Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 22

fótfestu, sérstaklega eftir að fram-
leiðendur hönnuðu tæki sem auðvelt
var að nota. Fyrsta tækið sem kom til
íslands 1975, var hannað af Donald
og félögum. Jón Hannesson, sérfræð-
ingur í fæðinga- og kvensjúkdómalækn-
ingum á Kvennadeild Landspítalans var
frumkvöðull í ómskoðunum hér á landi
(Reynir Tómas Geirsson, 2001). Þetta
tæki er geymt á Læknaminjasafninu á
Nesstofu og er verðmætur safngripur,
því einungis 200 tæki voru framleidd í
heiminum. Kvennadeildin fékk svokallað
„real-time“ tæki árið 1983.
Mikil framsýni fylgdi ákvörðun
Sigurðar S. Magnússonar þegar hann
ásamt Kristínu I. Tómasdóttur, yfirljós-
móður ákvað að senda tvær ljósmæður
til Glasgow til að læra ómskoðun. Hann
hafði kynnst því í Skotlandi að ljós-
mæður ómskoðuðu á meðgöngu með
góðum árangri. Saga ómskoðunar er því
nær þrjátíu ára gömul hér á landi. Miklar
breytingar urðu með tilkomu nýrra
tækni, svokallaðra „real-time“ tæki, en
þar sést fóstrið hreyfa sig. Aður hafði
einungis verið um kyrrmynd að ræða.
Kvennadeildin fékk svona tæki árið 1983
(Reynir Tómas Geirsson, 2001). Þróunin
hefur síðan verið mikil, bæði hvað varðar
gæði tækjanna og nýja tækni. Má þar
nefna möguleikana á að gera blóðflæð-
ismælingar og þrí- og fjórvíddarómun.
I dag starfa fimm ljósmæður og tveir
læknar við Fósturgreiningardeild Land-
spítalans.
Menntun og þjálfun
í ómskoðun
Að læra ómskoðun krefst mikillar
samhæfingar hugar og handar. Hinn
fullkomni ómskoðari þarf að hafa mikla
þekkingu á líffærafræði og góða ómskoð-
unartækni. Það sameinar þá eiginleika
að geta skoðað og túlkað niðurstöður
samtímis. Að ná góðri tækni í ómun
er vandasamt og byggir mikið á fæmi
viðkomandi. Eins og áður kom fram þá
er það sá sem heldur á ómhausnum sem
greinir vandamálið. Sérfræðiþekking
skiptir sköpum og því betri þekkingu
sem ómskoðandi hefur, því betri grein-
ingu getur hann gefið. Það krefst þess
að viðkomandi þarf mikla æfingu við
að óma, undir góðri leiðsögn og sækja
viðurkennd námskeið (Finberg, 2004).
Það er allt of algengt að fólk með litla
reynslu og þekkingu í ómun framkvæmi
rannsóknina og gefi þar með ekki vand-
aða niðurstöðu (Geirsson, 1999). Námið
tekur mislangan tíma og fer eftir því hve
nemandi er fljótur að tileinka sér fræðin
og ná tækni við ómskoðun (Spears og
Griffin, 1999). Þjálfunin er krefjandi og
það er nauðsynlegt að fá tíma til að læra
og njóta þess og ná þannig betri tækni.
Þjálfunin kostar fé og tíma en skilar
sér í betri þjónustu við þungaðar konur
(Kirwan og Walkinshaw, 2000). Mikil-
vægt er að við höldum okkur við góða
menntun, því annars getur gæði ómskoð-
unar minnkað (Finberg, 2004).
Ljósmæður sem vilja sérhæfa sig
í ómskoðun þurfa að sækja sérstök
námskeið og þjálfun á viðurkenndum
stað. Hér á landi þarf ljósmóðir sem vill
sérhæfa sig í ómun að sækja viku námskeið
til Royal College of Obstetricians and
Gynaecologist í London. Hún fær síðan
þjálfun á fósturgreiningardeild Landspít-
alans. Til að öðlast leyfi til að framkvæma
hnakkaþykktarmælingu þarf að sækja
námskeið til Fetal medicine foundation
og þeir gefa síðan út leyfi sem þarf að
endumýja ár hvert. Aætlað er að í heild
taki um tvö ár fyrir ljósmóðir að ná þeirri
færni sem krafist er í dag af ómskoðara.
Ljósmæður sem lært hafa að óma eru
sérfræðingar í reglubundnum skoðunum
og greina mörg vandamál. Þær skoða
mikinn fjölda fóstra sem gerir þær hæfari
að greina þegar eitthvað er afbrigðilegt.
Reynslan skiptir þar miklu máli. Þær vita
hvernig fóstur á þessum tíma lítur út og
em því fljótar að sjá þegar eitthvað ber
út af. Þegar valið er að skoðað alltaf að
ákveðnum tíma eins og við tuttugu vikur,
þá smá saman byggist upp í reynslubank-
anum hvernig fóstur líta út á þeim tíma.
Því er líka mikilvægt að ómskoðarinn
hafi ákveðinn fjölda skoðana á ári til að
viðhalda kunnáttu sinni.
I rannsókn sem gerð var í Noregi til að
greina fjölda hjartagalla í reglubundinni
tuttugu vikna skoðun var ljósmæðmm
skipt í tvo hópa, með minni reynslu en
þær höfðu skoðað 200-2000 sinnum og
þær með meiri reynslu höfðu gert meira
en 2000 skoðanir við tuttugu vikur. Þar
kom sterklega í Ijós að reynslan skiptir
miklu máli í fæmi þeirra til að finna
hjartagalla (Tegnander og Eik-Nes,
2006). Ekki er óeðlilegt að áætla að hægt
sé að yfírfæra þetta á aðra þætti skoðunar.
Þetta gefur til kynna hversu nauðsynlegt
er að að hver ómskoðandi fái nægan
fjölda til að viðhalda þekkingu sinni og
að í litlu landi eins og íslandi séu skoð-
unarstaðir ekki of margir.
Af hverju Ijósmæður?
Það er margt sem mælir með því að
ljósmæður sinni ómskoðun á meðgöngu.
Aukin áhersla á fósturgreiningu og
skimun felur í sér tiltekna breytingu á
störfum ljósmæðra (Helga Gottfreðs-
dóttir, 2006). Það er mikilvægt að virða
skoðanir kvenna og þarfir á meðgöngu
og fæðingu (Walsh, 2002). Hver kona er
einstök og með sinn bakgrunn, menningu
og trú og ljósmæður em vanar að nálgast
hverja konu á þeirra forsendum (Kirwan
og Walkinshaw, 2000). Ljósmæður em
sérfræðingar í eðlilegri meðgöngu og þar
sem ómun er mikið notuð er eðlilegt að
22 Ljósmæðrablaðið - Desember 2009