Prentarinn - 01.11.2004, Blaðsíða 10

þeirra. Markmið samantektar-
innar er að ná yfirsýn yfir hópinn
í heild.
Atvinnutekjur
og lífeyrisréttur
Ef gert er ráð íyrir því að lífeyr-
isþegar muni að meðaltali ávinna
sér 1,55% tekna á ári á almenn-
um markaði og 1,9% hjá opinber-
um aðilum verður meðaltalið
81,9% yfir allt tímabilið frá 16
ára aldri til 66 ára aldurs. Fyrstu
árin telja lítið bæði í meðaltekj-
unum og lífeyrisréttindum.
Hagvöxtur og kaupmáttaraukn-
ing leiða til þess að tekjur í lok
starfsævi eru hærri en þær voru
að meðaltali á starfsævinni.
Miðað við 1% árlega kaupmáttar-
aukningu verða 81,9% að 66,3%
af atvinnutekjum á þeim tíma
sem lífeyristaka hefst. Til að ná
heildarsýn á meðaltalið verður að
taka tillit til þess að hluti ellilíf-
eyrisþega mun njóta makalífeyris
auk eigin lífeyris og það gæti
hækkað meðaltalið um 3% eða í
69,3%.
Séreignasparnaðurinn mun
verða verulegur á næstu áratug-
um. Ef reiknað er með því að
fólk greiði að meðaltali 5%
(3%+2%) í 32 ár, taki sparnaðinn
út á 20 árum og njóti 3,5% raun-
ávöxtunar, nemur útborgunin
14,7% atvinnutekna við upphaf
lífeyristöku þegar tekið hefur
verið tillit til kaupmáttaraukning-
ar. Meðal ellilífeyrisþeginn fengi
miðað við þessar tölur 69,3+14,7%
eða 84% tekna við upphaf líf-
eyristöku.
Hlutdeild almannatrygginga fer
lækkandi eins og áður sagði. Hér
er reiknað með að hlutdeildin
verði 4% og heildarmeðaltalið er
með þvi komið i 88%
Arið 2001 voru atvinnutekjur
ellilífeyrisþega 11% heildartekna.
Hlutfall þeirra mun lækka bæði
vegna minni atvinnuþátttöku
yngri ellilífeyrisþega og vegna
aukinna lífeyristekna. Sé reiknað
með 3% að meðaltali verður
heildarmeðaltalið 91%.
Fjármagnstekjur voru 20%
tekna ellilífeyrisþega árið 2001.
Eg tel að þessi þáttur muni verða
sífellt mikilvægari. Það kann vel
að vera að yngra fólk sé skulda-
glaðara en eldri kynslóðin en ég
er samt sem áður sannfærður um
að hún mun til lengdar leggja til
hliðar og jafnframt er hún með-
vitaðri en eldri kynslóðin um hin
margvíslegu ávöxtunartækifæri
sem bjóðast. Þá má ekki gleyma
því að sú kynslóð sem nú er á
ellilífeyri er fyrsta kynslóð
íslandssögunnar sem almennt
mun eftirláta börnum sínum
marktækan arf. Meðalíbúð er um
12 m.kr. að verðmæti og oft
fylgir einhver fjármunaleg eign.
Á síðustu 20 árum hafa konur á
barneignaraldri fætt að jafnaði 2
börn og arfurinn mun því í fram-
tíðinni aðeins skiptast á tvo að
meðaltali. Sé arfurinn tekinn út á
20 árum gæti hann samsvarað
10-20% tekna.
