Fjölnir

Ukioqatigiit

Fjölnir - 04.07.1997, Qupperneq 22

Fjölnir - 04.07.1997, Qupperneq 22
Halldór Björn Runólfsson (K)veljum íslenskt HVAD EK...? Spurðu sjálfan þig: „Hverjar yrðu afleiðingamar ef eitt- hvað ákveðið gerðist?“ Dæmi: ímyndaðu þér eitt- hvað sem mögulega gæti gerst varðandi það verk- efni/vandamál sem þú ert að fást við. Skoðaðu vel orsök og afleiðingu. Hvaða aðgerðir henta? Hvað ber að gera? BETUR SJÁ AUGU EN AUGA Fáðu f lið með þér fólk sem hefur aðra sýn en þú á veruleikann. Einhverja sem eru algjörtega fyrír utan það svið sem þú ert að fást við. Til dæmis 6 ára bam, guð- fræðing, lögregluþjón, al- þingismann o.s.frv. Gerðu tilraunir með mismunandi viðhorf og sýn fólks á því viðfangsefni sem þú ert að fást við. Á tónlistarsviðinu eru vitundarverðirnir ekki eins burðugir þótt ekki skorti breiðu bökin á þeim fjölmörgu tónleikum sem hvarvetna bjóðast á íslandi nær allan ársins hring. Að vísu hefur vitundarvörðunum í tónlistinni ekki tekist það ætlunarverk sitt að reist verði sómasamleg hljóm- leikahöll, en það stafar meir af meðfæddu van- hæfi okkar íslendinga til að smíða, treysta og leiða til lykta viðhlítandi skýli um menningar- stofnanir okkar. Hver man ekki hundrað árabiðina eftir þaki yfir Listasafn íslands, Ríkis- útvarpið, Þjóðleikhúsið, Þjóðarbókhlöðuna og Náttúrugripasafnið? Þessi kynlegi vandræðagang- ur þjóðar sem að jafnaði reisir hús sín á mettíma hefúr löngum verið hafður í flimtingum meðal nágranna okkar og frænda. En hver þjóð á sér sinn Akkilesarhæl og sameiginleg menningarrækt er því miður okkar veikleiki. Hvergi er það berlegra en á myndlistarsvið- inu. Þar er vitundarvarslan endanlega hrunin. Segja má að enginn láti sig lengur varða íslenska myndlist nema hann hafi af henni beinan hag. Hvað hefði Immanuel Kant sagt við slíkri skipan mála, hann sem hélt því fram að ósvikið mat á list yrði að vera undanþegið öllum hagsmunum? Vit- undarverðir íslenskrar myndlistar — ef hægt er að nota slíkt orðalag — eru ekki aðrir en listamenn- irnir sjálfir og faeinir listfræðingar og enn færri forverðir, gagnrýnendur og listsalar sem byggja afkomu sína með einum eða öðrum hætti á vexti og viðgangi greinarinnar. Hugsum okkur sin- fóníuhljómsveit sem hefði enga áheyrendur aðra en sjálfa sig. Slíkur söfnuður er öldungis ófær um að gæta óvilhallrar vitundarvörslu. Hann er of upptekinn af sjálfúm sér og sínum brýnustu þörf- um til að skynja prómeþeískt hlutverk sitt sem kyndilberar almennings í skammdeginu. Þannig er öll eðlileg upplýsingarskylda við almenning fyrir bí hvað íslenska myndlist áhrærir. öll orkan fer í að fálma sig áfram í áttina að kjötkötlunum og því er ekkert ljós eftir til að miðla öðrum. Slíkt ástand veldur nærsýni með snöggsoðn- um skilningi en jafnframt stopulli þekkingu á öðru en því sem menn eiga að venjast. Alla íslenska intelligensíu skortir lágmarksvíðsýni til að geta vegið og metið innlenda listsköpun en það er forsenda fyrir því að henni sé veitt nauð- synlegt aðhald. Þeir fslendingar eru alltof fáir sem talist geta dómbærir á raunverulega stöðu inn- lendrar listar. Þess vegna erum við alltaf háðir mati annarra á eigin ágæti og nægir að benda á hiklausan skilning þýskra tónlistarmanna á tón- smíðum JóNS Leifs, danskra vitundarvarða á hæfileikum Svavars Guðnasonar, Sænsku aka- demínunnar á ágæti Halldórs Laxness sem rithöf- undar, franskrar intelligensíu á listrænum gáfúm Guðmundar Guðmundssonar Errós og skilning Breta á frumleik Bjarkar Guðmundsdóttur. Eru þó fáeinir nefndir. Kemur upphefðgn utaiiaa? Að okkur skuli enn ekki hafa tekist af eigin rammleik