Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1920, Side 125

NÝLÁTNIR MERKLSMENN
123
söknuðurinn sameiginlegur hjá allri
þjóðinni, nú þegar hann er horfinn.
Snemma á sumrinu andaðist í Kaup-
mannahöfn Jón sagn'fræðingur Jóns-
son er tekið hafði sér auknefnið Aðils.
Hafði farið utan sér til heilsubótar.
Hann var nýkjörinn forseti við háskól-
ann á íslandi. Jarðarför hans fór
fram í Reykjavík 20. júh'. Hann var
fæddur 25. apríl 1869 og var því rúmíl.
51 árs að aldri. Eftir hann liggur
mikið og þarft verk, aðlútandi sögu ís-
lands. Ein hin fyrsta heildarritgerð
hans er samin 1896 og er birt í Safni
til sögu íslands (III bindi 1902):
“Skúli landfógeti Magnússon og Island
um hans daga”. Var ritgerð þessi
síðar aukin og endurbætt og gefin út
í sérstakri bók á tveggja alda afmæli
Skúla (Rvík 1911). Næsta sögurit
hans er “Oddur Sigurðsson lögmaður
(1682—1741), Bessast. 1902. “Is-
lenzkt þjóðerni”, safn alþýðufyrir-
lestra, gefur hann út 1903. Heldur
hann þar fram skoðun þeirri, er dr.
Guðbr. Vigfússon kom einna fyrstur
með, “að á íslandi rann saman í eitt,
andlegt fjör, hugvit og snild Keltanna
og djúphygni og staðfesta og viljaþrek
Norðmanna”, af því myndaðist “ís-
lenzkt þjóðerni”. Hængurinn við
þessa kenningu er sá, að engar heim-
ildir eru til fyrir því, að Keltar hafi
numið Island að nokkrum mun.“ Gu'll-
öld íslendinga” kemur út 1906, og þar
næst “Dagrenning”, er byrjar með því
að segja frá þjóðernisvakning Eggerts
Ólafssonar. Er rit þetta tileinkað
Ungmennafélögum Islands og prentað
1910. En síðasta og mesta sögurit
hans er “Einokunarverzlun Dana á Is-
landi 1602—1787”, er út kom 1919.
ÖII þessi rit hans eru hvert öðru merk-
ara og varpa ljósi yfir það tímabil í
sögu íslands, er myrkast hefir þótt fyr-
ir margra hluta sakir. Stór skaði er
að missa hann frá þessu starfi svo ung-
an aldurs.
Daginn eftir jarðarför Jóns sagn-
fræðings, 21. júlí, deyr Jón prófastur
Jónsson frá Stafafelli, í Rvík, einn hinn
allra fróðasti Islendingur um fornöld
Norðurlanda, er uppi hefir verið á
seinni tíð, fæddur 22. ágúst 1849.
Eftir hann er fjöldi af ritgerðum um
ýmisleg efni, er lúta að fornfræðinni, í
“Tímariti” Bónkmentafélagsins og
víðar. Árin 1915—16 galf Bók-
mentafélagið út “Víkingasögu, um
herferðir víkinga frá Norðuflöndum”,
ritaða af honum. Er þar saman safn-
að af hinni mestu elju og samvizkusemi
og skýrri dómgreind, heimildum,
gögnum og sögusögnum, frá elztu og
yngstu tíð, um ferðir og orustur vík-
inga á tímabilinu frá því nokkru fyrir
árið 800 til 1050. Or efni þessu gerir
hann hina ágætustu sögu. Getur hann
þess í formála bókarinnar, að ritið eigi
að skýra frá “hinu helzta af því, sem
vér vitum með sanm um herferðir
Norðurlandabúa á víkingaöldinni. —
Verður þar oft hver að hafa fyrir satt
er honum “lízt sannligt vera, því at í
fornum sögum verðr mörgu saman
blandat; er þat ok eigi úlíklegt, þar
er menn hafa sögusögn eina til,’ svo
sem einn af riturum Ólafs sögu hins
helga kemst að orði.” — Að fráfalli
séra Jóns er mikill missir, þó svo megi
skoða sem hann hafi verið búinn að
Ijúka af æfistarfi sínu. Hann var hinn
iðjusamasti maður og vakinn við að
fræðast og fræða.