Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1920, Síða 124

122
TIMARIT 3>J ÓÐRÆKNISTJÉLAGS ISLENDINGA
erfiðuðu við að stofna nýlendur og
byggja auða og ónumda staði, — en
Matthías las, las henni og kvað alt, sem
hann fegurst fann og kunni, og sann-
ast, um heiminn, um mannkynsbarátt-
una, um þroskann, um framförina ei-
lífu, um guð og mannssálina, um von-
ina, um sigur hins góða. Heimasveitir
og erlendar bygðir fsl. urðu sem ein
baðstofa, og þjóðin ö'll, sem fólkið á
bænum, er hlýddi á lesturinn, en hann
las. En það var eigi alt tóm útlend
fræði. Hvergi misti hann sjónar á
sögu þjóðarinnar sjálfrar, og tildrag-
anna, þáttanna íslenzku er ófust inn
í framfarasögu mannlífsins gætti hann
vel, alt frá Agli á Borg og ofan til
Guðbrandar í Öxnafurðu. Hún var ekki
fátæk þjóð í litlu landi, þjóðin hans,
afskekt, fráskilin heiminum, er hinir
andlegu straumar náðu eigi til — eins-
konar uppidagaður, steinrunninn forn-
gripur. Hana varðaði alt, sem var að
gerast. Blærinn andlegi, sem lyftir af
sálinni þokunni úlfgráu, er óskýrir
myndir sannleikans, náði til hennar,
engu síður en hitastraumurinn í haf-
inu fékk klofið sjóana upp að strönd-
um landsins. Fræði sína skreytti hann
með myndunum af hetjum og afbragðs
mönnum þjóðarinnar. Út úr æfisög-
um merkismanna hennar dró hann
dæmin, er útskýra eðli og tilgang l'ífs-
ins. Til grafa þeirra leiddi hann hana
og benti henni á, hvaða opmberun
henni hafði gefist með hinni enduðu
æfi, sýndi henni einkenni ódauðleikans,
og að hverju leyti hinn burt vikni lifði
enn og tæki þátt í framsóknarstríði
komandi ára. Sýndi fram á, hve dóm-
unum hefði skeikað, því, “djúp að
kanna mikilmenna, megnar aldrei
fjöldinn þegna”. Hæð, tign og afl
andans ýfir hinu efnislega í heiminum,
yfirburði andlega auðsins, vitsmuna-
og hugsjónalífsins yfir því líkamlega,
sýndi hann flestum ef eigi öllum betur.
1 einu orði sagt — “Hann lauk upp því
gullna hliði” fyrir þjóð sinni, — út á
það gekk æfin öll og fyrir það “lætur
hún börnin sín blessa þann mann og
bera sér nafn hans á munni.”
Við sögu Vestur-íslendinga kemur
séra Matthías meira en nokkur annar
samtíðarmaður, er eigi hefir búið hér
fyrir vestan hafið. Hann heimsótti
þá fyrir 27 árum síðan og er eigi enn
fent í sporin. Til þeirra kvað hann
hvatningarljóð: “Særi’ eg yður við
sól og báru, særi eg yður við líf og
æru: yðrar tungu (orð þó yngist)
aldrei gleyma í Vesturheimi.” •— Hvað
er tungan? Sjálfur svarar hann því:
Hún er Iist sem logar af hreysti, lifandi
sál, andans form í mjúkum myndum og
minnissaga farinna daga, flaumar lífs
er striki halda.” Til þeirra ritaði hann
ótal bréf og um þá fjölda blaðagreina.
Um verk séra Matthíasar í jafn
stuttu máli og þessu verður eigi rætt.
Auk kvæðasafnsins í fimm bindum og
leikritanna, er eftir hann sá sægur af
þýðingum, sem eru hver annari betri,
“Sögur herlæknisins” éftir Topélius,
“Manfred” eftir Byron, leikrit Shake-
speares, er ef til vill hafa haft minsta
þýðingu, sálmar, blaðagreinar o. s.
frv. Um hann má með sanni segja
það, sem stóð um hann í Kirkjublað-
inu þegar hann varð áttræður:
Þú hefir víSförull veriS
meS von þína, trú og ljóS,
og margskonar ítök áttu
í okkar samtíS og þjóS.”
Þess vegna verður þakklætið og