Helgafell - 01.11.1954, Blaðsíða 17

NOK.K.UR ORÐ UM MVNDLIST
15
þekkingar og dýpri skilnings á eðli listarinnar, hinum djúpstæðu rótum
hennar og lífræna sambandi við fegurðarþrá mannsandans.
Þessar fyrstu breytingar má í raun og veru kalla byltingu, þó bun
ætti sér nokkurn aðdraganda í rómantízku stefnunni. En það eru binir
svo kölluðu „ímpressiomstar", sem fyrsta mörkuðu greinileg og afdrifarík
spor í htameðferð, m. a. með því að setja breina liti btrófsins óblandaða
á lóreftið, og láta þá skapa þar sitt eigið andrúmsloft í staðinn fyrir að
blanda þá á litaspjaldinu. Þanmg leystu þessir menn af listinm vanafjötra
befðbundins forms. Þeir borfðu nýrri sjón á lífið, fundu verðmæti í deiglu
gagnrýninnar. Þeir lótu litina sjálfa tala máli ljóss og forms. — Ljós sól-
arinnar var ekki lengur hvítt eða gult, heldur tindrandi samspil milli and-
stæðra bta, og dauðsvartur skugginn varð í höndum þessara manna að
dularfullu, btríku lífi. Þetta skeði þó að sumu leyti á kostnað forms og
festu í byggingu mótívsins, enda risu fljótlega upp þeir menn, sem nær
einCTÖngu lögðu áberzlu á frásao-narmöguleika formsins, hinir svo nefndu
„kúbistar" eða formahstar. Þeir endurreistu — endurskópu hið plastíska
form á grundvelli litrænnar þekkingar og reynslu ímpressiomstanna, og
sumir þeirra tóku sjálfir þátt í þessan framþróun.
Þeim frásagnarmöguleikum, sem felast í margbreytileik litatónanna,
befur oft verið líkt við hljómlistina. En það er engu að síður hægt að
gera samanburð á brynjandinm — í formi og línum — í byggingu lista-
verkanna. Sumir halda því jafnvel fram, að ,,kiibisminn" komist næst
músikinni í lyriskri formhrynjandi. — Þó „kúbisminn", sem slíkur, só
ekki svo áberandi lengur í myndlistmni, þá munu þó ábrif bans — í
allri framtíð — setja svip sinn á myndlistina, og hið abstrakta listform
er beint framhald af einum þætti bans.
Það má vissulega segja að gleðileg er sú grózka, sem hefur verið í
myndlisrinni síðasta mannsaldur, og að listin nokkurn tíma standi í stað
er raunar jafn óhugsandi og að þróun mannkynsins allt í einu tæki upp á
því að syngja sitt síðasta vers. Sú stefna eða hreyfmg, sem nefnd er ,,ex-
pressiomsmi" er ekki ný, þó benm yrði fyrst gefið það nafn á því tíma-
bili, er bennar miklu frásagnarmöguleikar voru kannaðir til bins ítrasta.
Það sem ínnifelst í orðinu „expression" í þessu sambandi mætti helzt
skýra svo, að það só sá brennandi kraftur, sem leysir úr læðingi þann guð-
dómsneista, sem í manninum býr. „Expressionisminn" befur alltaf verið
til, runmð sambliða öllum nýjum stefnum, alltaf búið að baki allri sannn
list.
Mig langar til að segja svolítið frá einu af þeim verkum, sem bæst