Prentarinn - 01.11.2006, Blaðsíða 23

og fékkst Þórarinn örlítið við að
binda þar. en hann lést 1992.
Bókbandsstofan hjá Prent-
smiðju Bjöms Jónssonar var því
næsta fábrotin að tækjakosti, en
aðeins bætt um 1972 þegar keypt-
ar voru Alexandersvélar frá Stál-
virkjanum í Reykjavík. Ragnar
Gylfi Einarsson var verkstjóri frá
1978 til 1985. Árið 1987 hætti
prentsmiðjan starfsemi og var þá
einnig bókbandið lagt niður.
Prentsmiðja Odds Björnssonar
var stofnuð 1901, en hafði ekki
eigin bókbandsstofu fyrr en hún
stóð að stofnun Vélabókbandsins
árið 1943. Þá var prentsmiðjan í
Hafnarstræti 90, en árið 1945
flutti hún í nýtt húsnæði í Hafnar-
stræti 88b. Á neðri hæðinni var
Vélabókbandið h.f. til húsa. Við
stofnun Vélabókbandsins voru
keyptar gamlar vélar, gott pappa-
sax, nokkuð góð brotvél og gyll-
ingarvél en afleit saumavél,
einnig handskurðarhnífur erfiður í
notkun. Síðar komu tæki eins og
límburðarvél og falsvél sem
aldrei var í góðu lagi. Sem verk-
stjóri var ráðinn Jakob Lillien-
dahl, en hann réð ekki við starfið
og stakk af við fyrsta tækifæri,
eða eftir rúmt ár. Við verkstjórn
tók Guðmundur Frímann. Guð-
mundur var lærður húsgagnasmið-
ur og hafði starfað sem slíkur á
Akureyri í 10 ár.
Árið 1939 var Guðmundur
ráðinn sem smíðakennari í Reyk-
holti í Borgarfirði og var þar tvö
ár. í Reykholti var Bjarni á
Brennistöðum við kennslu, en
hann fékkst eitthvað við bókband
og hjá honum fékk Guðmundur
smá tilsögn. Guðmundur kom
aftur til Akureyrar 1942 og starf-
aði í bókaverslun næstu tvö árin,
þar til hann var ráðinn til Vélabók-
bandsins. Hefur hann eytt miklum
tíma við að þjálfa sig í bókband-
inu, fyrst hann var orðinn verk-
stjóri í bókbandi nokkrum árum
síðar, og það réttindalaus því
sveinspróf tók hann einhverjum
árum síðar. Sagðist honum hafa
gengið illa íyrir þann tíma og
verið óánægður með bandið sitt,
en sagði við sjálfan sig að „ef þú
ætlar að gera þetta áfram, þá
skaltu gera það almennilega“,
enda lærði hann mest af sjálfum
sér.
Band eftir Guðmund Frímann.
Bœkur innbundnar af Lárusi Zophoniassyni.
Guðmundur var ráðinn sem
gyllingarmaður, en hafði ekki góð-
ar taugar í það og átti það ávallt
við um hann. Þótt hann væri
snillingur á marga vegu, gat hann
verið óþolinmóður og bráðlátur
og þá ekki vandað sig sem skyldi.
En band hans var fallegt og
listrænt og upphleypingar á því
fínlegri en hjá öðrum bókbind-
urum, en það var helsta einkennið
á hans bandi.
Guðmundur Frímann hætti í
Vélabókbandinu 1951.Gerðist
hann þá kennari við Gagnfræða-
skólann á Akureyri, þar sent hann
var til 1973.1 Gagnfræðaskólan-
um kenndi hann teikningu, handa-
vinnu og bókband. Batt hann um
tíma mikið fyrir Þorstein M.
Jónsson. Guðmundur gyllti þá
ekki lengur í höndunum, heldur
notaði gyllingarvél Vélabókbands-
ins meðan hann var þar, en eftir
að hann byrjaði í Gagnfræðaskól-
anum notaði hann vél sem þar
var, en sú var oft í ólagi. Þá vél
keypti síðar Ingólfur Sigurgeirs-
son í Vallholti. Þegar vélin var
nothæf, fékk Guðmundur steyptar
línur í Prentsmiðju Björns Jóns-
sonar og notaði því ekki lausa-
letur. Þegar gyllingarvélin var í
ólagi, sem oftast var, fékk Guð-
mundur kili bóka vélgyllta hjá
Anders Olafssyni eða Vélabók-
bandinu. Guðmundur fékkst við
einkaband þangað til 1988 og
hafði þá skömmu áður fengið sér
gyllingarvél sem hann smíðaði
sjálfur og samanstóð af borvéla-
standi og straubolta. Guðmundur
sendi frá sér margar ljóðabækur,
en tók einnig saman kennslubók í
bókbandi og smíðum.
