Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Qupperneq 46

40
HELGAFELL
sú að minna sífellt á það, að skáldverk er
ekki leiðarvísir um hegðun, og leiðarvísir um
hegðun er ekki skáldverk. Mér liggur við að
segja, að ritdómari rnegi aldrei skilja svo
við bók (og hvernig skilja ekki ritdómarar
venjulega við bækur!), að hann hafi ekki kom-
ið með einhverju móti að J>ví, hve lífsnauð-
synlegt er að skilja gagnsleysi skáldskapar til
J>ess að hafa af honum gagn en ekki ógagn.
Hann getur J)á, jafnvel })ótt hann viti, að
hann hafi skemmt bókina fyrir öðrum eða
farið með fals, huggað sig við það, að hann
liafi að minnsta kosti gert sitt til að forða
lesandanum frá þeirri afvitkun og þeim lífs-
háska, sem getur stafað af J)ví að villast á
skáldverki og hagnýtum leiðarvísi. Og ef
sjálft Iöggjafarvaldið fer út á þá braut að
lögbjóða með ýmis konar ritbanni þann skiln-
ing á skáldverkum, að J)au séu handbækur
um skoðanir og hegðun, þá er höggvið að
rótum skáldskapar.
Víst eru ritdómar sjaldan merkilegar bók-
menntir og sízt hér á landi, })ar sem mikill
hluti þeirra eru kátbroslegar lofgerðarrollur
eftir vini og kunningja höfundanna. Samt
hefir blaðritstjóri látið svo ummælt, að þeir
væru eitt vinsælasta efni í blaði hans — næst
dánarfregnunum, væntanlega. Og margt
mætti fyrirgefa okkur, ef við stæðum alltaf
fast á því, að Werther væri ekki handbók
um sjálfsmorð og saga Hemingways ekki
auglýsing um kynorku spænskra nautabana.
Og — Roðasteinninn ekki leiðarvísir um kyn-
ferðismál.
K. K.
Áleitnasta viðfangseíni samtímans
Kristján Albertsson. Ilönd dauðans. Helga-
jell. 1957. Með þessu leikriti hefir Kristján
Albertsson færzt meira í fang en að skrifa
skemmtilegt leikhúsverk: hann hefir haslað
völl áleitnasta viðfangsefni samtímans, póli-
tísku alræði.
Hins vegar má undarlegt heita, ef þetta
verk reynist ekki skemmtilegt á leiksviði í
sama skilningi og menn tala um skemmti-
lega sögu. Spennandi er líklega rétta orðið,
og ég á bágt með að hugsa mér þann lesanda,
sem myndi leggja frá sér leikritið, áður en
hann væri búinn að komast að því, hvernig
það endaði. Ég held það sé liægt að njóta
þessa leikrits með tvennu móti. í fyrsta lagi
eins og spennandi sögu og í öðru lagi eins og
spennandi sögu og heimspekilegs uppgjörs í
senn. Mér er ljóst, að fyrri leiðin er í raun og
veru vandrataðri, svo ríka áherzlu, sem höf-
undur leggur á heimspekilegt inntak verks-
ins. En ef hún væri ekki hugsanleg ein sér,
ef maður vissi ekki af henni, J)á grunar mig,
að leikurinn myndi ekki njóta sín á sviði.
Annað mál er svo hitt, að fæstir munu svo
einhæfir sögudýrkendur eða svo tómlátir um
vandamál samtímans, að J)eir komist hjá að
skilja hinar heimspekilegu orsakir þeirra at-
burða, sem gerast í leikritinu, jöfnum hönd-
um með hinum persónulegu. Atök leiksins eru
milli mannúðar og ómannúðar, milli uppruna-
legra, óspilltra tilfinninga annars vegar, en
hins vegar manneðlis, sem er spillt af póli-
tískri alræðistrú. í harðstjóranum, Arno, sem
er langsterkasta persóna leiksins, hefir höf-
undi tekizt með mannlegum og heimspeki-
legum rökum að sýna oss sérstætt mannfyrir-
bæri nútímans: trúaðan pólitískan alræðis-
sinna.
En Arno er líka faðir, og föðurtilfinningin
er sú nauðsynlega sprunga í brynju harðstjór-
ans, sem höfundur þarf til að sýna oss inn í
sálarlíf hans. Sú sprunga lykst að fullu aftur
í leikslok. Arno lætur myrða dóttur sína og
unnusta hennar og bvrgir sig inni fyrir hverri
mannúðlegri tilfinningu. Pólitískar hag-
kvæmisástæður ráða nokkru um liina grimmi-
legu ákvörðun hans, en undirrótin er eigi að
síður persónuleg, mannleg. ITann skilur ekki
betur en dóttir lians hafi svikið hann, af því
að hann getur ekki lengur gert upp á milli
mannlegra tilfinninga og andstæðu þeirra, hins
trúarlega pólitíska ofstækis. Með því er harm-
sögu hans, og leiknum, að réttu lokið.
Tæknileg smáatriði Ieikritsins fer að vísu
betur á að ræða, þegar leikurinn hefir verið
settur á svið í fyrsta sinn, eins og væntan-
lega verður gert hér innan skamms, en gerð
J)ess í heild er ólíkt leikhúslegri en við
eigum að venjast af heimafengnum leikritum.
Málfar J)ess er ekki með öllu hversdagslegt