Lesbók Morgunblaðsins - 04.04.2009, Blaðsíða 5

inn á stóran þátt í þeirri sérstöku stemningu
sem einkennir myndina, þar sem ofbeldið er
hrottalegt, blóðkalt og ófyrirsjáanlegt, en það
sem gerir kvikmyndina hins vegar einstaka
er lokauppgjörið. Um það vil ég sem minnst
segja, annað en að költ-leikstjórar á borð við
Alex Cox og Michael Haneke hafa báðir lýst
endalokunum sem þeim verstu í manna minn-
um.
Corbuccio tekst á sinn hátt að eyðileggja
rómantík spagettívestrans á svipaðan hátt og
Eastwood átti eftir að gera löngu síðar með
Unforgiven (1992). Á yfirborðinu er sögu-
þráðurinn ekki fjarri öðrum vestrum tíma-
bilsins, en í framsetningu og úrvinnslu verður
til einstök kvikmynd sem er myrk, ruddaleg,
þrælpólitísk og full vonleysis. Verk Corbucci
hafa löngum staðið í skugga Leone og að-
allega lifað meðal sérstakra spagettínörda, en
Il Grande Silenzio á sannarlega erindi til
allra áhugamanna um öðruvísi kvikmyndir.
Þess má geta að annar og mun glaðlegri
„Hollywood“-endir var tekinn upp, sem hægt
er að sjá á DVD-útgáfum, en sem betur fer
var honum hent í ruslið.
gunnaregg@gmail.com
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. APRÍL 2009 Lesbók 5
Associated Press
Freud Þrátt fyrir að vera hófsmaður á áfengi og mat
reykti hann að jafnaði 20 stóra vindla á dag.
T
æknileg vandamál varðandi sálgrein-
ingu hafa knúið mig til þess að kanna
tækni fyndninnar. Til dæmis um þá
tækni langar mig til að segja yður eina
skopsögu. Sagan er á þessa leið: Tveim kaup-
sýslumönnum, sem voru ekki alltof ráðvandir,
hafði tekizt með heldur vafasömu braski að
komast yfir mikla fjármuni. Eftir þetta var
þeim mikið í mun að pota sér áfram í sam-
félagi betri borgara. Í þessu skyni þótti þeim
meðal annars vænlegt að ráða fínasta og dýr-
asta listmálara borgarinnar til að mála af sér
myndir, en ný málverk þessa málara þóttu
miklir viðburðir. Hinar dýrkeyptu myndir
voru hafðar til sýnis í fyrsta skipti í fjöl-
mennu kvöldboði. Gestgjafarnir leiddu sjálfir
áhrifamesta listvin og gagnrýnanda borg-
arinnar að veggnum, þar sem myndirnar
héngu hlið við hlið, og væntu nú lofgjörðar
hans um þær. Hann virti verkin fyrir sér
góða stund, hristi síðan höfuðið, eins og hann
saknaði einhvers, benti á bilið á milli mynd-
anna og spurði: „Og hvar er frelsarinn?“
hoskuldur@mbl.is
Í fyrirlestri Sigmunds
Freud frá árinu 1909
sem fjallaði um sálgrein-
ingu kemur fram að
fyndni geti varpað ljósi á
þá andstæðu krafta sem
takast á í sjúklingi.
Þorpararnir
tveir
B
iblían hefur löngum valdið
mönnum heilabrotum og án
trúarsannfæringarinnar virð-
ist hún oft á tíðum, ja hvað á maður
að segja; ótrúleg. Sumir kaflar
hennar stangast berlega á við aðra
og út frá texta- og stílfræðirann-
sóknum reynist hún samansett líkt
og gestabók í sum-
arbústað þar sem hver
penninn á fætur öðrum
tekur við af þeim sem á
undan kom. Bandaríski
fræðimaðurinn og
hreintrúar-gyðingurinn
James L. Kugel hefur í ára-
tugi tekist á við þetta vanda-
mál sem hann viðurkennir
fúslega að sé til staðar í höfuðriti
trúar hans en í stað þess að stinga
höfðinu í sandinn og trúa í blindni
hefur hann reynt að leita útskýr-
inga á því misræmi sem í ritinu er
að finna. Bók Kugels, sem var fyr-
irlesari við Harvard-háskóla í mörg
ár en stýrir nú Gamla-
testamentis-fræðadeild Bar
Ilan-háskóla í Ísrael, er af-
burðavel úr garði gerð og
aðgengileg þeim les-
endum sem ekki eru endi-
lega mjög vel að sér í
Biblíunni. Lesningin er
oft á tíðum æsileg en
umfram allt fróðleg og
upplýsandi.