Vélabókbandið tók strax að sér
töluvert af bókum til bands frá
einstaklingum, einkum á útmánuð-
um. Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi var eins og kunnugt er
mikill bókasafnari og batt Véla-
bókbandið mikið fyrir hann. Kom
skáldið stundum þangað til að
fylgjast með verkinu og gefa
fyrirmæli um gerð þess og lagði
jafnvel til skinn til bandsins.
Lárus Zophoníasson hóf nám í
Vélabókbandinu 1944 og starfaði
þar til ársloka 1962. Hann hafði
ekki lokið námi þegar hann var
settur í það ásamt öðrum að binda
bækur Davíðs Stefánssonar. Þegar
Lárus hafði allnokkrum árum
síðar komið sér upp aðstöðu til
bókbands á heimili sínu, varð það
að hann batt allmikið fyrir Davíð
á hans fjórum síðustu árum.
Davíð var hrifnastur af ljósu
skinni með „Davíðsgyllingu" eins
og Lárus og Þórarinn Loftsson
nefndu það. Þórarinn batt mikið
fyrir Davíð, en þar sem hann
gyllti ekki sjálfur kom það oftast í
hlut Lárusar að gylla þær bækur.
Davíð var smekkmaður á bók-
band, en vildi ekki nýtt band á
gömlum bókum. Hann safnaði
fyrst og fremst gömlu prenti og
skipti þá miklu máli að bandið
væri upprunalegt, enda vildi hann
að band og innihald hæfðu hvort
öðru.
Var Lárus aðal-gyllarinn og var
mikið gyllt á kili fyrir aðra bók-
bindara, en einu sinni í viku var
sérstakur gyllingardagur og þá
unnið það sem safnast hafði fyrir.
En ekki hefur verið mikið um
þannig störf þegar jólatamirnar
byrjuðu, en í tvo mánuði á hverju
ári var mikil vinna við að binda
jólabækurnar og var jafnvel unnið
til tvö á næturnar og byrjað aftur
klukkan átta næsta morgun. Eins
og var með aðrar bókbandsstofur,
var oft nokkuð erfitt með útvegun
bókbandsefnis, en skinn var
meðan hægt var fengið frá Iðunni.
Þótti það þó misjafnt að gæðum.
Lárus Zophoníasson gerðist
bókavörður við Amtsbókasafnið á
Akureyri árið 1963, en hélt samt
áfram að binda inn fyrir einstakl-
inga. Hann batt fyrir Amtsbóka-
safnið heima hjá sér, þar til
komið var upp bókbandsaðstöðu í
safninu sjálfu, eftir að það flutti í
nýtt hús, og þar vann Lárus til
1998 ásamt eiginkonu sinni að
bókakosti safnsins. Lárus var
afkastamikill bókbindari og
fróður mjög á mörgum sviðum,
enda mikils virtur. Lárus hafði
komið sér upp ágætis
verkfærakosti. m.a. gyllingarvél
sem hann gyllti í fyrir marga er
gripu í bókband. Tækjakostinn
keypti síðar Birgir Þórðarson
bóndi á Öngulsstöðum til þess að
nota sjálfur, þótt lítið yrði úr.
Þegar Guðmundur Frímann
hætti í Vélabókbandinu 1951, tók
Vigfús Björnsson við verkstjórn
sem hann gegndi til 1981. Oddur
Björnsson var afi Vigfúsar og var
það Sigurður Oddsson prent-
smiðjustjóri og föðurbróðir
Vigfúsar sem fékk hann til að
hefja bókbandsnám. Var það í
Gutenberg í Reykjavík. Að því
námi loknu árið 1949 hélt Vigfús
í framhaldsnám til Kaupmanna-
hafnar. Var hann eftir það að
hugsa um að snúa sér að öðru, og
var að því kominn að ráða sig á
fraktskip til Brasilíu, er hann var
kallaður til Akureyrar og í prent-
smiðjuna. Náði hann að starfa
tæpt ár með Guðmundi Frímann
áður en hann tók við verkstjórn af
honum.
Á öndverðum sjöunda áratugn-
um var Vélabókbandið lagt niður
sem sjálfstætt fyrirtæki, þegar það
varð deild í Prentverki Odds
Björnssonar. Magnús Friðriksson
tók við verkstjórn í bókbandsstofu
POB af Vigfúsi Björnssyni. En
árið 1992 varð prentsmiðjan gjald-
þrota og tók þá Akoplast við
rekstrinum.
Sigurþór Sigurðsson
PRENTARINN ■ 23 I