Skógrækt eða náttúruvernd
Hvor leiðin er betri og réttlátari, sú sem sendir
útgerðarmönnunum reikninginn eða sú sem
sendir hann til skattborgaranna?
Endurheimt
birkiskóga
með friðun
lands eða
öðrum
hóflegum
inngripum er
náttúruvernd
Skógrækt
Snorri
Baldursson
líffræðingur og
áhugamaður um
náttúruvernd
Sjávarútvegur
Einar K.
Guðfinnsson
alþingismaður