Ný saga - 01.01.1989, Blaðsíða 43

BARNSFEÐRANIR OG EIÐATÖKUR Á 17. ÖLD
þeir vita ekki þar til nema þeir
barnafeður sannir séu.“ Hann
lagði þess í stað til að þeim yrði
leyft „að sverja sína sögu urn
tíma samgöngunnar... og síðan
henni sem barnið fæddi að
sverja af sér samræði við aðra
«40
menn.
Greinargerð biskups virðist
ekki hafa haft mikil áhrif. Þó hef
ég fundið einn dóm þar sem
vísað er í hana. Vorið 1660 full-
yrti Sigríður Þormóðsdóttir að
Bjarni Pétursson sýslumaður
Dalasýslu og Sigurður Snorra-
son „hefðu báðir með sig haft
um þann kaupskapartíma Anno
1658. “ Bjarni vann sjöttareið
gegn framburði hennar 7. maí
og hlaut hún tíu vandarhögg
fyrir lygina. Sigurði var dæmd-
ur lýrittareiður. Hann dvaldist í
Hollandi um veturinn en kom
fyrir rétt í Svefneyjum 11. maí
1661. Þar athuguðu dómsmenn
„bréf þess virðulega Herra M.
Brynjólfs Sveinssonar upplesið
í Lögréttu á Öxarárþingi Anno
1651.“ Fæðingin var 10. maí
1659, sem þótti fara nærri þeim
tíma sem Sigríður bar Sigurði.
Honurn var þó ekki gert að
sverja fyrir tiltekinn tíma, held-
ur lýrittareið minni innan mán-
aðar um „að hann hafi aldrei
holdlegt samræði með Sigríði
Þorvaldsdóttur framið."41
Þegar litlu munaði á fram-
burði karls og konu um tíma-
lengd voru dómsmenn oft á
báðum áttum um það hvort
þeirra ætti að fá eið. Á þeim
forsendum gat kona jafnvel
fengið eið til sönnunar þó
Kristniréttur gerði ekki ráð fyrir
þeim möguleika. Árið 1681
þótti Guðrún Þorgeirsdóttir
„líkari til sanninda" en Ingi-
mundur Sigurðsson og var leyft
að ættfæra barn sitt með lýritt-
areiði. Vigdís Jónsdóttir var tek-
in trúanlegri árið 1669 af því
Jón Pétursson sem hún lýsti
föður hafði áður þverneitað
barneignaráburði en síðan ját-
að samdægurs. Þegar Ólöf Þor-
bjarnardóttir lýsti Berg Sigurðs-
son íoður að barni í árslok 1658
játaði hann brotið, en neitaði að
Það var vel þekkt að
karlar keyptu aðra til
að gangast undir
faðerni óskilgetinna
barna.
gangast undir faðernið. Ólöf
fullyrti að þau hefðu fýrst legið
saman á Pálmasunnudag, 11.
apríl 1658. Fáeinum dögum
munaði á framburði þeirra og
bæði buðu eið. Hún vildi jafn-
framt sverja fyrir alla aðra menn
síðan hún varð ekkja. Barnið
fæddist aðfaranótt 14. desemb-
er. Dómsmenn að Ingjaldshóli
13. maí árið eftir gerðu ráð fyrir
níu mánaða meðgöngutíma og
rniðuðu við að getnaður hefði
átt sér stað um rniðjan mars.
Áður en kom að dómi viður-
kenndi Bergur að þau hefðu
fyrst legið saman miðvikudag-
inn í páskaviku. Munaði nú að-
eins þrern dögum á framburði
þeirra og þótti svarið veikja
málstað hans því þingmenn
sögðu hana ráðvanda. Aðspurð-
ur sagðist Bergur ekki vita urn
annan mann sem kæmi til
greina. Fyrir vikið var Ólöfu
dæmdur eiður. Að honurn unn-
unt átti Bergur að annast barnið
sem „réttur faðir.“ Ekki leist
honurn á það, því hann „gekk
burt og vildi ei við dóminn vera
þar til Ólöf hafði sinn eið
unnið, hverju vér ei aftra
kunnum.“'í2
MEINSÆRI OG
EIÐFALL
Meinsæri var að sverja rang-
an eið. Það var fátítt í faðernis-
málum. Vissulega hafa þó ein-
hverjir karlar fengið að sverja
fyrir börn sem þeir áttu. Ég hef
aðeins fúndið eitt dæmi urn
meinsæri á 17. öld. Því miður
eru málsatvik óljós, en víst er að
um miðja öldina féll Jón Jóns-
son í meinsærismál í Eyjaþing-
urn á Breiðafirði og viður-
kenndi „sitt brot fyrir Guði og
kristilegri kirkju þar úti.“ Hann
) <«■***•' j£c%r/xxC****** ? á<9 /
'*• **j fij-ÍXt —/l.
tnf* **) vje *£f*lji-x-Cu/
tul íJíÍAau''cd f.
ui7 Pt. í> 1 1 t ? n “

t-t viJyc>\
-+*/ *t‘»«v
itAV ku.x- /tfr cxtttfAxjix j «»»-V pAtxj- t-\)
«' tt." I; »ttt' J.-*. ■} eJj,
\T‘ * J „
" , -> . . /}
w
0t* t
/7 h * ''/7 - '
' JUuirCatxjn fut
.-,^’ x** //'*«**
Hfú
h- *

Áður en fólk vann eið var lesið upp skjat um merkingu eiðsins. Meginhluti þess var um það
sem vofði yfir fólki sem vann rangan eið. Mikil var í húfi, meðal annars þetta: „Item hver
manneskja sem ranglega sver eður heldur ei svarinn eið, hann mótsegir og afsegir Guð
föður, Guð son og Guð heilagan Anda og alla Guðs góða heilaga og alla heilaga útvalda
engla, gefur sig með lífi og sálu djöflinum og öllum hans selskap I helvítis vald þar að vera
og brenna með og hjá þeim í helvítis afgrunni til eilífrar tíðar, hvar helst engin endurlausn
er. “ Þennan texta er að finna aftan við elstu dómabók Snæfellsnessýslu, sem oft er vitnað
til í greininni.
41