How to read the Bible | James L. Kugel
Heilög ritning segir …
M
asaru er hálfgerður lúser
sem býr einn með kis-
unum sínum og rembist
við að borga reikningana. Konan
er farin frá honum og hann virð-
ist ekki eiga marga vini. Engu að
síður er Masaru
hluti af dularfullri
ætt risa sem hef-
ur verndað Japan
gegn árásum
skrímsla um alda-
bil. Forfeður hans
voru ríkir og virt-
ir, en nú á dögum
eru skrímslin
færri og ekki jafn-
glæsileg og áður
fyrr. Masaru –
eða „The King of
Pain“ – er því lít-
ils metinn í sam-
félaginu og þarf
að treysta á aug-
lýsingar bakhjarla
til að fá nokkur
laun fyrir vinnu
sína, sem snýst
fyrst og fremst um að breyta sér
í risavaxinn mann og lumbra á
þeim furðuverum sem enn láta
sjá sig við strendur Japans. Big
Man Japan er „mockumentary“
sem er ómögulegt að gera grein
fyrir í rituðu
máli. Skrímslin
sem sá stóri
berst við eru un-
aðslega frumleg
og fáránleg, bar-
dagasenurnar
stútfullar af
glettni og til-
raunagleði, og
myndin tekur
endalausar beygj-
ur og sveigjur í
söguþræðinum.
Heildarútkoman
er eitursúr, en
hin besta af-
þreying, og loka-
atriðið eitt það
fyndnasta sem ég
hef nokkurn tím-
ann séð.
Dai-Nipponjin [2007] – Matsumoto
Stór maður í Japan
M
annveran er umfram allt grótesk.
Hún á það að vísu til að vera fögur,
fíngerð og kurteis en það er meira
eða minna uppgerð og á meira skylt
við vatnsgreiddan strákpjakk í fjölskylduboði
en almenna mannasiði. Fyrst og fremst erum
við ofbeldishneigð, grettin og öfgakennd í okk-
ar háttum. Þannig eigum við að okkur að vera
og efnahagslegur uppgangur síðustu ára hefur
berlega leitt þessa staðreynd í ljós. Þegar
manneskjunni vegnar vel er hún óforbetranleg
og græðgin sem drífur hana áfram á sér fá tak-
mörk. En þeir tímar sem nú hafa tekið við eru
ekki síður gróteskir. Múgæði, bálkestir, gíf-
uryrði á mótmælaspjöldum og eggjakast eru
aðeins fáein dæmi um þá grótesku hegðun sem
við höfum nú tekið upp. Og landsfundir stjórn-
málaflokkanna sem nú eru loksins um garð
gengnir hafa endurspeglað þessa hegðun svo
um munar. Þar vantaði bara bálkestina og
eggjakastið. Hitt var svo sannarlega til
staðar og gott betur.
Winesburg
Í skáldsögu Sherwoods And-
ersons, Winesburg, Ohio frá
árinu 1919, er gróteskan í mann-
inum til umfjöllunar. Fram-
leiðslubylting Henrys Fords hefur
að vísu valdið nokkrum uppgangi
þegar sagan eða sögurnar gerast,
en í bænum Winesburg er enga fjármálafursta
að finna, né kauphöll, eignarhaldsfélög og
skuldsettar yfirtökur. Lífið er einfalt, við-
burðalítið og allt að því leiðinlegt. Og því má
spyrja: Hvernig getur bærinn og þeir fáu
einstaklingar sem þar búa, verið gróteskir?
Svar Sherwoods Andersons er að sálarlíf
þeirra hefur afskræmst og þar með orðið
gróteskt, vegna örðugleika þeirra við að
eiga raunveruleg samskipti sín á milli.
Raunverulegar tilfinningar eru ekki
lengur túlkaðar með orðum heldur frek-
ar með fumkenndum athöfnum, endurteknum
setningum (klisjum) og þögulli uppgjöf. Sam-
skiptaörðugleikar sem þessir virka ef til vill
smávægilegir þegar einstaklingar eiga í hlut en
ef við heimfærum þá upp á samskipti heils þjóð-
félags og jafnvel þjóða í milli horfir dæmið
öðruvísi við, ekki satt?
