Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 83

HUGARFARSSAGA
Ein tískusveiflan hefur siðan
tekist fádæma vel og haldið
velli. l>að er hugarfarssaga. í
Frakklandi er hún orðin hluti af
hinni viðurkenndu sagnfræði
við hliðina á stjórnmálasögu,
hagsögu og öðru. Meira að
segja er farið að kenna hana í
grunnskólum. Kannski er pað
þess vegna sem minna er um
greinar' um hugarfarssögu í
Annálunum, því okkur finnst
óþarfi að reka áróður fyrir
henni. Hún er orðin það vinsæl.
Það breytir jaó engu um það að
menn verða að halda vöku
sinni, fyrir þá sök að það er líka
til léleg hugarfarssaga sem ekki
skilgreinir viðfangsefnið nógu
rækilega, þá einkum hugtakið
hugarfar. Ein af ástæðum þess
að hugarfarssagan varð jafn vin-
sæl og raun ber vitni er að hug-
takið er fremur óljóst, það er
svo margt sem rúmast innan
þess. Á tímabili, fyrir áratug eða
svo, var ástandið orðið það
slæmt að hægt var að segja
eitthvað á þá leið að hugarfars-
saga væri það sem sagnfræðing-
ar hefðu ekki tekið fyrir áður
eða hefðu aldrei talað um. En
það verður að gera skýran
greinarmun á hugarfarssögu og
sögu viðhorfa, gilda, hugmynda
eða stjórnmálaskoðana. Nokk-
uð hefur borið á hugmyndum á
þá leið að til sé einhverskonar
kjarni hugarfars sem hægt sé að
skilgreina og skoða. öfgakennt
dæmi um slíkt eru barnalegar
og rangar fullyrðingar unt sál-
fræði einstakra þjóða, að hjóð-
verjar séu skipulegir, ítalir
æstir, Frakkar skynsamir og ís-
lendingar þungir á brún. Þann-
ig hugmyndir eiga ekki heima í
alvarlegri hugarfarssögu. Þeir
sem stunda hana verða að vera
meðvitaðir um að hugarfar er
Hugarfar er því alls
ekkert frumhugtak
sem býr að baki
manntífinu, heldur
þjóðfélagslegt og
manngert fyrirbæri.
sögulegt fyrirbæri sem breytist í
tímans rás. Hugarfar hefur
ákveðna byggingu eða strúktúr,
og er því stöðugt í lengri tíma,
jafnvel rnargar aldir, en það er á
hreyfingu og breytist lrægt og
bítandi. Hugarfar er því alls
ekkert frumhugtak sem býr að
baki mannlífinu, heldur þjóð-
félagslegt og manngert fyrir-
bæri. Því mega sagnfræðingar
aldrei gleyma.
81
iíuiiumj