Sveitarstjórnarmál - 01.10.2000, Blaðsíða 25

STJÓRNSÝSLA
við þjónustugjöld vegna flýtingar
verkefnis og/eða þegar í boði er val-
kostur um aðra leið án notenda-
gjalds sem keppir við verkefnið. Má
nefha Hvalfjarðargöngin sem dæmi
í þessu sambandi. I slíkum tilfellum
er áhættan á herðum einkaaðila sem
myndað hafa með sér félagsskap
sérstaklega um verkefnið. Félags-
skap sem hefur Qárhagslega burði
til að mæta ábyrgðinni og hugsan-
legum áföllum tengdum verkefhinu.
I lok samningstímans, þegar notend-
ur hafa greitt fjárfestinguna að við-
bættum arði til fyrirtækisins, á hið
opinbera skuldlausa eign og hefur
staðið fyrir framboði á gæðum
miklu fyrr en upphaflega stóð til.
Ef einkaframkvæmdir snúast um
opinber verkefhi sem geta ekki fjár-
magnað sig sjálf með notendagjöld-
urn heldur krefjast hárra skugga-
gjalda frá hinu opinbera eða tiitekin
árleg rekstrarframlög eru kostir
einkaframkvæmdar óljósir. Þá auka
hagkvæmari lánskjör hins opinbera
enn á þessa óvissu.
Sveitarfélög hafa upp á síðkastið
mörg hver átt þess kost að leysa ein-
stök verkefni sín með dyggri aðstoð
fyrirtækja sem boðið hafa lausnir í
nafni einkaframkvæmda, vegna
verkefha þar sem erfitt er að koma
við notendatengdri gjaldtöku og
skuggagjöldum. I þessu sambandi
má taka dæmi um byggingu mann-
virkis sem gæti verið íþróttahús,
reiðhöll, skóli eða menningarmið-
stöð. Mannvirkið á að þjóna íbúum
á ffekar óskilgreindu svæði til upp-
eldis og afþreyingar. Slíkt hús gæti
talist arðbært frá samfélagslegu
sjónarmiði en ekki viðskiptalegu.
Sveitarfélagið fær tilboð frá verk-
taka í nafni einkaframkvæmdar þar
sem boðist er til þess að reisa mann-
virkið, fjármagna það og reka gegn
„vægu“ árlegu framlagi í ákveðinn
árafjölda. Með þessu er örvuð við-
leitni sveitarstjórna til að kaupa
strax og borga síðar. Ef illa tekst til í
flókinni samningagerð á íslenskum
markaði, þar sem reynslan er fábrot-
in og samkeppni lítil, kann svo að
fara að sveitarfélagið skuldbindi sig
til mjög óheppilegra Qárútláta tugi
ára fram í tímann. Þannig gæti
sveitarfélag staðið uppi með dýra og
jafnvel ónauðsynlega rekstrarein-
ingu, alla áhættuna af rekstri mann-
virkisins og í lok samningstímans
mannvirkjalaust!
Freistingar og refsingar
Undanfarið hefur mikið verið rætt
og ritað um þungan rekstur sveitar-
félaga og aukna skuldsetningu
þeirra. Við slíkar aðstæður, þegar
hlutfall rekstrarkostnaðar og skatt-
tekna er hátt, rekstrarafgangur til
framkvæmdar er lítill og skuldir
sliga sveitarfélagið, þá freistar
einkaframkvæmdin mest. Ástæðan
er sú að við þessar aðstæður hefúr
sveitarfélagið ekkert fjárhagslegt
svigrúm til framkvæmda. Hins veg-
ar býður einkaffamkvæmdin eins og
áður sagði upp á fullfrágengið
mannvirki gegn árlegu framlagi sem
rúmast ágætlega á rekstrarreikningi
og er að öðru leyti utan bókhalds
bæjarsjóðs! Við þessar aðstæður er
freistingin mest en að sama skapi
refsingin verst.
Ástæðumar eru eftirfarandi:
I fyrsta lagi er þrýstingur kjós-
enda á framkvæmdir tilfmnanlegri
gagnvart stjórn þegar rekstrarfor-
sendur og skuldabyrði leyfa ekki
viðunandi framkvæmdastig í náinni
framtíð. Viðleitnin til að kaupa nú
og greiða seinna kann að verða örv-
uð með valkostinum um einkafram-
kvæmd. I stað þess að einblína á
sársaukafullt rekstrarlegt hagræð-
ingarferli til að auka svigrúm til
ffamkvæmda er leitað annarra leiða.
Ef einkaframkvæmd verður fyrir
valinu veldur gjaldfærsla hennar á
rekstrarreikningi því að minna verð-
ur afgangs til niðurgreiðslu skulda
og eignabreytinga hjá sveitarfélag-
inu. I öðm lagi valda skuldbindingar
einkaframkvæmda ósveigjanlegum
rekstri. Hendur stjórnenda eru
bundnar gagnvart tilteknum rekstr-
arþáttum og hagræðingarvalkostum
í rekstri fækkar í framtíð. Þessi
ókostur er tilfinnanlegri hér á Is-
landi en annars staðar því við búum
við miklar hagsveiflur. Þessu til við-
bótar getur verið að þróun ytri þátta,
sem hafa rekstrarlega þýðingu fyrir
sveitarfélagið á löngum tíma, skili
sér síður til þess, svo sem reglu-
gerðarbreytingar, verðþróun, tækni-
framfarir, breyttir starfshættir og
þess háttar. í þriðja lagi verður bók-
haldið flóknara því skuldbinding
einkaframkvæmdar er utan efna-
hags. Stjórnendur og kjósendur
skilja síður umfang framtíðarskuld-
bindinga og dreifingu þeirra á kom-
andi kynslóðir. í fjórða lagi má
nefna að þegar sveitarfélag er skuld-
sett skiptir lánshæfismatið meira
máli. Einkaframkvæmdir kunna að
leiða til betra lánshæfismats og
ffeista því ffekar skuldsettra sveitar-
félaga.
Að lokum skiptir máli hvernig
ábyrgð og áhætta skiptist. Einka-
framkvæmdasamningar eru lítt
þekktir hér enn og lítil reynsla hlot-
ist af. Einkaframkvæmdir eru samn-
ingslega flóknar og skiptir máli
hvaða þátttakendur eru valdir til
verkefnisins og hvemig þeir skipta
með sér áhættu og ábyrgð. Mestu
skiptir fyrir sveitarfélagið að skipta
ábyrgð með þátttakendum og að fé-
lagsskapurinn sem um verkefhið er
stofnaður sé fjárhagslega burðugur
til að mæta áfollum. Þetta felur í sér
að viðkomandi félagsskapur taki
ekki að sér önnur áhættusöm verk-
efni og hafi baktryggingar þannig
að rekstrarstöðvun þurfi ekki að
koma til.
Aö byrgja brunninn
A Bretlandi hafa sveitarfélög ver-
ið hvött til þess að kynna sér mögu-
leika einkaffamkvæmda. Þar í landi
verður samningur sveitarfélags á
grundvelli einkaframkvæmdar að-
eins til að uppfylltum ákveðnum
eftirlits- og öryggisþáttum í undir-
búningsferlinu. Þetta er svona m. a.
vegna afskipta ríkisins. Ríkið hefúr
stuðlað að faglegri vinnubrögðum
einkaframkvæmda sveitarfélaga
með aðild sinni að stofnun sem ber
nafnið „The Public Private Partner-
ship Program". Hún vinnur að
2 1 5