Austurland - 30.10.1971, Blaðsíða 2

2
AUSTURLAND
Neskaupstað, 30. október 1971.
iUSTURLAND
Utgefandi:
Kjördsainisráð Alþýðubanda-
lagsins á Austurlandi.
Ritst jóri:
Bjarni Þórðarson.
ncsmífmi
Hérað á
krossgötum
Pljólsdals'hérað er á tvenns kon-
ar krossgötum:
Aðrar liggja til hinna ýmsu
byggðarlaga á Austurlandi, en
hinar eru milli gamalla og nýrra
atvinnuhátta; gömul menning hef
ur kvatt það, en ný er að mótast.
Tilkoma kauptúnsins á Egils-
stöðum er afleiðing af fyrra atrið-
inu, en meðvirkandi orsök til hins
síðara.
Um síðustu aldamót. var í þessu
héraði einhver myndarlegasti bú-
skapur á íslandi, rómaður af þeim
sem höfðu samanburð við aðra
landshluta. Búskapnum hér hnign
ar, þegar kemur fram á 3. og eink-
um 4. tug aldarinnar og kemst nið
ur í öldudal á hinum 6., meðal
annars vegna sauðfjárpestanna.
Aftur tck þá að rofa til. Islenzk-
um vísindamanni Birni heitnum á
Keldum, tókst að finna meðal við
garnaveikinni og fyrir það gieta
nú bændur á Héraði aftur stundað
fjárbúskap svo sem geta þeirra og
hæfileikar leyfa. En svo breytt-
ust líka foúskaparhættir: Hafin
var mjólkurframleiðsla í stærri
stíl en áður var eftir alllanga bar-
áttu fyrir stofnun mjólkurbús —
rjómabúsins á undan því.
Þessi þróu.n varð auðvitað
ekki af sjálfu sér, heldur
vegna nýrra atvinnuhátta í
sjávarplássunum, þegar 'kúa-
hokrið þar iagðist smátt og
smátt af og kröfur urðu um
neyzlumjólk frá mjólkurbúi.
Mjólkurframleiðslan þyrfti samt
að aukast verulega, einkum í iþeim
sveitum, sem næstar eru mjólfcur-
búinu á Egilsstöðum, enda eru
sumar þeirra einmitt miður falln-
ar til sauðfjárræktar. Til þess
þyrftu þó túnin að stækka mikið
frá því, sem nú er. Ónóg fóðuröfl-
un hefur ha.ngið eins og myllu-
steinn um iháls alltof margra
bænda í þessu héraði. Ranglátt
væri þc að kenna bændum einum
saman þar um. Kalskemmdir und-
anfarinna ára settust eins og Ijón
á veginn að því marki að tryggja
nægilegt hey. Versnandi árferði er
Irúlega veigamesta orsökin, en
rangar ræktunanaðferðir eiga
sjálfsagt til samans eins mikinn
þátt í kalinu og tíðarfarið: Röng
áburðargjöf, ófullkomin fram-
ræsla, framúrskarandi léleg jarð-
vinnsla. Þetta síðasta atriði hefur
komið sem fylgifiskur aukinnar
Hjá Arnbergi
Eg upprunalegur Borgfirðing-
ur en nú og lengi Eiðaþinghár-
maður banka upp á hjá uppruna-
legum Eiðaþinghármanni en nú
og lengi Borgfirðingi, Arnbergi
Gíslasyni í Vinaminni á Bakka-
gerði, dágóðan haustdag og þar
á ofan droltinsdag 26. sept. sl.
Bergur er hann kallaður í dag-
legu tali, og mér er sú nafnstytt-
ing tömust, en hann hieitir fullu
nafni Arnbergur Gíslason og er
fæddur 25. janúar 1905 i Foss-
gerði, hann er annar tveggja sona
Gísla Björnssonar, sem var bróðir
Snjólfs föður Sigurbjörns í Gils-
árteigi og Benedikts á Tókastöð-
um föður Björns er lengi bjó þar
Móðir Bergs var Margrét Finn-
bogadóttir, húnvetnsk að ætt,
kom ung austur á Seyðisfjörð,
lenti upp á Hórað og staðfestist
þar.
— Forelörar mínir, segir Berg-
ur, bjuggu í Fossgerði, Þrándar-
stöðum og Hamragerði unz faðir
minn dó fyrir aldur fram; þá fór
ég, 12 ára strálklingur, að Finns-
stöðum til Jóns bónda þar Áma-
sonar. Hann bjc stórt og vel og
var vel vinnuharður bæði við sjálf-
an sig og aðra. Eg fór á Eiðaskóla
í tíð Ásmundar haustið 1925 og
var þar tvo vetur og líkaði vel.
Eftir það var eg áfram á Eiðum,
fyrst sem vinnumaður og síðan
i áðsmaður, lengst af hjá Páli Her-
mannssyni alþingismanni. Mér
fé'l sérlega vel við Pál á allan
hátt.
Eg kynntist Bergi fyrst á Eið-
um, cg man þegar eg var að lesa
skólabakur í skýjum út um glugg-
ann á Norðurhjlið, hve léttilaga
hann hljóp niður á beitarhúsin á
Uxagerði til fjárgæzlu, og við
vissum að a.m.k. stundum hraðaði
hann sér við verkin til að komast
í boltann með skólastrákunum.
Hann var afbragðs knattspyrnu-
maður og fleiri íþróttum búinn.
Einu sinni var Pólitískur bolti
veturinn 1934—1935, kommúnist-
ar á rauðum peysum (sumar
þurfti að fá til láns hjá komma-
Arnbergur Gíslason.
véltækni, þótt það hljómi sem öf-
ugmæli.
