Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 18

STJÓRNSÝSLA
Einkaframkvæmd opinberra mannvirkja
Sigfiís Jónsson, framkvœmdastjóri Nýsis hf.
1. Inngangur
I nútíma samfélagi er ekki þörf á
að hið opinbera sinni sjálft allri
þeirri þjónustu og uppbyggingu sem
það ákveður að almenningur njóti.
Margvíslegri þjónustu sem hið op-
inbera fjármagnar og veitir geta
einkaaðilar sinnt eins vel, ef ekki
betur. Þannig á ýmis þjónusta hins
opinbera sér hliðstæðu við það sem
þekkist á einkamarkaði og í vaxandi
mæli hafa afmarkaðir rekstrarþættir
verið færðir til einkaaðila og þeim
gefið tækifæri til að hasla sér völl á
starfsvettvangi sem hið opinbera
sinnti eitt áður, svo sem i ijárfest-
ingu í grunngerð og mannvirkjum.
Astæða þess að hið opinbera leit-
ar í auknum mæli til einkaaðila um
að leysa tiltekin verkefni er sú að
það kemst ekki yfir að sinna öllum
þeim verkefnum sem kröfur eru
gerðar um og hefúr ekki fjármuni til
þess heldur. A sama tíma og kostn-
aður hins opinbera af þeim rekstri
sem fyrir er eykst sífellt eru gerðar
kröfur um ný jarðgöng, lagningu
nýrra vega og brúa, hafnir, flug-
stöðvar og flugvelli, orkuver, há-
skólabyggingar, einsetningu skóla,
leiguíbúðir fyrir láglaunafólk og
námsfólk, svo eitthvað sé nefnt.
Þeir fjármunir sem hið opinbera
hefúr eru takmarkaðir og ef ráðast á
í ný verkefni kann að vera nauðsyn-
legt að skera niður kostnað, hætta
einhverri starfsemi eða fjármagna
nýja með þjónustugjöldum. Ann-
markar eru á því hjá hinu opinbera
að lækka rekstrarkostnað starfandi
stofnana og því hafa opinberir aðilar
í nágrannalöndunum í auknum mæli
leitað til einkaaðila um að leysa
margvísleg rekstrar-, þjónustu- og
uppbyggingarverkefni.
Hjá hinu opinbera kemur slæm
nýting ijárfestingar ekki fram í bók-
haldi þeirra. Þótt tiltekið mannvirki
sé ekki fullnýtt telst það ekki sóun
því ekki tíðkast að reikna fjár-
magnskostnað í slíkum tilvikum eða
fulla leigu. Þegar hið opinbera
ákvarðar fjárveitingu til mannvirkis,
t.d. í fjárlögum, þá er ríkið að fjár-
magna viðfangsefnið en ekki að
fjárfesta í sama skilningi og einka-
fyrirtæki sem þarf að fá arð af fjár-
magninu.
2. Hvaö er einkafram-
kvæmd?
I einkaframkvæmd felst það að
hið opinbera gerir samning við
einkaaðila um að veita tiltekna
þjónustu. Venjulega er um að ræða
umtalsverða fjárfestingu, langan
samningstíma og heildarlausn á
verkefni.
Einkaframkvæmd er frábrugðin
einkavæðingu að því leyti að opin-
berir aðilar hafa áfram afskipti af
viðkomandi verkefni með skilgrein-
ingu á veittri þjónustu. Einkavæðing
er hins vegar fólgin í þvi að færa
verkefnið að öllu leyti frá hinu opin-
bera til einkaaðila, t.d. með sölu á
hlutabréfúm.
Einkaframkvæmd er frábrugðin
útboðum rekstrar að því leyti að út-
boð rekstrar nær eingöngu til af-
markaðra þátta rekstrar, t.d. ræsting-
ar, en ekki til heildarlausnar á til-
teknu verkefni.
Einkaframkvæmd, einkavæðing
og útboð rekstrar eiga það sameig-
inlegt að veiting þjónustunnar er
færð frá hinu opinbera til einkaað-
ila. I stað opinbers rekstrar er lögð
áhersla á að hið opinbera hafi eftirlit
með að þjónustan sé veitt í sam-
ræmi við þær kröfúr sem gerðar eru
til hennar. Hugmyndafræðin að baki
þessum aðferðum er sú að hvor aðili
sérhæfi sig í því sem hann gerir
best.
Einkaframkvæmd má flokka í
mismunandi stig eftir eðli og gerð
samninga:
Fjárhagslega sjálfstæð verkefni
Einkafyrirtæki tekur að sér að
annast tiltekna þjónustu. Það hann-
ar, byggir, fjármagnar og veitir
þjónustu gegn notendagjöldum til
að standa undir rekstrarkostnaði og
fjárfestingu. Opinber afskipti eru
takmörkuð við það sem kalla mætti
ytri skilyrði. Dæmi um þetta eru t.d.
brú eða jarðgöng þar sem greiddur
er vegtollur.
Þjónusta seld hinu opinbera
Einkafyrirtæki tekur að sér að
annast þjónustu sem hið opinbera er
eitt kaupandi að. Kostnaði verktak-
ans er mætt með endurgjaldi hins
208