Kjarninn - 31.10.2013, Blaðsíða 79

01/01 kjarninn stjórnmál
F
yrir fjórum árum var ég ung tveggja barna móðir
í Vesturbænum. Ég hafði nýverið lokið námi í
stjórnmálafræði við HÍ og vann við að selja konum
föt í verslun við Skólavörðustíg. BA-ritgerð mín
fjallaði um valdakerfið á Íslandi frá 1999-2009 í
ljósi kenninga um margræði og kjarnræði. Margt er ágætt í
þeirri ritgerð en annað hefði ég viljað vinna betur og skilja
betur. Það sem situr eftir fjórum áður síðar er vanmáttartilf-
inningin sem ég upplifði við að skoða íslenskt valda-
kerfi. Við mér blasti lýðræðislegt þingræðiskerfi með
þrískiptingu valds og nauðsynlegum stofnunum
eins og ráðuneytum, seðlabanka og öðrum eftirlits-
stofnunum. Allt eftir bókinni – en samt sem áður
virtist þetta allt algjörlega ónothæft og gagnslaust.
Kerfið hafði algjörlega brugðist í aðdraganda hrunsins.
Ákvarðanir voru teknar af vanþekkingu og oft þvert á
varnarorð sérfræðinga, auk þess sem vantraust ríkti milli
aðila og stofnana.
Kjarnræði og margræði takast á
Mér fannst einmitt sökin liggja hvað mest í samskiptum milli
fólks – eða öllu heldur samskiptaleysi og mikilli vankunnáttu
í samskiptum. Það rímaði illa við kenningarnar sem ég var
að vinna með í ritgerðinni þannig að ég fann skýringuna
í togstreitu milli kenninganna – að hér byggjum við við
vanþróað lýðræði þar sem kjarnræði og margræði tækjust á
á ólíkum tímabilum. En í hjarta mínu var ég ekki sátt við þá
niðurstöðu því mér fannst skýringin liggja í vondum sam-
skiptum og fullkomnu skorti á trausti.
Það var ekki fyrr en ég hitti Jón Gnarr í fyrsta skiptið, í
stofu á Fálkagötunni í janúar 2010, að mér fannst einhver sjá
heiminn með sömu augum og ég. Einhver geta séð í gegnum
allt þetta bull og komið orði að því sem var að án þess að mig
langaði að fara að gráta úr leiðindinum.
Við áttum mjög gefandi samtal um stjórnmál og hug-
myndir hans um að stofna stjórnmálaflokk sem héti Besti
flokkurinn og væri bestur allra flokka og hefði gildi og
heimasíðu. Ég fann hvernig ég fylltist krafti og langaði að
henda mér í þetta alla leið og sjá hvert það færi. Ef enginn
fattaði þetta þá skipti það ekki máli því þetta var sann leikur-
inn fyrir mér. Ég byrjaði á að útskýra fyrir Jóni að hann
myndi ekki verða menntamálaráðherra ef hann byði sig fram
í þessum kosningum – heldur borgarstjóri – og gæti þar af
leiðandi ekki ráðið Sigurjón Kjartansson sem útvarpsstjóra.
Jón hafði nefnilega ekki minnstu hugmynd um hvað var hvað
í stjórnmálum – en hann hafði mjög skýra sýn á það hvernig
hann vildi benda á það sem þyrfti að laga. Mörgum kann að
finnast þetta dæmi bera vott um heimsku og einhverjir hefðu
kannski hugsað með sjálfum sér, „ég veit ekki einu sinni í
hvað ég er að bjóða mig fram – best ég hætti við“. En ekki
Jón. Hann hló og hélt svo áfram. Þarna fyrst kenndi hann
mér mjög dýrmæta lexíu. Leikreglurnar og ramminn utan
um stjórnmálin eru ekki aðalatriðið. Það eru vissulega gagn-
legar upplýsingar en það skiptir miklu meira máli að vita
hvers vegna þú ert að þessu og hvaða tilfinning dregur þig
áfram. Við ætluðum að fara þetta á gleðinni og vera hugrökk,
stíga fram og segja okkar sannleika.