Gríðarlega áhrifarík
Winesburg, Ohio er líkt og Go Down, Moses
eftir William Faulkner eða Interpreter of Mala-
dies eftir Jhumpa Lahiri – svo nærtækara
dæmi sé tekið – svokallaður smásagnasveigur
þar sem hver saga stendur sjálfstætt en er
engu að síður órjúfanlegur hluti af stærra bók-
menntaverki. Sögurnar hverfast með einum
eða öðrum hætti um aðstæður söguhetjunnar
Georges Willards, ungs blaðamanns sem starf-
ar við Winesburg Eagle. Willard skynjar að
hans bíða aðrir og stærri hlutir í þessu lífi en
þeir sem bærinn getur boðið honum og íbúar
Winesburg skynja það sama í hinum unga Will-
ard. Þeir treysta honum því fyrir sögum af fá-
brotnum ævintýrum þeirra og smásigrum í von
um að honum takist að sveipa þá dulúð, dýpt en
umfram allt merkingu.
Winesburg, Ohio kom út þegar Anderson var
rúmlega fertugur og markaði ákveðin tímamót í
bandarískri skáldsagnagerð. Ekki ómerkari
rithöfundar en áðurnefndur Faulkner, Hem-
ingway, Steinbeck, Saroyan og Henry Miller
nefndu Anderson sem stóran áhrifavald á
þeirra eigin skáldsagnagerð og ljóst má vera að
aðferðir þessara jöfra við að segja sínar sögur
eiga íbúum smábæjarins Winesburg í Ohio-ríki
mikið að þakka. hoskuldur@mbl.is
Winesburg, Ohio | Sherwood Anderson
Gróteskt heimsþorp
Sherwood Anderson Rithöfundurinn hefur verið að
nálgast sextugsaldurinn þegar þessi mynd er tekin.
BÆKUR VIKUNNAR
HÖSKULDUR ÓLAFSSON
R
ithöfundar á borð við Philip
Roth, JM Coetzee og Ian
McEwan hafa nú dottið af
lista yfir þá rithöfunda sem eiga
möguleika á að hreppa Impac Du-
blin-verðlaunin svokölluðu sem
veitt verða hinn 11. júní næstkom-
andi. Verðlaunin eru ef til vill ekki
jafnþekkt og Booker-
inn en verðlaunaféð er
engu að síður gríðarhátt
eða 100 þúsund evrur
(16 milljónir króna á nú-
gengi). Líklegasti höfund-
urinn að mati bókmennta-
gagnrýnanda til að hreppa
verðlaunin er sagður vera
Mohsin Hamid og það fyrir
skáldsögu sína The Reluctant
Fundamentalist sem kom út árið
2007. Skáldsagan gerist á einu
kvöldi á kaffihúsi í Lahore í Pak-
istan og segir frá pakistönskum
manni að nafni Changez (Genghis
á Urdu-máli) sem leiðir ókunnugan
og taugaveiklaðan banda-
rískan ferðalang í allan
sannleik um ástarsamband
sitt og að lokum skilnað við
bandarískt samfélag.
Bókin komst á stutt-
lista Booker-verð-
launanna sama ár og hún
kom út en hlaut m.a. An-
isfield-Wolf-bókaverð-
launin árið 2008.
The Reluctant Fundamentalist | Hamid
Líklegur sigurvegari
S
auna er önnur mynd Annila,
sem hefur áður sent frá
sér kung-fú epíkina Jade
Warrior (2006), og leikstjórinn
ungi hefur nú þegar skapað mikl-
ar væntingar innan fantasíu- og
hryllingsheima. Sauna gerist und-
ir lok 16. aldar í Finnlandi og seg-
ir frá hópi manna sem ferðast um
óbyggðir til að merkja ný landa-
mæri eftir 25 ára stríð
milli Svía og Rússa.
Þegar þeir koma að dul-
arfullu þorpi í miðri
mýri, sem virðist hafa
verið byggt í kringum
ævaforna sánu sem
stendur nærri, fara
draugar fortíðar að of-
sækja mennina, mar-
traðirnar taka við
stjórninni og aðal-
persónurnar þurfa að
horfast í augu við eigin
syndir. Leikstjórinn
sækir í stílíseraðan
brunn Andrei Tarkovsky
og blandar glæsilegu
yfirborði saman við ókennilegan
og myrkan draugagang asískrar
kvikmyndahefðar. Margir gagn-
rýnendur vilja reyndar ekki telja
Saunu hryllingsmynd og það er
greinilegt að Annila hefur tekist
að skapa verk sem er nægilega
listrænt og ógeðslegt í senn til
að höfða til ólíkra áhorf-
endahópa.
Sauna [2008] – Antti-Jussi Annila
Syndaaflausn í sánu
Bækur