Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2007, Blaðsíða 16

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2007
Ráðsnilli
Eftirfarandi grein er úr bókinni Skammdegisgestir eftir Magnús F. Jónsson frá Torfastöðum
Húnavatnssýslu. Greinin er birt með góðfúslegu leyfi dóttur Magnúsar, Ásdísar Magnúsdóttur,
áður húsfreyju á Staðarbakka í Miðfirði.
Bærinn Uppsalir í Miðfirði, sem nú heitir svo, hét
áður Rófa. Ég heyrði þau munnmæli í æsku, að
fyrr á öldum, er stórharðindi og mannfellir herjuðu
á landið, hafi verið svo hart um bjargræði manna á
meðal, að þessi jörð hafi verið seld fyrir aftari hluta
af kindarkrofi, og eftir það hafi hún verið kölluð
Rófa. Fyrir hér um bil 20 árum var bæjamafninu
breytt og heitir nú löglega Uppsalir.
Árið 1835 bjuggu á Rófu tveir bændur, er áttu
sína hálflenduna hvor. Annar bóndinn hét Jónas
Bjarnason. Kona hans hét Ragnhildur Sigfúsdóttir
Bergmanns frá Þorkelshóli. Hinn bóndinn hét Benja-
mín Bergþórsson. Kona hans hét Snjólaug Magnús-
dóttir. Þau áttu einn son ungan, er Bergþór hét. Báðir
þessir bændur voru allvel fjáreigandi, enda voru þeir
atorkumenn og jörðin með betri jörðum þar í sveit,
og mun flestum hafa famast vel, er þar hafa búið.
Ragnhildur, kona Jónasar Bjarnasonar, var væn
og gjörfuleg, rausnarsöm og mikill drengur snauðum
mönnum og umkomulausum. En talin var hún
fremur stór í skapi og ráðrík. Og mælt var, að hún
bæri Jónas, bónda sinn, ráðum, er henni bauð svo
við að horfa. Þau áttu fjögur böm: Jónas, Sigurð,
Þorstein og Ragnhildi.
Vinnumaður var um skeið hjá þeim Jónasi og
Ragnhildi sem Elías hét Hálfdánarson, ættaður af
Vesturlandi. Hann var hinn bezti verkmaður, hagur
á höndum og ódeigur til starfa, og margt var honum
fleira vel gefið. Hann var hinn slingasti hestamaður
og tamningamaður góður. Elías var glaðlyndur og
heimilisprúður, en ærið þótti hann hjóllyndur í
ástum og nokkuð óvar í orðum. Mjög var það haft
í flimtingi í sveitinni, að Ragnhildur húsfreyja gerði
ekki Jónas bónda sinn einhlítan og hefði framhjá
honum með Elíasi vinnumanni, og af mörgum var
ætlað, að Elías væri hinn rétti faðir sona Ragnhildar,
Jónasar og Þorsteins. Þóttu þeir líkjast honum um
margt, er þeir eltust.
Jónas Bjarnason var ekki dulinn þess, að Ragn-
hildur kona hans felldi ástarhug til Elíasar vinnu-
manns, sem hann endurgalt henni í sömu mynt,
og þótti honum þungt undir að búa. Gerði hann
ítrekaðar tilraunir til þess að losna við Elías af
heimilinu, með því að endumýja ekki vistráð hans
á ári hverju, en þá missti Ragnhildur allt vald á
skapsmunum sínum, svo bóndi hennar sá þann kost
beztan að kjósa heimilisfriðinn og láta hana ráða vist
Elíasar þar á heimilinu.
Eftir því sem árin urðu fleiri, sem Elías var
vinnumaður á Rófu, fóru þau Ragnhildur að verða
óvarkárari um ástafar sitt, svo Jónasi bónda fannst
nokkurra viðbragða yrði að leita, til þess að ráða bót
á hjónabandsböli sínu.
Jónas átti bróður, er Jóhann hét. Hann bjó á Haugi
í Núpsdal og var gildur bóndi. Jóhann var vitur maður
og gerhugull. Milli þeirra bræðra var góð frændsemi,
og sótti Jónas jafnan ráð að bróður sínum, er honum
þótti mikið við liggja, og gafst ávalt vel.
Það var fyrrihluta vetrar árið 1835, að Jónas bjó
ferð sína og heimsótti Jóhann bróður sinn á Haugi
og gisti hjá honum eina eða tvær nætur. Ræddu
þeir margt saman bræður, og þar kom, að Jónas
bar upp erindi sitt og sagði Jóhanni allt af létta um
heimilisvandræði sín, sem væru með tvennu móti.
í fyrsta lagi væri sér að verða ofraun samdráttur
Ragnhildar og Elíasar, sem gengi þá mjög úr hófi. Og
hins vegar væri sambýlið við Benjamín og Snjólaugu
miklu óhægara en áður, og væri þegar mjög um
sollið. Kvað Jónas hug sinn standa til þess að eignast
alla jörðina, ef annað gengi að auðnu og mundi þó
ekki laust fyrir, að öllu óbreyttu. Hann bað nú Jóhann
að setja ráð til að koma Elíasi burtu frá Rófu, en kvað
þó mikinn vanda við að fást, að Ragnhildur færi þá
ekki með honum, því ef hann missti af konunni yrði
endirinn sá að hann neyddist til þess að hætta búskap
og selja Benjamín hálfa jörðina. Væri sér þó fjarrst
skapi að hann nyti.
Jóhann kvaðst skyldi hugsa vandræði hans og
leggja síðar nokkuð til málanna, ef sér kæmi í hug
úrræði. Fór Jónas bóndi heim til sín við svo búið og
þótti þó lítt vænkast sitt ráð, að svo komnu.
Á milli jóla og nýárs, um veturinn, gerði Jóhann
Bjarnason ferð sína að Rófu, og kom þar snemma
dags. Tók Jónas honum feginsamlega, og þau Ragn-
hildur bæði, því góð mágsemd var með henni og
Jóhanni, því hann hafði reynst þeim góður fédrengur,
er efnahagur þeirra hjóna var nokkuð þrengri.
Er Jóhann hafði haft þar nokkra viðstöðu, bauð
Jónas honum að sjá búfénað sinn. Gengu þeir svo
til fjárhúsa. Þar var Elías vinnumaður fyrir við gegn-
ingar. Jóhann tók hann tali og spurði formálalaust
hverrar þóknunar hann krefðist til þess að láta af
öllum fíflingum við Ragnhildi húsfreyju og verða á
brott af heimilinu að vordögum? Elías var fljótur til
svars og kvað eigi minna mega til koma en sex ær
loðnar og lembdar í fardögum. Jóhann þagnaði við
um stund og kvað hann nokkuð mega fleira til vinna,
ef að slíku kaupi yrði gengið. Elías bað Jóhann líta
http://www.ætt.is
16
aett@aett.is