að brjóta einum einasta þessara lista- manna braut út í heim er til marks um vitundar- kreppu íslenskrar intelligensíu og þess ónýta kerf- is sem hún hefúr smíðað sér. Það er beinlínis niðurlægjandi að þurfa stöðugt að sækja frægð og frama til annarra landa vegna þess eins að vitund, skipulag og skilning skortir heima fyrir. En doð- inn er orðinn slíkur á heimavígstöðvunum að mörgum þykir sjálfsagt að dómsvaldið í Iistræn- um efnum sé flutt úr landi. I þúsund ár hefúr upphefð Islendinga nær ætíð komið að utan og hví ætti þá mönnum ekki að finnast eðlilegt að svo haldi fram næstu tíu aldirnar? Slíkur hugsunarháttur er á villigötum og algjörlega úr takti við vestræna hefð. Allar menn- ingarþjóðir sem við lítum til um forystu í listum, vísindum og annarri skapandi iðju gera sér far um að hlú að eigin menningarverðmætum. Þær telja það óverjanlegt og niðurlægjandi að þurfa að sækja ágæti sitt í greipar annarra enda ber slíkt órækan vott um óáran heima fyrir sem jaðrar við andlegan aumingjaskap. Allir eru sjálfúm sér næstir og því gera sómakærar þjóðir sér far um að treysta menningarlega ímynd sína með því að taka ábyrgð á andlegum verðmætum sínum. Við lestur bandarískra bóka og tímarita má til dæmis sjá hve njörvaðir frændur okkar í vestri eru við eigin veruleik. Þá sjaldan þeir geta annarra lista- manna en sinna eigin er um að ræða einstalinga sem tengjast bandarískri menningu óvenju traust- um böndum. Hið sama er að segja um Bretland, Þýska- land, Frakkland og Ítalíu, svo nefndar séu nokkr- ar af þeim Evrópuþjóðum sem eru hvað stórtæk- astar í útgáfú og dreifingu fjölþjóðlegs menning- arefnis. Sjötíu til áttatíu hundraðshlutar allra list- tímarita í þessum löndum eru helgaðir innlendu menningarefni. Hlutfallið er eflaust svipað á Norðurlöndum en þar eru Svíar í fararbroddi í útgáfú listtímarita á alþjóðamarkaði. Listtímaritin endurspegla gjarnan gróskuna í menningarvið- leitni þessara þjóða þótt ávallt sé ákveðinn hluti efnisins tengdur menningu annarra landa. Þannig er afar villandi að tala um alþjóðlegan listmarkað þótt örlítil prósenta af listamönnum og listspek- ingum geti sniðgengið nokkuð frjálslega landa- mæri innan hins vestræna heims. Dágóður hluti vestrænnar menningar er vissulega fjölþjóðlegur, en megnið er þjóðlegt og það á meðal annars við um alla menningarviðleitni hér á landi. Þannig hefúr upphefðin að utan látið á sér standa nema því aðeins að listamenn skiptu um ríkisfang eða dveldu langdvölum í einhverju ákveðnu landi. Þetta á við um alla íslenska lista- menn sem hafa náð frama erlendis. Halldór Laxness er sá eini sem ekki þurfti að flýja land til að verða frægur, en hversu langt hefði hann komist án stuðnings Sænsku akademíunnar? Þorvaldur Þorsteinsson: „Margir þeirra sem teljast til lista- manna ná sjaldan að míðla skapandi ajstöðu til um- hverfisinsy sem þó œtti að vera hinn eiginlega forsenda nafnbótarinnar en ótrúlega margir sem það gera láta sér hins vegar aldrei detta í hug að bendla nafn sitt við listir. “ Fj 22 olnir tímarit handa islendingum sumar *97 Nokkur orð um meinta list Ágæti lesandi. Þú veist áreiðanlega meira um eðli og mögu- leika verka minna en ég. Ég finn mig samt knú- inn til að nefna það lida sem ég veit. Þó ekki þín vegna. Ég geri það í von um að skilja það betur sjálfúr. Svona getur góðmennskan verið eigingjörn. Margir þeirra sem teljast til listamanna ná sjald- an að miðla skapandi afstöðu til umhverfisins, sem þó ætti að vera hinn eiginlega forsenda nafn- bótarinnar en ótrúlega margir sem það gera láta sér hins vegar aldrei detta í hug að bendla nafn