Björn brúnaþungur og Óttarr furðulegur
Mánuðirnir sem fylgdu voru ólýsanlegir. Við héldum stofn-
fund í Smáralind þar sem við kynntum Gjugg í borg fyrir
bónda – þar sem bóndar gátu fengið tvo fyrir einn fyrir sig
og kindina sína á hótelum í Reykjavík. (Þó að við séum bæði
lesblind vitum við að maður segir bændur – þetta er svo-
kallað grín.) Þar hitti ég líka Björn Blöndal og Óttarr Proppé
í fyrsta skiptið. Björn var brúnaþungur með skjalatösku
og Óttarr furðulegur. Það hallaði verulega á konur í Besta
flokknum þegar ég kom við sögu. Ekki vegna þess að það
væri ekki vilji til að hafa þær með – þvert á móti reyndum við
mikið að kalla þær til, en það var erfitt að selja þessa hug-
mynd. Ég fór í að kynbæta listann. Jón kynnti mig fyrir Elsu
Yeoman, listakokki og húsgagnasmið, sem talaði mest um
sleipiefni og New Jersey á fyrsta fundinum okkar – sem mér
þótti áhugavert. Hún var til í allt. Svo héldum við meðgöngu
niður Laugaveginn þar sem við kynntum fleiri konur til
leiks. Við opnuðum kosningaskrifstofu, prentuðum bækling,
hönnuðum boli, lógó og blöðrur. Tókum svo upp kosningalag
og fórum á kosningafundi.
Allan tíma náðum við að hjúpa utan um okkur
einhverjum verndarhjúp þar sem allir voru glaðir og allir
voru að tala um Besta flokkinn. Utan hans var ekki neitt.
Ekki neitt sem skipti okkur máli – annað en að bjóða kjós-
endum Reykjavíkur upp á þann valkost að eiga bjarta framtíð
með Besta flokknum eða tortíma Reykjavík. Við höfðum engu
að tapa.
Það var mjög nauðsynlegt að búa til þennan hjúp. Við
vorum komin í partí sem okkur hafði augljóslega ekki verið
boðið í með formlegum hætti og það sem meira var, við
vorum ekki velkomin. Þarna reyndi verulega á gleðina. En á
undraverðan hátt – þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir, sem standa
sumar yfir enn – hefur Jón ekki tapað gleðinni. Gleðin hans
er bráðsmitandi og mjög gefandi.
Jón fær lánaða dómgreind
Jón er þeim eiginleika gæddur að vera mjög spyrjandi. Hann
spyr fólk mikið og tjáir sig mikið. Þar verður traustið til.
Með því að deila þekkingu og vanþekkingu með öðrum og fá
lánaða dómgreind verður til einhver galdur þar sem vanda-
mál verða að lausnum og óttinn og vanlíðan hverfa.
Stjórnmálamenn, hvar sem er í heiminum, eiga í miklum
erfiðleikum með að vinna sér inn traust og viðhalda því.
Samfélagið er sífellt að verða flóknara og vandamálin eiga
sér sjaldnast eina einfalda lausn. Þetta er annað atriði þar
sem mér finnst mjög mikilvægt að draga lærdóm af Jóni
Gnarr sem borgarstjóra. Það er ekkert annað en tálsýn að
halda að einn maður – þó að hann sé stjórnmálamaður – hafi
svörin á reiðum höndum. Það er ekkert annað en hættulegt
að búa til heimsmynd þar sem ein manneskja trónir á
toppnum með öll svörin. Leiðtogar verða alltaf til og það er
gott að eiga sér fyrirmyndir. En það engum hollt að halda að
þær séu óbrigðular. Þegar Jón var inntur eftir því í kosninga-
baráttunni hvort hann væri með eða á móti flugvellinum í
Vatnsmýrinni sagði hann: „Ég hef aldrei flutt flugvöll, ef ég
kem til með að þurfa að gera það þá mun ég leita ráða hjá
færustu sérfræðingunum og taka svo ákvörðun.“ Þetta er
einfalt og mikilvægt. Þetta þýðir ekki að hann stimpli sig út
og láti aðra um verkin, langt því frá, heldur þýðir þetta að
hann hefur ekki svör við öllu og ekki fyrir fram gefna skoðun
í jafn flóknu máli og því að flytja flugvöll. Hann er tilbúinn
að hlusta á ólík sjónarmið og taka svo ákvörðun út frá þeim
upplýsingum sem liggja fyrir. Þetta er ekki stefnuleysi,
heldur stefna í sjálfu sér. Að taka bestu mögulegu ákvörðun-
ina byggða á ígrunduðum samtölum og upplýsingum.