Tekjur og útgjaldasvigrúm elli-
lífeyrisþegans árið 2040 verða
þannig að meðaltali frekar rýmri
en var á starfsævinni. Hinn
dæmigerði ellilífeyrisþegi mun
væntanlega ekki ganga á eigin
sparnað. Eignir hans við upphaf
lífeyristöku munu án arfsins
verða meiri en eldri ellilífeyris-
þega og vegna tekna og arfs er
líklegt að hann muni leggja til
hliðar á elliárunum og auka enn
við eignir sínar
Heilbrigðisgeirinn
í skýrslu Hagfræðistofnunar
Háskóla Islands í desember 2003
er gert ráð fyrir 1% raunaukningu
heilbrigðisútgjalda á ári auk þess
sem fjölgun aldraðra muni auka
heildarkostnaðinn. Kostnaður
vegna heilbrigðisþjónustu aldr-
aðra 65 ára og eldri er um 6 sinn-
um meiri en vegna fólks á starfs-
aldri. Gert er ráð fyrir að þau
hlutfoll haldist óbreytt. Á árinu
2000 voru 39% af kostnaði hins
opinbera við heilbrigðisþjónustu
talin vegna aldraðra (í skýrslunni
65 ára og eldri) en samkvæmt því
nam kostnaður hins opinbera við
heilbrigðisþjónustu aldraðra um
3% af vergri landsframleiðslu. Á
árinu 2040 má út frá tölum
skýrslunnar áætla að kostnaður
hins opinbera af heilbrigðisþjón-
ustu aldraðra verði 5,3% af
landsframleiðslu. 1 dag greiða
aldraðir fyrir dvöl sína á dvalar-
heimilum ef þeir geta mætt
kostnaðinum með tekjum sínum.
I dag duga tekjurnar almennt
skammt en í framtíðinni mun það
breytast. Á hjúkrunarheimilum
greiða ellilífeyrisþegar að há-
marki sömu fjárhæð og greidd er
vegna elliheimilisvistar. Væntan-
lega munu ellilífeyrisþegar fram-
tíðarinnar margir greiða þá fjár-
hæð að fullu. Séu útgjöld hins
opinbera leiðrétt vegna þessa er
rétt tala lægri. Hér er hún metin
4,8%.
Skattar og gjöld
Ef tekjur ellilífeyrisþega verða
svipaðar og tekjur þeirra sem eru
á vinnumarkaði mun tekjuskattur
þeirra verða svipaður. Eignir
þeirra verða meiri en þeirra sem
eru á vinnumarkaði og fjár-
magnstekjuskattur því meiri. Ef
þeir eyða sama hlutfalli tekna
sinna i neyslu vöru og þjónustu
mun óbeinir skattar þeirra verða
svipaðir og þeirra sem eru á
starfsaldri.
Heildarskattlagning af einstak-
lingum og fyrirtækjum nemur um
39% landsframleiðslu. Ellilífeyris-
þegar eru í dag um 15% allra 20
ára og eldri en verða um 26% þess
hóps um 2040. Ef við gefum
okkur að 12% af heildarskattlagn-
ingunni komi i dag ffá öldruðum,
starfseminni sem þeir standa fyrir
og þeim fyrirtækjum sem þeir
tengjast sem eigendur og neytend-
ur má gera ráð fyrir því að árið
2040 verði hlutfallið að minnsta
kosti 26%. Það þýðir að skattar
aldraðra sem hlutfall landsffam-
leiðslu hækka úr 4,7% í dag í
10,1% árið 2040 ef heildarskatt-
heimtan helst óbreytt. I þessum
tölum hefur ekki verið tekið tillit
til þess að ellilífeyrisþeginn fylgir
ekki kaupmáttarþróun þeirra sem
áffam eru á starfsvettvangi þau 20
ár sem hann lifir sem ellilífeyris-
þegi. Neyslumunstur ellilífeyris-
þegans kann einnig að beinast
fremur að þjónustuliðum án
virðisaukaskatts og vörugjalda.
Með hliðsjón af þessu lækka ég
skatthlutfall ellilífeyrisþeganna
árið 2040 um 15% eða í 8,6%.
Opinber fjármál
og ellilífeyrisþegar
framtíðarinnar
Þegar efnið er dregið saman til að
ná yfirsýn yfir fjárhagsleg sam-
skipti ellilífeyrisþega og hins
opinbera fáum við eftirfarandi
einfaldaða mynd:
10 ■ PRENTARINN