Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 79

Konur og kvennarán á Islandi á 12. og 13. öld
Konur og kvennarán
í þessum ritgerðarstúf hefur sjónum enn ekki
verið beint að fórnalömbunum: konunum
sjálfum. Hvaða konum var rænt og hvernig
brugðust þær við? Þær mæðgur Hallgerður og
Valgerður voru af svokallaðri Möðruvellinga-
og Fljótamannaætt. Ketill biskup Þorsteins-
son var afabróðir Hallgerðar. Ólafur Sölva-
son prestur, maður Hallgerðar, var bróðir
goðans Páls Sölvasonar. Þeir bræður voru af
Reykhyltinga- og Melamannaætt. Langafi
Jóreiðar Hallsdóttur var Þorgils Oddason.
Hún hafði verið gift Skarðverjanum Þórði
Narfasyni, dóttir þeirra var Helga sem giftist
Sturlu Þórðarsyni. Engar upplýsingar finnast
aftur á móti um ættir Álofar, Þórunnar eða
konu Ásbjarnar. Ég geri ráð fyrir að flestar
þeirra hafi verið dætur betri bænda. Ef
kvennarán áttu að skila tilætluðum árangri
varð að ræna konum sem eftirsjá var í, konum
sem voru mikils metnar.
Frásögnin af brottnámi Álofar í Sturlu
sögu er dæmigerð fyrir áhuga höfunda Sturl-
unga sögu á örlögum kvenna. Þagað er þunnu
hljóði yfir tilfinningum og viðbrögðum henn-
ar. Höfundur Sturlu sögu undirstrikar aftur á
móti að Þorgrímur hafi brugðist „illa við“ og
fundist sér gerð „svívirðing“. Þetta sjónarmið
kemur ekki á óvart. Konur voru ekki mikils
metnar í þessu samfélagi. Eftir frásögninni að
dæma hefur höfundurinn álíka mikinn áhuga
á örlögum Álofar og hestsins.
Möguleiki kvennanna til að fiýja án að-
sloðar var lítill sem enginn. Eina vörnin sem
þær höfðu var hungurverkfall. Sú spurning
vaknar við lestur þessara frásagna hvort allar
hinar brottnumdu konur hafi haft áhuga á að
láta bjarga sér. Það er ekki að sjá að Hallgerði
hafi mislíkað að Vatnsfiröingar rændu henni.
Samkvæmt Sturlu sögu vill Jón Loftsson að
hún „leggi hug sinn frá jressu óráði“, að hún
„sjálfviljandi" rjúfi sambandiö við Pál
Þórðarson, að hún „sæmi“ bónda sinn og
sælti sig við „mannamun" Vatnsfirðinga og
manns hennar, sem var goðaættar eins og
nefnt hefur verið.
Jón Loftsson þarf að beita allri sinni list til
að sannfæra Hallgerði um að hverfa aftur til
eiginmanns síns. Svo mikinn metnað leggur
Jón í að Hallgerður virði orð hans að hann
heitir henni vináttu sinni, það er að segja
stuðningi í öllum málum. Þetta er eitt af fáum
skiptum í heimildum um 12. og 13. öld þar
sem konu er heitið vináttu. Það voru aðallega
karlar sem stofnuðu til vináttubanda og fyrst
og fremst þeir sem tóku þátt í stjórnmálum
tímabilsins. Vináttuloforð Jóns til Hallgerðar
er mikill virðingarvottur. Að hún hafi notfært
sér vináttu Jóns kemur berlega í ljós þegar
hún sækir hann að málum og biður hann að
ná dóttur sinni úr klóm Sveins Slurlusonar.29
Agnes Arnórsdóttir hefur í nýlegri bók,
Konur og vígamenn, túlkað þessa frásögn á
nokkuð annan veg. Hún telur að í orðum Jóns
Loftssonar liggi virðing fyrir festarsamningi
milli tveggja fjölskyldna: „Með slíku konu-
námi var [festarsamningurinnj gerður að
engu, og því um algjöra lögleysu að ræða.
Samskipti fólks skyldu lúta þeim meginregl-
um sem samið var unt og fest í venjurétt eða
lög.“ Ástæðan fyrir því að Hallgerður sneri
aftur til bónda sfns var sú að hún gat „ekki
tekið þá áhættu að missa stuðning frænda
sinna og Jóns Loftssonar.“ Agnes telur jafn-
framt aö frásögnin sýni „valdaleysi kvenna og
áhrifamátt. Þær gátu aflað sér pólitískra
stuðningsmanna, en urðu líka að fara eftir
settum reglum.“3"
Ég tel að Agnes geri Jón Loftsson að meiri
móralista en ástæða er til. Jón er fyrst og
Möguleiki
kvennanna til
að flýja án
aðstoðar var
lítill sem enginn.
Eina vörnin sem
þær höfðu var
hungurverkfall.
77