Helsta gagnrýnin á íslenska stjórnmálamenningu í Rann-
sóknarskýrslu Alþingis er sú að hér skorti fagmennsku og
það sé beinlínis mein í íslensku samfélagi hvað stjórnmála-
menn taka lítið mark á faglegri röksemdafærslu. Það kom
ekki á óvart að niðurstaða úttektarnefndar um Orkuveituna
leiddi það sama í ljós. Jón sagði nýlega á Facebook-síðu sinni:
„Það hefur verið stefna mín og Besta flokksins að vinna að
heilbrigðari og faglegri stjórnsýslu og koma á betra jafnvægi
og heilbrigðari samskiptum á milli stjórnmála- og embættis-
manna, ekki af persónulegum eða eigingjörnum ástæðum,
heldur fyrir hag og framtíð Reykjavíkur og íbúa hennar.
Það þýðir að stjórnmálamenn og stjórnmálaflokkar þurfa að
viðurkenna vanmátt sinn og sýna auðmýkt í stað hroka og
drýldni og gefa eftir smá hluta af þeim völdum sem þeir telja
sig eiga tilkall til. Og það er kannski það sem er erfiðast?“
Ég skil ákvörðun Jóns
Jón Gnarr hefur ákveðið að bjóða sig ekki fram í kosning-
unum í maí á næsta ári. Ég skil þá ákvörðun og virði hana.
Besti flokkurinn verður lagður niður, enda er hann ekki
eiginlegur stjórnmálaflokkur heldur hugarástand. Pólitískur
armur flokksins – Björt framtíð – mun bjóða fram til borgar-
stjórnarkosninga í vor undir forystu fólks úr Besta flokknum.
Eftir stendur mikill persónulegur lærdómur, sem ég hef að
nokkru leyti deilt hér, og gríðarlega stórt og mikilvægt fót-
spor sem Jón hefur markað á íslensk stjórnmál. Hann hefur
búið til rými þar sem 30 ára einstæð móðir í Vesturbænum
er orðin stjórnarformaður í flokki sem mælist með næstum
12% fylgi á Alþingi og varaformaður í flokki sem mælist með
37,6% fylgi í borgarstjórn. Það er súrrealískt. Ég er honum
endalaust þakklát fyrir að hafa treyst mér fyrir þessum verk-
efnum og mun vanda mig við að fara vel með þetta traust.
Vanmáttakennd mín gagnvart því samfélagi sem ég bý
í er ekki lengur til staðar. Valdið er þarna og við þurfum
ekki að biðja neinn um leyfi til að taka það. En það er mikil-
vægara en allt mikilvægt að fara vel með það og vanda sig.
Það er vinna sem krefst meðvitundar og reynir á kjarnann
innst í manni. Stjórnmál eru gróðrarstía fyrir stór egó,
eigingirni og sjálfmiðaða hugsun. Að geta sett sig í spor
annarra, fundið meðlíðan og átt heilbrigð samskipti við aðra
er besta leiðin til að halda þessum brestum í lágmarki. Tími
yfirgangs, frekju og leiðinda er liðinn. Það er engin ástæða
til þess að sætta sig við samfélag sem er sniðið að þörfum,
væntingum og vonum lítilla kalla, af báðum kynjum, sem
kunna allt, vita allt og frekjast áfram þanngað til þeir fá sínu
fram. Það leiðir okkur til tortímingar og er ekki best!
Það sem Jón Gnarr
hefur kennt mér
stjórnmál
Heiða Kristín
Helgadóttir
Deildu með
umheiminum
01/01
„Vanmáttarkennd
mín gagnvart
því samfélagi
sem ég bý í er
ekki lengur til
staðar. Valdið
er þarna og við
þurfum ekki að
biðja neinn um
leyfi til að taka
það. En það er
mikilvægara en
allt mikilvægt að
fara vel með það
og vanda sig.“