sitt við listir. Ég hef ekkert ímyndunarafl. Þess vegna verð ég í staðinn að nýta þá fantasíu sem hversdagsleikinn hefúr að bjóða. Ég hef ekkert hugmyndaflug og fæ þess vegna aldrei góðar hugmyndir. Það eina sem ég get gert er að halda áffam að lifa af öllum lífs og sálar- kröftum og treysta því að þannig skapist eitthvað sem lítur út eins og góð hugmynd. Það sem lítur út eins og góð hugmynd er oftast eitthvað allt annað. E.t.v. mætti líkja því við heppilegan samruna. Áhorfandinn er fær um að eignast fúllgiida hlut- deild í hinu óvænta og óútskýranlega í upplifún sinni á umhverfi og eigin tílfinningum. Ég reyni því að virkja hversdagsleikann sem hinn óvænta þátt í mínum verkum. Virkni er lykilorðið. Með það í huga legg ég út í hvert verkefni. f von um að ffamkvæmdin feli í sér raunverulega og áhugaverða skírskotun til veruleika dag- legs lífs. Ég hef hvorki trú á „dómi sögunnar“ né gildi þess að vera „á undan sinni samtíð“. Það er aðeins virkni verkanna hér og nú sem máli skiptir. 3a I «!EE$JD fúrða ég mig á eigin sljóleika og afstöðuleysi í samanburði við þá sem ekki teljast til hinna útvöldu. Ég vil geta sleppt tökum á verkinu áður en ég hef lokið því. Líkt og leikritahöfúndurinn sem treyst- ir leikstjóra, leikurum og tæknifólki fyrir endan- legri útfærslu handritsins og fær í staðinn að njóta sýningar sem er meiri og betri en hann hefði nokkurn tíma getað skapað einn. Listamaðurinn er í bestri að- stöðu allra til að tengja skapandi hugsun við dag- legt líf. Listamaðurinn er fyrst og ffemst tæki til að hrista upp í sljórri endurtekningunni, valda usla, skapa óþolandi krefjandi aðstæður, rjúfa einangrun og beintengja milli skynjunar mann- eskjunnar og óendanlega margbreytilegs veru- leika. Það er verksins að hafa áhrif umffam sjálfan mig. Til þess að það rnegi takast þarf ég að standa að baki verkinu. Ekki vera forgrunnur þess. Það hefúr mjög takmarkað gildi að nota orð eins og ljóðskáld, myndhöggvari, slagverksleikari, ljóðasöngvari, leikstjóri eða barnabókahöfúndur. Slík orð viðhalda aðeins þeim misskiiningi að áhrifamáttur skapandi einstaklinga takmarkist við sérgrein þeirra. Listamaðurinn þarf ekki að leika trúðinn, sérvitr- inginn eða utangarðslánleysingjann ffekar en hann nennir. Þessi hlutverk eru hvorki raunveru- legri né óraunhæfari en hlutverk stjórnmála- mannsins, kennarans, fjölmiðlamannsins eða bókavarðarins. Við getum öll leikið hvaða hlut- verk sem okkur hentar og hitt í mark. Hugmyndin um að listamaðurinn þurfi fyrst og ffemst að koma sjálfúm sér á framfæri er ótrúlega lífseig í samfélagi sem þarf ffemur á kröftugum verkum að halda en kunnum andlitum. Dæmin sanna að daglegt líf listamannsins getur verið mikilvægasta ffamlag hans, einkum þegar menn halda að hann sé í ffíi ffá hinni miklu sköpun. Undir þeim kringumstæðum getur hann hæglega haft meiri og heillavænlegri áhrif en í sérmerktum listrænum afúrðum sínum. Marktækustu skapandi afúrðir. á okkar tímum hafa margvíslega virkni. En flestar eiga þær sam- eiginlega hvatninguna. Þær kveikja í fólki, vekja grunsemdir um að ekki sé allt sem sýnist, glæða sjálfstraust þeirra sem hafa misst trúna á eigin sköpunargáfú. Ég hef leyfi til að leika listamann hvar sem mér sýnist og hvernig sem mér sýnist. Mér finnst staða listamannsins svo spennandi að stundum held ég að ég muni springa af fbgnuði. Samtímis Stærsti sigur listamannsins felst í því að ffamselja höfúndarréttinn til sköpunarverksins sjálfs. Þorvaldur Þorsteinsson
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100

x

Fjölnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.