Bændur í þessu héraði sem öðr-
um eiga þá kröfu á hendur Rann- j
sóknastofnun landbúnaðarins, að 1
komizt verði fyrir rætur kalsins, j
sem kostað hefur bændastéttina !
sjálfsagt hundruð milljóna Ikróna.
Til þess að svo geti orðið, þarf
ihins vegar þessi stofnun að fá
nýja forystu, sem gerbreytir um
vinnubrögð. Bændur eiga ennfrem
ur þá fcröfu á leiðbeiningaþjónust-
una, að niðurstöður kalrannsókna
komist strax til þeirra.
Egilsstaðakauptún, sem ger-
breytt hefur öllum viðhorfum hér
cg ekki einungis stöðvað fólks-
flóttann af Héraði, heldur dregið
ti(l sín umtalsveirðan fjölda fólks
af fjörrum landshlutum — jafnvel
úi' sjálfri höfuðborginni — byggð-
ist fyrsta áratuginn sem hrein
verzlunar- og þjónustumiðstöð
fyrir Hérað eitt, en hefur nú á ann
an áratug þróazt æ meira í þá átt
að gegna slíku folutverki að
nokkru fyiir Miðausturland.
Nú er komið að þáttaskllum í
þróun kauptúnsins: Áfram-
haldandi vöxtur þess ikallar á
traustari efnahagslegar und-
irstöður. Hann er undir því
kominn, að hér verði líka
framleiðslustaður.
Þessar undirstöður er þegar
byrjað að leggja í verksmiðjuiðn- |
aði, sem stofnað var til af djörf-
ung og huglkvæmni, þegar bygg-
ingastarfsemi og ýmisleg önnur
þjónusta í fjórðungnum dróst
saman á kreppuárum „viðreisnar-
innar". Dýrmæt reynsla er þegar
íengin: Vinnukraftur er mjög
góður. Þetta er undirstöðuatriði.
Án þess væri allt tal um verk-
i smiðjuiðnað út í hött. Nú reynir á
! um fjármagn og stjórnun, ef
| þessi nýja atvinnugrein á að geta
eflzt svo sem nauðsyn ber til.
Ný þjónustugrein er orðin þátt-
ur í atvinnuMfi Héraðs: Móttaka
ferðamanna. Hún fer ört vaxandi.
Hér þarf auðvitað margt að bæta:
Reyna að byggja upp keifi eða
tengsl þeirra aðilja, sem starfa í
greininni, lengja móttökutímann,
ef unnt er, og umfram allt bæta
samgöngur innan héraðs og við
önnur byggðarlög fjórðungsins.
Sú staðreynd, að á Héraði eru
engar áætlunarferðir, ætlaðar
iierðafólki, gera ferðaskrifstofum
í höfuðstaðnum nær ó'kleift að
beina ferðum einstakra ferða-
manna hingað. Þær geta við þess-
ar aðstæður einungis sent hingað
hópa, sem komast í eina rútu og
ferðast alveg með henni. Bílaleig-
ur þær, sem nú hafa verið stofn-
settar á Egilsstöðum, bæta þó
tvLsvert úr, en hafa þó sínar tak-
markanir.
I undirbúningi er nú stolðnun
ferðamálafélags fyrir Austurland
allt og mun undirbúningsfundur
einmitt hafa rætt þet.ta mál sér-
staklega og hvernig þennan sam-
göngumálahnút mætti leysa og
tengja Austurland sem bezt sam-
an með áætlunarferðum. Vel
heppnuð byrjun,, þótt ekki væri
hún í stórum stíi, gæti opnað nýj-
ar Jeiðir síðar.
I skólamálum stendur Hérað
einnig á krossgötum. Sveitirnar
eru nú loks að sjá framkvæmd
fræðslulaganna frá 1946 verða að
veruleika. Fyrirsjáanleg er veru-
lega aukin sókn ungs fólks á
gagnfræðastigið, þótt við stönd-
um reyndar enn mjög höllum fæti
á síðari hluta þess ökólastigs. Og
innan Héraðs blasir nú við nýtt
skólastig: Af því að Egilsstaða-
kauptún stendur í bókstaflegum
skilningi á krossgötum, hefur
menntaskóla fyrir Austurland
verið valinn þar staður. Vonandi
verður tilkoma slíks skóla mikil
menningarleg lyftistöng Austur-
landi og mun Hérað ekki njóta
þess síður en aðrir.
Á þessu hausti má fullyrða, að
meiri bjartsýni ríkir um hag fólks-
ins í þessu byggðarlagi en um
mjög langt skeið. Sumarið hefur
orðið bændum óvenjulega hag-
stætt. Heyöflun meiri og hey-
verkun betri e.n menn hafa áður
þekkt. Fallþungi dilka í betra lagi.
Bændur hér áttu þetta skilið eftir
þá miklu erfiðleika, sem hafa
mætt þeim undanfarin kuldaár.
Og ekki má gleyma stjórnarskipt-
unum, sem einmitt bændur hafa
sérstaka ástæðu til að fagna, svo
grátt sem ,,viðreisnarstjórnin“
hafði leikið þessa starfsstétt.
íbúar Egilsstaðakauptúns hafa
hvergi nærri undan að leysa öll
þau verkefni, sem 'þeir hafa
markað sér að inna af hendi. Á
miklu vsltur auðvitað, að hinn
ungi iðnaður þar vinni foug á byrj-
unarerfiðleikum, sem alltaf fylgja
slíkum atvinnuvegi. Ekkert lát er
á vexti kauptúnsins. Það er vel.
Við þurfum að eiga myndarlegt
kauptún hér inn á milM fjallanna,
sem heldur til jafns við hina öfl-
ugu framleiðslustaði við sjávar-
síðuna. Á milli þessara bygigða
á ekki að vera neinn metingur.
Þau eiga að styðja hvert annað.
— sibl.